Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

 
deb nomlanuvchi naqdsiz pul aylanmasi mavjud.
Pul aylanmasi tarkibi quyidagicha b
o’
ladi: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Pul 
funktsiyalariga 
ko’ra
Pul aylanmasi 
Pul belgilariga 
ko’ra
Sub’ektlarni 
joylashish 
o’rniga ko’ra
Tovar pul 
munosabatlarining
aks ettirilishiga 
ko’ra
Shaharla
r aro 
aylanma 
Shahar 
ichidagi 
aylanma 
Muomila 
vositasi
To’lov 
vositasi 
Tovar 
siz pul 
aylan 
masi 
Naqd 
pul 
aylan
masi 
Naqd
siz 
pul 
aylan
masi 
Tovarli 
pul 
aylanm
asi 

---

192
 
 
6-rasm. Pul aylanmasi tarkibi 
Chizmadan ko’rinib turganidek, pul aylanmasini to’rtta yo’nalishga ajratish mumkin.
Birinchi yo’nalish, pul mablag’lari shakliga ko’ra, naqd pulli aylanmasi va naqdsiz pul 
aylanmasidan tashkil topgan.
Ikkinchi yo’nalish, pul aylanmasida ishtirok etayotgan sub’ektlar joylashuviga ko’ra, bir 
shahar ichidagi va shaharlararo pul aylanmasidan iborat.
Uchinchi yo’nalish, pul funksiyalarining namoyon bo’lishiga qarab muomala vositasi va 
to’lov vositalarini o’z ichiga oladi. 
To’rtinchi yo’nalish, tovar –
pul munosabatlarining aks etishiga ko’ra, tovarli pul oboroti va 
tovarsiz pul oborotlari 
ko’rinishida namoyon bo’ladi.
Pul aylanamasi tarkibida naqd pulli yoki naqd pulsiz hisob 
–
kitoblar hajmining past yoki 
yuqori ekanligi qator omillar bilan izohlanadi. Xususan, ular quyidagilardan iborat: 
–
mamlakatning ijtimoiy 
–
iqtisodiy rivojlanish h
olati, aholining ma’naviy, iqtisodiy va 
huquqiy ongi; 
–
milliy iqtisodiyotni boshqarish tartibi va rivojlanganlik darajasi; 
–
mamlakat bank tizimining rivojlanganlik darajasi va unga aholi ishonchining 
musthkamligi; 
–
real sektorning rivojlanganligi va iqtisodiyotning raqobatbardoshligi; 
–
Markaziy bankning pul 
–
kredit siyosatini amalga oshirish bo’yicha mustaqilligining 
ta’minlanganlik darajasi.
Naqd pul va naqd pulsiz hisob 
–
kitoblari o’rtasida juda yaqin bog’liqlik mavjud bo’lib, 
naqd pullar naqdsi
z pul ko’rinishiga, naqdsiz pullar naqd pul ko’rinishiga o’tish orqali ular doimiy 
ravishda bir 
–
birini to’ldirib turadi. Masalan, korxona va tashkilotlarning bankdagi naqdsiz pullari 
ishchi xodimlarga naqd pul va unga tenglashtirilgan mablag’lar ko’rinis
hida beriladi. Aholining 
qo’lidagi naqd pullar esa banklarga omonat sifatida qo’yilganda banklar uchun kredit resursi 
sifatida naqdsiz pul ko’rinishida maydonga chiqadi. Shu tariqa naqd pul va naqd pulsiz aylanmalar 
bir 
–
biriga chambarchas aloqadorlikda amal qiladi.