Xotirar va kasbiy faoliyat Reja Xotira haqida tushuncha

2. Kasbiy foliyatda xotira qonuniyatlari

Kasb xodimlari faoliyatida «kasbiy xotira - xodimning ilgari idrok etib amalga oshirgan, boshidan kechirgan, tezkor xizmat faoliyatiga aloqador va uni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur bo’lgan ma‘lumotlarni eslab qolish, esda saqlash va keyinchalik yana xotirada qayta tiklash xususiyatlarini ifodalovchi xislat» . Kasb xodimlaridan faoliyatini tashkil etishda xotiraning muvaffaqiyatga erishtiruvchi asosiy jarayonlarini bilish talab etiladi. Xotirada axborotni eslab qolish, keyin esga tushirish jarayoni subyekt faoliyatida katta ahamiyat kasb etadi va bu axborotdan qanday maqsadda foydalanishga bog’liq. Faoliyatning maqsadi bilan bevosita bog’liq material ko’proq esda qoladi, u hatto astoydil esda saqlash jarayonidan ham kuchli bo’ladi. Shuni ta‘kidlash joizki, esda saqlash jarayonida his-tuyg’ularning ham ta‘siri kuchli bo’ladi. Kuchli hissiyot ta‘sirida axborot esda yaxshi saqlanadi.

Voqea-hodisalar his-tuyg’ularni qo’zg’atsa (ya‘ni kechirilgan hissiyotlarning qayta-qayta qo’zg’alishi natijasida), fikr yuritish qobiliyati yoki aqliy faoliyat yanada faollashadi. «Shaxs ongidagi qabul qilingan yoki qabul qilinmagan axborotlar ko’p hollarda ahamiyatga ega bo’lmay qolganda turli muddat ichida yoddan ko’tarilishi kuzatilgan. Bu holat axborotning shaxs faoliyatidagi ahamiyati bilan emas, balki hayoti yoki faoliyatida vujudga kelgan yangi sharoitlar, o’zgarishlar bilan bog’liq bo’lib, uning birlamchi ahamiyatini susaytirib yuborishi mumkin»

3.Kasbiy foliyatda xotiraning o’rni
Xotira sohasida quyidagi asosiy jarayonlar: esda olib qolish, esda saqlash, esga tushirish va unutish bir-biridan farq qilinadi. Bu jarayonlar faoliyatda tarkib topadi va belgilanadi. Ma’lum materialni esda olib qolish hayot faoliyati davomida individual, ya’ni shaxsiy tajribani turlash bilan bog’liqdir. To’plangan tajribadan keyingi faoliyatda foydalanish qayta esga tushirishni talab qiladi. Ma’lum materialning faoliyatda qatnashmay qolishi yoddan chiqarishga olib keladi.
Xotira tufayli odam ilgari idrok etilgan narsa yoki hodisalar haqida tasavvurga ega bo'lib, buning natijasida uning ongining mazmuni mavjud sezgilar va hislar bilan chegaralanib qolmaydi, balki o'tmishda olingan tajriba va bilimlarni ham o'z ichiga oladi. Biz o'z fikrlarimizni eslaymiz, narsalar va ularning mavjudligi qonunlari haqida bizda paydo bo'lgan tushunchalarni xotiramizda saqlaymiz. Xotira bizning kelajakdagi harakatlarimiz va xatti-harakatlarimizni tartibga solish uchun ushbu tushunchalardan foydalanishga imkon beradi.
Agar odam xotiraga ega bo'lmasa, uning fikrlash qobiliyati juda cheklangan bo'lar edi, chunki u faqat bevosita idrok etish jarayonida olingan materialda amalga oshiriladi.
S.L. Rubinshteynning ta'kidlashicha, xotirasiz o'tmishga asoslangan bilim va ko'nikmalar bo'lmaydi. Psixik hayot bo'lmaydi, shaxsiy ong birligida yopiladi va butun hayotimiz orqali o'tib, bizni o'zimizga aylantiruvchi mohiyatani uzluksiz ta'lim berish imkoni mumkin emas edi.
I. M. Sechenov xotirani “aqliy hayotning asosiy sharti”, “aqliy rivojlanishning tamal toshi” deb hisoblagan. Xotira - bu "barcha aqliy rivojlanishning asosi bo'lgan kuch. Agar bu kuch bo'lmaganida, har bir haqiqiy tuyg'u o'zidan keyin hech qanday iz qoldirmasdan, millioninchi marta takrorlanishida xuddi birinchisi kabi - aniq his-tuyg'ularni ularning oqibatlari bilan oydinlashtirishi kerak edi. Umuman olganda, aqliy rivojlanish imkonsiz bo'lar edi." Xotirasiz, deydi I. M. Sechenov, bizning his-tuyg'ularimiz va in'ikoslarimiz paydo bo'lishi bilan izsiz yo'qolib, odamni yangi tug'ilgan chaqaloq holatida abadiy qoldiradi edi.
Bizning harakatlarimiz bir xil bo'lar edi: biz ularda faqat bevosita qo'zg'atuvchilarga tug'ma reaktsiyalar bilan cheklanib qolamiz va kelajakdagi ishimizni oldingi tajriba asosida rejalashtirish imkoniyatidan mahrum bo'lar edik.
Idrok etish jarayonida xotira ham organik ishtirok etadi. "Biz ko'rgan va eshitgan narsalar doimo ilgari ko'rilgan va eshitilgan elementlarni o'z ichiga oladi. Shu sababli, har qanday yangi ko'rish va eshitish paytida, xotira omboridan qayta ishlab chiqarilgan o'xshash elementlar ikkinchisining mahsulotlariga qo'shiladi, lekin alohida emas, balki xotira omborida ro'yxatdan o'tgan kombinatsiyalar kabi."
Har qanday idrok idrok etilayotgan narsani tushunishni nazarda tutadi va bu faqat o'tmish tajribasidan xotirada qayta tiklangan g'oyalar ishtirokida mumkin;
Qisqa muddatli xotira fikrlashni tashkil qilish uchun katta ahamiyatga ega; ikkinchisining materiali, qoida tariqasida, qisqa muddatli xotirada yoki o'z xususiyatlariga ko'ra unga yaqin bo'lgan qisqa muddatli xotirada bo'lgan faktlardir.
Jismoniy tarbiya va sportda (konkida uchish, velosipedda uchish, suzish va boshqalar) vosita xotirasi alohida ahamiyatga ega.
Xotira o'quv ishlarida ayniqsa muhim rol o'ynaydi, bunda talabalar juda ko'p turli xil o'quv materiallarini o'zlashtirishlari va qattiq eslab qolishlari kerak. Shuning uchun o‘quvchilarda yaxshi xotirani shakllantirish pedagogik jihatdan muhim ahamiyatga ega.
Mehnat faoliyatining muvaffaqiyati uchun turli mnemonik xususiyatlar muhim: a) xotira miqdori; b) esda saqlash tezligi; v) o'rganilgan materialning saqlanish kuchi; d) takror eslashning aniqligi va tezligi; e) xotiraning kerakli vaqtda materialni tez takrorlashga tayyorligi .
Professional xotira vizual tasvirlar, eshitish (radio operatori, musiqachi uchun), motor (mexanik-sozlovchi, akrobat uchun), taktil (shifokor uchun), hid (oziq-ovqat va parfyumeriya sanoati xodimlari uchun) bilan ishlaydi. Bu yuzlar uchun xotira bo'lishi mumkin (ma'mur, temir yo'l konduktori, o'qituvchi uchun), grafik va raqamli materiallar uchun va nihoyat, professional xotiraning mazmuni badiiy tasvirlar, so'zlar, tushunchalar, g'oyalar bo'lishi mumkin.
Professional tajriba uzoq muddatli xotirada saqlanadi. Ammo, asosan, kasbiy faoliyat ushbu faoliyatga organik ravishda kiritilgan ishchi xotiraga tayanadi
Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Nishonova Z.T. Psixodiagnostika. Darslik. Toshkent: 2008. – 238 b.
   
2. 
   http://www. psixologiya.ru
   
3. 
   http://www. psixologiya.uz
   
4. 
   www. tdpu. uz
   
5. 
   www.Ziyonet. Uz
   
6. 
   w.w.w.google.uz