Xorijiy tillar fakulteti

V Grammatikani o’qitishda interfaol usulardan foydalanish va uning natijalari

Bugungi tezkor rivojlanayotgan zamonda ilm-fan, texnika ham shiddat bilan o’sib bormoqda. Har bir sohada taraqqiyot ilgari qadam tashlamoqda. Xususan, ilm-fanda ham katta o’zgarishlar, sezilarli yutuqlarga erishilmoqda. Har bir fanni yangi innovatsion pedagogik texnlogiyalardan foydalanib talabalarga yetkazib berish bugungi kundagi ta’limning asosiy talablaridan biri hisoblanadi. Ayniqsa, O’zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Abdug’aniyevich Karimovning 2012 yil 13 dekabrdagi PQ 1875 –sonli qarori qabul qilingandan so’ng mamlakatimizda chet tillarni o’qitishga, o’rganishga bo’lgan e’tibor yanada kuchaydi. Yurtimizda chet tillarni o’qitilishida yangicha bosqich, yangucha davr boshlandi. Chet tili darslarining o’itilishi jarayonida ilg’or pedagogik texnologiyalarni, interfaol, innovatsion usullardan, kommunikativ-axborot vositalaridan foydalanish talab qilinmoqda. Respublikamizda chet tilining o’qitilishi, chet tili o’qituvchilarining bilim va ko’nikmalarini baholashning umumevropa ramkalari tavsiyanomalari (CEFR) ga mos ravishda yangi usul va talablari ishlab chiqildi. Unga ko’ra umumta’lim maktablari va kasb-hunar kollejlari o’quvchilari uchun darsliklar yaratildi. Ushbu talablarga mos ravishda o’quv xonalari stendlar va yangi axborot kommunikativ texnikalar bilan jihozlandi. Chet tili o’rganishga bo’lgan talab ham kundan kunga oshib bormoqda. Chet tili fani to’rt aspectga (o’qish, yoish, tinglab tushunish va gapirish) bo’linib, ularning har biri bo’yicha alohida tushuncha va ko’nikmalar berilmoqda. Ta’lim texnologiyalari, bu ta’lim jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan unumli foydalanishdir. Shuningdek, ta’lim jarayoniga zamonaviy innavatsion texnologiyalarini olib kirish orqali ta’lim sifati va samaradorligini oshirishni nazarda tutadi. Xususan, chet tilini o’rganishda bunday axborot-kommunikatsion texnoogiyalardan foydalanishning bir qancha afzalliklari mavjuddir. Til o’rganish va o’qitishda zamonaviy taxnologiyaning roli beqiyosdir. Texnologik vositalardan foydalanish chet tili o’rganishning har bir aspect (o’qish, yoish, tinglab tushunish va gapirish)ida qo’l keladi. Masalan, tinglab tushunish uchun, albatta kompyuter, player,CD disklarsiz bu jarayonni amalga oshirish mumkin emas. Tinglab tushunish til o’rganishning eng muhim qismlaridan biridir. Bunda o’quvchi bir paytning o’zida so’zlovchining talaffuzi, grammatik qoidalarga rioya qilganligi, so’z boyligi va uning ma’nolariga e’tibor berishi talab qilinadi. Ta’lim jarayonida zamonaviy texnologiyalardan foydalanishda o’quvchilar ham axborot — kommunikatsion texnologiyalarni yaxshi bilish va ulardan foydalana olishi muhim omil hisoblanadi. Chet tilini zamonaviy texnologiyalardan foydalanib o’rgatish va o’rganish eng samador usullardan biridir. Bu jarayonda, jumladan: — kompyuterlardan foydalanganda o’quvchi chet tilidagi video roliklarni, namoyishlarni, dialoglarni kino yoki multfilmlarni ham ko’rishi ham eshitishi mumkin; — chet tilidagi radio eshittirishlar va televideniedagi dasturlarni eshitish va tomosha qilish mumkin; — ancha an’anaviy usul hisoblanadigan magnitafon va cassetalardan foydalanish; — CD pleyerlardan foydalanish mumkin. Bu texnik vositalardan foydalanish o’quvchilarning chet tilini o’rganishlari jarayonini qiziarliroq va samaraliroq bo’lishini ta’minlaydi. Globallashuv jarayonida hayotimizni internetsiz tasavvur qilish qiyin. Chet tilini o’rganish va o’qitish jarayonida undan unumli foydalanishning eng samarali usullardan hisoblanadi. Internet orqali chet tilida so’zlashuvshilar bilan muloqot qilish imkoniyati paydo bo’ladi. E-mail orqali xat yozishish bilan yozish mashqini takomillashtirish mumkin. Ta’lim jarayoniga zamonaviy — kommunikatsion texnologiyalarni olib kirish ulardan maqsadli va to’g’ri, unumli foydalanish, ular orqali o’quvchida chet tiliga bo’lgan qiziqishni orttirish, o’qitish samaradorligini oshirish eng muhim masala hisoblanadi. Bu orqali ta’limning innavatsion texnologiyalaridan foydalanishga imkoniyat tug’iladi va talab ortadi. Bugungi kunda innavatsion ta’lim texnologiyalarining bir necha xil usullari mavjud. Ulardan darslarda mavzuni yoritishda keng va turli usullaridan foydalanilsa, darsning samaradorligi yuqori bo’ladi va o’quvchilrning darsga bo’lgan qiziqishlarining ortishi ham ta’minlanadi. Ta’lim jarayoniga yangiliklarni olib kirish va ularni tadbiq qilish orqali ta’lim samaradorligini oshirish nazarda tutiladi. Chet tili darslarining o’qitilishida turli rolli, harakatli o’yinlardan foydalanish ham darsga ham til o’rganishga bo’lgan qiziqishni ortishiga sabab bo’ladi. O’quvchilarning juft yoki kichik guruhlarda ishlashlari orqali esa o’quvchilarning boshqalar bilan kommunikativ aloqa qilishlari uchun yordam beradi.

Xulosa

Chet tilini bilishning о‘ziga xosligi va tamoyillari. Ingliz tili tadqiqotlarida tarixiy manbalar bilan ishlash. Ingliz tili va uning interpretatsiyasi. Tadqiqotda umum fan metodlari. Ingliz tili tadqiqotlarida maxsus tarixiy metodlar. Tadqiqotlarda fanlararo yondashuv. Ingliz tili fani ilmiy tadqiqot ishlarini tashkillashtirish tamoyillari, tadqiqotlarning ilmiy metodologik jihatlari. Ingliz tili о‘rganishda asos bо‘luvchi manbalar haqida tushuncha. Autentikilmiy matnlar bilan ishlash. Tarixiy hujjatlar bilan ishlash. Axborotning yetishish va yetishmaslik muammosi. Ilk manba. Birinchi axborot. Manbaning axborotli tugallanmasligi. Manbalarning mazmuniga sistemali yondashuv. Manbaning matni. Asosiy va qо‘shimcha manbalar. Tadqiqotlarni samarali olib borish muammolari, ilmiy ishlarni yozish usullari. Tadqiqot mavzusini tanlash, mavzuning о‘rganilishi darajasini aniqlash, ish rejasini tuzish. Tо‘plangan dalillarni tanlash va reja bо‘yicha joylashtirish. Boblarni tuzish va joylashtirish usullari. Asosiy qismning yozilishi.  Kirish va xulosa qismlarining yozilishi. Ingliz tili fani tadqiqotlarida ilmiy ma’lumotnoma apparatining о‘rni va axamiyati. Sitata, izoh, ilova va qaydlarni tо‘g‘ri tashkil etish usullari. Foydalanilgan adabiyotlarni matnga qayd etish tartiblari.  Foydalanilgan manbalar rо‘yxatining tuzilishi. Ishning sahifalarini raqamlash.  Mundarijani tо‘g‘ri tuzish.

Ingliz tili о‘qitish metodikasining ilmiy tadqiqot metodlari va ilmiy tadqiqot bosqichlari, ilmiy tadqiqot о‘tkazish shakllari, ilmiy-metodik tadqiqotlarga qо‘yiladigan zamonaviy talablar. Sharq va G‘arb olimlarining til о‘qitishga oid qarashlari. О‘quv jarayonining axborot ta’minoti va о‘qitishning zamonaviy talablari. Zamonaviy ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishning shakl, metod va vositalari. Ingliz tili о‘qitish bо‘yicha qо‘llanadigan ilmiy bilish metodlarining ta’lim jarayoni samaradorligini ta’minlashdagi о‘rni. О‘quv mashg‘ulotlari turlari va ularning о‘quv jarayoniga tatbiq etilishi. Ingliz tili fanini о‘qitishda о‘qituvchining ilmiy-metodik, ijodiy yondashuvi va mahorati. Ingliz tili о‘qitish metodikasi va zamonaviy texnologiyalar bо‘yicha axborotlar oqimi va ularning tanlanishi. О‘quv jarayonini loyihalashtirish, ilmiy-metodik tadqiqotlarda izlanish, ishlarining tashkil etilishi, ilmiy-metodik tadqiqotlar va о‘quv jarayonida ilmiy bilish metodlarining joriy etilishi. Mavjud bilim va malakalar asosida ilmiy tadqiqot ishlarini metodik jihatdan tashkil etish masalalari.

Bu uslubni o’tkazishda o’qituvchi ma’lum matnni o’qiydi. O’quvchilar bo’lishi mumkin bo’lmagan voqealar ifodalangan jumla yoki gapni topishlari lozim. Hazil mutoiba bilan o’tadigan bu usul o’quvchilardan ziyraklik, sinchkovlik va kuzatuvchanlikni talab qilishi bilan birgalikda, ulardan atrofida sodir bo’layotgan voqea — hodisalarga befarq bo’lmaslikni ham talab qiladi. Undan tashqari ularning darsdan tashqari bo’lgan ilmiy adabiyotlarga va ilmiy — ommabop filmlarga qiziqishini orttiradi va hikoya tinglash ko’nikmasini shakillantirishga yordam beradi. Bu uslub bir necha marta o’tkazilgach, keyinchalik o’quvchilarda shunday hikoyachalar tuzishni ham kamol toptirish mumkin. O’quvchilarning interaktivligiga yo‘naltirilgan darsning maqsadi esa, ularga imkon qadar ko‘p faol imkoniyatlarga ega bo‘lish, chet tilida erkin muloqot qilishga qo‘yib beradi

Xorijiy til ta’limiga innovatsion pedagogik texnologiyalarning tadbiqi — shaxsni jamiyatning talabiga ko’ra yo’naltirish, ta’limni shu talablar asosida tashkil etish ta’lim tamoyillari, metodlari aloqadorligi asosida shaxsni har tomonlama yetuk kadr qilib shakllantirish, uning qobiliyati va imkoniyatlarini to’liq namoyon etishi va rivojlantirishi uchun qulay shart — sharoitlar yaratishdan iborat. Pedagogik innovatsion texnologiyalarning yana bir o’ziga xos xususiyati o’quvchi faoliyatining ustuvorligida, ta’lim jarayonida talaba yoki o’quvchinining asosiy figura ekanligidadir.

Ta’lim jarayonida bilish, leksik, grammatik, talaffuz tushunchalarni to’g’ri shakllantirish, o’quvchi ongida bilimlar sistemasini, o’z — o’zini nazorat qilish ko’nikmasini to’g’ri tarkib toptirish innovatsion pedagogik texnologiyalarning tarkibiy qismidir. Hozirgi kunda ta’lim jarayonidagi eng samarali, o’qituvchi pedagoglar ko’zlagan maqsadlarga erishishning kafolatlangan o’qitish uslublari, o’quvchi talabalarda mustaqil fikrlash, erkin qaror chiqarish ko’nikmasini shakllantiradigan, ularni muammolarini yechishlari, turli vaziyatlardan qiynalmasdan chiqib ketishlari uchun zamin hozirlashga qodir bunday o’qitish uslublari pedagogik texnologiyaning eng ilg’or xususiyatidir.