|
-
nikoh
munosabatlaridagi kamchiliklarni to‘la
-
to‘kis ko‘rsatib berilgan. Dramada Kamol
ismli yigit bosh personaj bo‘lib,Yevropada ta’lim olgan, u Turkistondagi hayot
4
Қаранг: Авлоний. А. Танланган асарлар. –Т.: Маънавият, 1998. –Б. 187.
5
Авлоний. А. Танланган асарлар. –Т.: Маънавият, 1998. –Б. 156.
10
bilan Yevropa hayotini tahlil qilar ekan,o‘lkadagi turg’unlikning sabablarini
qidirishga harakat qiladi. Kamolning ota
-
onasi eskicha fikrlaydigan insonlar bo‘lib,
Kamolni o‘zi bilmagan qizga uylantirmoqchi bo‘lishadi, Kamol esa oila qurishda
har bir inson bir-birini ko‘rib, bir-biri haqida ma’lumotlarga ega bo‘lishi kerak deb
hisoblaydi. Oila
-
nikoh munosabatlarida boylik birinchi o‘rinda turmay,avvalo, ikki
yosh o‘rtasida ishonch va muhabbat bo‘lishi kerak deb fikr yuritadi. Asarda boylik
deb, sovchililar dallolik vazifasini bajarishadi,yolg’ondan boshqa qizni
ko‘rsatishadi, bu esa to‘ydan so‘ng ma’lum bo‘ladi, natijada Kamolga qiz
yoqmaydi, chunki qiz ta’lim olmagan, tarbiyasi, o‘zini tutishi axloq qoidalariga
umuman mos kelmaydigan bo‘lib chiqadi, shu tarzda bir oila buzilib ketadi.
Dramada eskilik sarqiti bo‘lgan Turkiston hayotining achinarli darajadagi chirkin
qonun-qoidalari Kamol va muslima bir qizning o‘limiga sabab bo‘ladi.
Abdulla Avloniyning “Advokatlik osonmi ” dramasi
6
da o‘lka hayotidagi
muammolar yevropada o‘qib kelgan turkistonlik advokat oldiga o‘z muammolari
bilan kelgan aholi vakillari orqali ochib beriladi, shu o‘rinda dramada turkistonda
xotin
-
qizlar masalasiga ham to‘xatb o‘tiladi.
Jadid ziyolilarining eng yosh vakili Abdulhamid Cho‘lponning o‘lkadagi
oila
-
nikoh va xotin
-
qizlar masalasiga doir qator asarlari yaratilgan, masalan
Cho‘lponning “Qurboni jaholat”, “Oydin kechalarda” , “Qor qo‘ynida lola”,
“Novvoy qiz”, “Oq podshoning in’omi” hikoyalari
7
da va “Yorqinoy” dramasi
8
da
o‘zbek xotin
-
qizlarining ijtimoiy hayotdagi o‘rni keskin tanqid ostiga olinib
tasvirlangan.
Cho‘lponning “Yorqinoy” dramasida o‘zbek xalqining erk va ozodlik uchun
olib borgan kurashlari gavdalangan, Yorqinoyning xalq ozodligi uchun kurashi,
uning qonida To‘marisning qoni jo‘sh urib turganday tasvirlanadi.
Adibning “Yana uylanaman” , Cho‘rining tangriga isyoni” dramalarida oila
-
nikoh muammolari yoritiladi va uning fojiali yakuni kulguli tarzda xalqqa
yetkaziladi.
6
O’sha asar. –B. 226.
7
Қуронов .Д .Чўлпон насри поетикаси. –Т.: Шарқ, 2004. –Б. 43.
8
Чўлпон. Ёрқиной. –Т.: Ғафур Ғулом, 1991.
11
Cho‘lponning “Kecha va Kunduz” romani o‘zbek romanchiligining shoh
asarlaridan hisoblanadi. Cho‘lpon bu asarida eng qaltis ijtimoiy
-
siyosiy masalalar
talqinida, imperiya siyosati, jadidchilik harakati ifodasida haqiqatga sodiq
qolgan.Cho’lponning bu romani va asarlari haqida ko’plab tadqiqotlar
9
olib
borilgan. Roman ikki kitobdan iborat bo‘lsada uning faqatgina kecha qismi
yaratilgan, Asardan asosiy g’oya mavjud tuzumni tag
-
tomiri bilan o‘zgartirish
bo‘lgan. Roman markazida Zebi obrazi turadi, Farg’ona vodiysidagi shaharlarning
birida tug’ilgan Zebi faqat ayollik latofati va oliyjanob insoniy fazilatlari bilan
emas, ayni paytda xush ovozi bilanham hammaning e’tiborini qozonadi, Ammo
ijtimoiy tengsizlik hukmron bo‘lgan va ayollar qadr
-
qimmati oyoq osti qilingan
jamiyatda Zebining taqdiri boshqa o‘zanda suzadi va u erini qasddan o‘ldirishda
ayblanib, Sibirga 7 yil surgun qilinadi. Zebining otasi Razzoq so‘fi o‘lkadagi
ko‘plab erkaklarga o‘xshaydigan obraz, u asarda kulishi kasal odamning kulishiday
og’ir ziqna odam , ishlamay tishlovchi, ta’magarlik va tekinxo‘rlik orqasida kun
ko‘ruvchi inson shuning uchun ham o‘z qizini qari mingboshiga turmushga berib ,
uning evaziga ko‘plab sovg’a –salomlar oladi, u boshliq uy – qizi va xotini uchun
zindon , uning o‘zi esa shu zindonning ko‘zi ko‘r, qulog’i kar qorovuli edi.
Asardagi Akbarali minboshi buyruqlarni bajarishgina biladigan, uning mohiyati,
odamlarga foyda
-
zarari bilan qiziqmagani uchun bosqinchilarga kerak bo‘lgan,
millatdoshlarini o‘ylamaydigan, ularga achinmaydigan, odamiylik haqidagi
“ortiqcha” injiqliklardan xoli, shuning uchun kattalarning zanjiridagi itiday gapga
aylanib qolgan amaldor sifatida tasvirlanadi. Asarda muallif Sharofiddin Xo‘jayev
ismli jadid obrazini kiritadi, bu personaj o‘lka jadidlarining yorqin talqini bo‘lib,
yangi usuldagi maktablar tashkil etadi, gazetalar chiqarib xalq manfaatini
o‘ylaydigan obraz sifatida tasvirlanadi, shunday qilib o‘lkadagi kundalik hayot
juda qattiq tanqid qilinib, xotin –qizlarning haq –huquqlarining poymol qilinishi
9
М.Кўшжонов. “Кеча ва кундуз” романида образлар тизмаси // –T.: Ўзбек тили ва адабиёти, 1992. N. 3-4;
С.Мамажонов. Чўлпоннинг насрий ижоди // –T.: Ўзбек тили ва адабиёти, 1991.-N 6; Н.Владимирова.
Миллий турмушнинг гўзал лавҳалари // –T.: Ўзбекистон адабиёти ва санъати, 1992.-31янв.;яна: Клеопатра
Чўлпон талқинида// –T.:Ўзбек тили ва адабиёти, 1992. N.2; Чўлпон - щикоянавис//. –T.: Ўзбек тили ва
адабиёти,1992. N 3-4; Лутфиддинова Х. Ёзувчининг эстетик идеали ва аёллар образи: Ф.ф.н. ... дисс. –Т.:
1994; И.Мирзаев. Янгича тафаккур ва ҳозирги ўзбек насрининг тараққиёт йўллари: Ф.ф.д....дисс. –Т.: 1991;
А.Раҳимов.Ўзбек романи поэтикаси(Сюжет ва конфликт): Ф.ф.д....дисс. –Т.: 1993.
12
ko‘rsatib berilgan bu bilan Cho‘lpon xalqni ko‘zlarini ochishga mustqallik uchun
kurashga chorlaydi.
Mavzuning manbashunosligini yoritishda, o‘sha davrda jadid ziyolilari
tomonidan yaratilgan asarlar , gazeta va jurnallarda bosilgan maqolalarni misol
qilib olishimiz mumkin. O‘lkada 1905
Do'stlaringiz bilan baham: |
