Xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti va mamlakatshunoslik fakulteti

Kimyo sanoati tarmoq tarkibi

Mamlakatimiz sanoatida tarmoqlar turli darajadagi mavqeni egallaydi. Sanoat tarmoqlari orasida qishloq xo`jaligi xom ashyosini qayta ishlovchi va agrosanoat majmuiga xizmat ko`rsatuvchi tarmoqlar an’anaviy ravishda yetakchi o`rinda turadi. Bular kimyo sanoati, paxta tozalash, shoyi to`qish, konserva, yog`- moy va boshqa sanoat tarmoqlaridir. Kimyo va neft kimyosi, mashinasozlik,

⁸ Li.Kadirov V., O`rin Hasanov, Nuriddin Musayev “Stanovleniye ximii” v Respublike O`zbekistan, T., 1995.56.b.

elektronika, energetika, qora va rangli metallurgiya, yengil va qurilish materiallari sanoati keyingi yillarda jadal sur’atlarda rivojlanayapti.

Kimyo sanoatiga ixtisoslashgan korxonalar energetik, oltin qazib olish, kimyo sanoati uchun mineral o`g`itlar, organik va noorganik moddalar, sun’iy tolalar, polimer materiallar, kimyo reagentlari, o`simliklarni himoya qiluvchi kimyoviy vositalar ishlab chiqaradi.

Kimyo sanoati — ogʻir sanoat tarmoqlaridan biri, xilma-xil kimyoviy mahsulotlar turlari: kon-kimyo xom ashyosi, asosiy kimyo mahsulotlari (ammiak, noorganiq kislotalar, ishqorlar, mineral o`gʻitlar, soda, xlor va xlorli mahsulotlar, suyultirilgan gazlar va boshqalar), plastmassa va sintetik smolalar, shu jumladan, kaprolaktam, sellyuloza atsetatlari, kimyoviy tola va iplar, plastmassa va shisha- plastiklardan materiallar va buyumlar, lok-bo`yoq materiallari, sintetik bo`yoqlar, kimyoviy reaktivlar, fotokimyo mahsulotlari, maishiy kimyo tovarlari va boshqalarni ishlab chiqaradi.

Kimyo sanoati tarmoq tarkibiga quidagi bir qancha tarmoqlar kiradi. Bular:

• 
  kon-kimyo xom ashyosi( fosforitlar, tabiiy tuz, soda, agrokimyo xom ashyosi, sulfat, kaliy, osh tuzi konlari);
  
• 
  asosiy kimyo mahsulotlari (ammiak, noorganiq kislotalar, ishqorlar, mineral o`gʻitlar, soda, xlor va xlorli mahsulotlar, suyultirilgan gazlar va b);
  
• 
  plastmassa va sintetik smolalar, shisha-plastiklardan materiallar va buyumlar yasash;
  

• 
  O`simliklarni kimyoviy himoyalash vositalari(defoliant, desikat, gerbitsid, insektitsid, fo`ngitsidlar) ;
  
• 
  Oltingugurt kislotasi;
  
• 
  Kimyoviy tola va iplar( atsetat iplar, kaprolaktam , akril tolalari, sellyuloza atsetati );
  
• 
  lok-bo`yoq materiallari, sintetik bo`yoqlar;
  
• 
  kimyoviy reaktivlar;
  
• 
  fotokimyo mahsulotlari;
  
• 
  maishiy kimyo tovarlari va boshqa ishlab chiqarish tarmoqlari;
  

Kimyo sanoatining tarmoqlari ichida asosiy kimyo mahsulotlari tarmog`i asosiy ulushga ega. Respublikada qishloq xo`jaligi uchun zarur bo`lgan ammofos, ammiak selitrasi, ammoniy sulfat, superfosfat, karbamid, suyultirilgan ammiak, shuningdek, samarador murakkab azotli va fosforli o`gʻitlarni ishlab chiqarish yo`lga qo`yilgan. "Elektrkimyosanoat" AJ (Chirchiq), Fargʻona "Azot" ishlab chiqarish birlashmasi asosiy turdagi azotli o`gʻitlar, "Qo`qon superfosfat zavodi" AJ, Samarqand kimyo zavodi, Olmaliq "Ammofos" AJda ammofos, oddiy va zamonaviylashgan superfosfat, qumoq ammfos kabi fosforli o`gʻitlar ishlab chiqariladi⁹.

Sulfat kislotasi kimyo sanoati tarmoqlari uchun muhim xom ashyodir. Respublikada sulfat kislota ishlab chiqaradigan yirik quvvatlar Olmaliq "Ammofos" AJ, Samarqand kimyo zavodi, Navoiy kon-metallurgiya konbinati, Olmaliq konmetallurgiya konbinatida barpo etilgan¹⁰. O`zbekistonda kimyo sanoati mahsulotlarini ishlab chiqaradigan korxonalar soni yildan yilga oshib bormoqda. Kimyo sanoati tarmog`ida ishlab chiqaradigan korxonalar haqida keying jadvalda ko`rishimiz mumkin.