Xotiraning psixofiziologik asoslari Xotira turlari Xotira psixofiziologiyasi

XOTIRA PSIXOFIZIOLOGIYASI

Xotira haqiqatning ruhiy aks ettirilishining maxsus shakli bo'lib, u jonli tizimda axborotni mustahkamlash, saqlash va keyinchalik takrorlashdan iborat. Xotirada atrof-muhitga samarali moslashish uchun keng ma'lumotni sotib olish, saqlash va ulardan foydalanish imkonini beradigan bilim tizimlari o'rnatiladi. Ta'lim natijasida xotira asab tizimidagi bunday o'zgarishlar bilan bog'liq bo'lib, ular bir muncha vaqt davom etadi va tirik organizmning keyingi xatti-harakatlariga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Bunday tizimli va funktsional o'zgarishlarning majmuasi engram — xotira izlarini shakllantirish jarayoni bilan bog'liq.

Xotira, shuningdek, axborot filtrining bir turi bo'lib xizmat qiladi, chunki u qayta ishlanadi va tanaga ta'sir qiluvchi stimullarning umumiy sonining faqat ahamiyatsiz qismini saqlaydi. Xotiradan ma'lumotni tanlash va ko'chirmasdan, jonli mavjudot majoziy ma'noda tashqaridan keladigan ogohlantirishlarning cheksiz oqimi bilan "suv bosgan" bo'lar edi. Buning natijalari o'rganish va xotira qobiliyatining etishmasligi kabi fojiali bo'lar edi.
Xotira-miya va nazorat xatti tomonidan sotib olingan ma'lumotlar majmui. Xotira bor: genetik (irsiy) va hayot.
XOTIRA
Irsiy xotira rivojlanish jarayonida tananing anatomik va fiziologik tuzilishini va turlarning xulq-atvorining tug'ma shakllarini (instinktlar) belgilaydigan ma'lumotni saqlaydi. In Vivo jonli xotira tug'ilishdan o'limga qadar olingan ma'lumotlarni saqlaydi. Bu tashqi sharoitlarga bog'liq. Quyidagi xotira turlari mavjud: vosita (pozitsiyada xotira, tananing pozitsiyasi), majoziy, hissiy va ramziy (og'zaki va mantiqiy). Xotira), eshitish (eshitish xotirasi), ta'm va boshqalar bo'lishi mumkin.

Majoziy xotira, oldindan qabul qilingan haqiqiy signalning tasvirini shakllantirish, saqlash va takrorlash bilan namoyon bo'ladi. Hissiy xotira insonning his-tuyg'ularini o'ziga xos tarzda saqlaydi. Emotsional xotira ostida, bu hissiy holatning dastlabki paydo bo'lishiga olib keladigan signalni qayta taqdim etishda tajribali hissiy holatni takrorlash tushuniladi. Hissiy xotira yuqori tezlik va kuch bilan tavsiflanadi. Bu hissiy rangli signallarni, ogohlantirishlarni engil va barqaror yodlashning asosiy sababidir. Aksincha, kulrang, zerikarli ma'lumotni eslab qolish juda qiyin va xotiradan tezda o'chiriladi. Shuni ta'kidlash kerakki, bu ma'lumot vaziyatning elementlari va unga nisbatan sub'ektiv munosabat bilan birgalikda takrorlanadi. Ushbu xotiraning xususiyatlari izlarning tez shakllanishi, ularning maxsus kuchi va reproduktsiyaning majburiy bo'lishi hisoblanadi. Kuchli, hissiy jihatdan rangli taassurotlar, inson eng uzoq davom etadi. Hissiy xotira har xil, chunki u hech qachon xotirada qayta tiklangan hissiyotga munosabat bilan birga kelmaydi. Xotiradan g'azablanish hissi yurak urishi, xushyoqish hissi — ichki konfor bilan birga bo'ladi.

Xotira xususiyatlari quyidagilardir:
* xotira hajmi-bitta idrokdan so'ng darhol eslab o'tilgan ob'ektlar soni;
* xotira tezligi-kerakli materialni eslab qolish va eslash uchun sarflangan vaqt miqdori;
* xotiraning aniqligi-algılandığı narsalar bilan bir xil o'xshashlik darajasi;
* xotiraning davomiyligi-takroriy in'ikoslarsiz eslab qoladigan vaqt miqdori.
Eng keng tarqalgan ma'noda, "xotira" tushunchasi miyaning eng muhim funktsiyasi sifatida tavsiflanadi, buning asosida inson hozirgi xatti-harakatlar modelini yaratish uchun avvalgi voqealar uchun o'z xotirasidan foydalanishi mumkin.
Inson xotirasida nafaqat tashqi dunyo, balki tanada sodir bo'lgan ichki voqealar dinamikasi ham aks ettirilgan. Ichki hodisalar xotirasi tufayli inson o'ziga xos voqealarni butunlay takrorlashi mumkin. U nafaqat hodisaning o'zi, balki u bilan bog'liq salbiy yoki ijobiy his-tuyg'ularni ham esga olishi mumkin. Semantik yoki og'zaki-mantiqiy xotira alohida e'tiborga loyiqdir. Ushbu xotira shakli insonga xosdir, u so'zlar bilan ifodalangan fikrni muhrlash va saqlash deb ta'riflanadi. Inson uchun ma'lum bo'lgan kontseptsiyani ifodalovchi har qanday so'z uning uchun psixologik birlikka aylanadi. Xotirada mantiqiy ketma-ketlikda birlashtirilmagan harflarning ma'nosiz ketma-ketligidan iborat so'zlar saqlanmaydi. Inson uchun bu bema'nilikning orqasida unga ma'lum bo'lgan o'ziga xos tasvir yo'q. Har bir harf mustaqil, eslab qoladigan birlikka aylanadi. Xotiraning bu xususiyati axborotni yodlashni yaxshilaydigan usullarning asosi hisoblanadi.
Yodlash jarayoni ixtiyoriy xarakterga ega (majburiy bo'lmagan xotira, biror narsani eslab qolish uchun maxsus niyat bilan bog'liq emas) yoki o'zboshimchalik (o'zboshimchalik bilan xotira, xotirlash uchun dastlabki o'rnatish bilan bog'liq va u eng samarali). Bu ta'limning markazida joylashgan tasodifiy xotira, shuning uchun didaktikada qo'llab — quvvatlovchi materiallar-jadvallar, diagrammalar, grafikalar keng qo'llaniladi, allaqachon o'rganilgan material bilan aloqa qo'llaniladi.
Qisqa muddatli va uzoq muddatli xotiraning barcha turlari shartli refleks mexanizmi orqali amalga oshiriladi. Bu xotiradan olingan ma'lumotlarning to'g'ri, kerakli ketma-ketligini ifodalaydi. Yaxshi eslash uchun hissiy tarkibiy qismlardan foydalanish ham foydalidir.
Misol uchun, xotirada murakkab formulani ko'paytirishga muvaffaq bo'ldingiz. Shunday qilib, o'zingizni maqtang, xursand bo'ling, boshingizni silkitib, o'zingizni havodor o'pish uchun yuboring, ijobiy his-tuyg'u yarating. Keyin keyingi safar siz ushbu formulani aniq eslaysiz, lekin yana kerakli ma'lumotni xotiradan ijobiy his - tuyg'ular bilan birga olib borish foydali bo'ladi. Afsuski, maktabda o'qituvchilar va o'qituvchilar kamdan — kam hollarda hissiy komponentini foydalanish, chunki tez-tez, o'zlarini hamdu sano o'rganish qachon-muvaffaqiyat uchun o'quvchilarni hamdu sano emas, shartli refleks yaratish uchun imkoniyat foydalanish emas.
Axborotni olish samaradorligi materialning xotirada qanday tashkil etilganligi bilan bog'liq. Bu 1.4 xatboshida batafsil bayon etilgan.
Miyaning kislorod bilan to'yinganligi aqliy jarayonlarning inhibisyonuna olib keladi, diqqat hajmini kamaytiradi (bir vaqtning o'zida bir nechta ob'ektni ko'rish qobiliyatini saqlab qolish), e'tiborni almashtirish tezligini kamaytirish (e'tiborni bir ob'ektdan ikkinchisiga o'tkazish qobiliyati), e'tiborni taqsimlash qobiliyatini kamaytirish (bir vaqtning o'zida ikki yoki undan ortiq vazifani bajarish) va uning kontsentratsiyasi (diqqat bilan ishlash qobiliyati).