Xususiy korxonada personal mehnatini tashkil etish va boshqarish

Xususiy korxonada ish beruvchi (mulkdor) bilan xodim o’rtasidagi o’zaro mehnat munosabatlari mehnat shartnomasi (kontrakt) bilan tartibga solinadi. Xususiy korxona rahbari o’z xodimlariga mehnat haqi, mukofotlar va kompensatsiyalar berishning shakllari, tizimi hamda miqdorini mustaqil belgilaydi. Lekin xodimlarga to’lanadigan ish haqi amaldagi qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqidan kam bo’lmasligi shart.
Mulkdor xususiy korxona xodimlariga xavfsiz mehnat sharoitlari, ijtimoiy himoya choralarini ta’minlashi shart. U o’z xodimlari uchun amaldagi qonunchilikda ko’zda tutilganidan imtiyozliroq mehnat va ijtimoiy-iqtisodyy shartnomalarni belgilashga haqlidir.
Qisqacha xulosalar

O’zbekiston Respublikasining “Korxonalar to’g’risida”gi Qonuniga muvofiq: “Huquqiy shaxs huquqiga ega bo’lgan, mulkchilik huquqi yoki xo’jalikni to’la yuritish bo’yicha o’ziga qarashli mol-mulkdan foydalanish asosida mahsulot ishlab chiqaradigan va sotadigan yoki mahsulotni ayirboshlaydigan, ishlarni bajaradigan, xizmat ko’rsatadigan, bellashuv hamda mulkchilikning barcha shakllarining huquqliligi sharoitida amaldagi qonunlarga muvofiq o’z faoliyatini ro’yobga chiqaradigan mustaqil xo’jalik yurituvchi sub’ekt korxona deb ataladi”.

Korxona personali — yuridik shaxs hisoblangan korxona ma’muriyati (ish beruvchi) bilan yollangan xodimlar o’rtasidagi mehnat munosabatlarini shartnoma asosida muvofiqlashtirib turadigan jismoniy shaxslardir.

Korxona personali shaxsiy tarkibiga unda band bo’lgan barcha xodimlar: yollanib ishlayotgan ishchilar, mutaxassislar, rahbarlar ham, ishlayotgan mulk egalari ham kiradi.

Mehnatni tashkil etish tizimiga ta’sir ko’rsatadigan quyidagi omillar mavjud: mehnat ta’siri, texnologiya ta’siri, strategikta’sir.

Xususiy korxonada ish beruvchi (mulkdor) bilan xodim o’rtasidagi o’zaro mehnat munosabatlari mehnat shartnomasi (kontrakt) bilan tartibga solinadi.


Nazorat va muhokama uchun savollar

1. Korxonalar va ularning faoliyati, maqsadlari haqida gapirib bering.

2. Korxonalarning qanday turlari mavjud va ular bir-biridan qaysi jihatlari bilan farqlanadi?
3. Firmalarning qanday turlarini bilasiz? Misollar keltirib, ularni tushuntirib bering.
4. Korxona personali deganda nimani tushunasiz?
5. Zamonaviy korxonaning tuzilishi qanday ko’rinishga ega?
6. Korxona personali tuzilmasi va ularning o’zaro bog’liqligini tushuntirib bering.
7. Korxonalar faoliyatiga qanday omillar ta’sir ko’rsatadi?
8. Mehnatni tashkil etish tizimiga ta’sir ko’rsatuvchi omillarni ayting va tushuntirib bering.
9. Xodimlarning umumiy cheklangan soni qanday aniqlanadi?
10. “Boshqaruv xodimlarining sonini tartibga solish va ularga sarflanadigan xarajatlarni maqbullashtirish to’g’risida”gi qarorning mazmuni nimalardan iborat?
11. Mehnatni tashkil etishning xorijiy tajribalarini gapirib bering.
12. Xususiy korxonalarni boshqarish qanday amalga oshiriladi?