Xvii-xix asrlardagi ijtimoiy siyosiy ahvol

MA’RUZA. XVII-XIX ASRLARDA ADABIY TIL (10 SOAT)

Reja:

1. XVII-XIX asrlardagi ijtimoiy siyosiy ahvol.

2 XVII-XIX asrlarda   yaratilgan   adabiy   manbalarda   Alisher      Navoiy a`anasining davom etirilishi.

3. Bu davrning dialektal murakkabligi.

4. Bu davr adabiy tilining demokratlaShuvi.

5. Ijodkorlar asarlarining til xususiyatlari.

O`zaro feodal urushlar, Buxoro va Xeva xonliklarining eron davlati bilan urushga mamlakatda iqtisodiy va madaniy tushkunlikni yanada keskinlashtirar edi. Shuning uchun ham bu davrda ijod etgan Shoir va yozuvchilarning asarlarida mehnatkash ommaning jabr ko`rishlari o`zining aksini topgan edi. Bu davr Shunisi bilan xarakterliki, unda badiiy stilda hajviya stili keng qo`llanishda bo`ldi.

Bu davrning adabiy tili mahalliy shevalarga tayangan holda rivojlandi. XVII-XIX asrlardagi o`zbek adabiy tilini o`rganishda o`sha davrda yaratilgan tarix asarlari, tazkiralar, Shoirlarning ijodlari asosiy manbaa bo`ladi.

Iqtisodiy va madaniy hayotdagi tushkunlikka qaramasdan XII-X1X asrlarda qator tarix, geografiya, falsafa, til, adabiyot va boshqa sohalarga doir asarlar yaratildi. Bular orasida Said Muhammad Toxir bin Abulqosimning «Ajoyib-ut-taqobat» nomli geografik asari, Abulqosim bin Sa`dulla al-Xusaynning «Natoyij-ul-fikr» tarixiy kitobi, Abulg`ozi Bahodirxonning «Shajarai turk», «Shajarai Tarokima», Muxammad Yaroqchining «Muhit-ut-tavorix», Shermuhammad Ubaydiyning «Ubaydullanoma», Munisning «Firdavs-ul-iqbol», Muhammad Xokisorning «Muntaxab-al-lug`at», M.Mehdixonning «Sangloh» asarlari yuzaga keldiki, bularning hammasi o`zbek tilidagi adabiy harakatchilikning davom etib kelganligini ko`rsatadi.

XVII-XIX asrlar abdiy tilini o`rganishda mazkur davrlarda yashab ijod etgan Shoirlar ijodi ham etarli manbaa bo`ladi. Bu davr adabiy tiliii rivojlantirishda Turdi Farog`iy, Nishotiy, Boborahim Mashrab, Maxmur, Gulxaniy, Bahodirxon Munis, Abulg`ozi Baxodirxon, Ogahiy, Feruzlar munosib hissa qo`shdilar.

Bu ijodkorlar asarlari tilida Navoiy an`anasi bilan birga, g`arbiy adabiy til shakllari ham uchraydi. Bu Fuzuliy She`riyati tilining ta`siri natijasida paydo bo`lgan.

Bu davr demokratik Shoir va yozuvchilar ijodida umum o`zbek adabiy tili traditsiyasi mustahkamlanib, mukammallashib keldi. Buning yorqin dalilini Turdi asarlarida ko`ramiz.