|
Kalit so
’
zlar: kompleks, melioratsiya, zovur, sizot, kritik, koeffitsient
Аннотация.
Отрасли экономики, охватываемые строительством гидротехники,
многочисленны и широки. К ним относятся дренаж, ирригация, водоснабжение, водный
транспорт, использование водной
энергии, защита от наводнений и береговой линии,
XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI
–
8/2020
214
оборонные сооружения и многое другое. В настоящее время в Узбекистане насчитывается
около 8000 вертикальных отвалов и ирригационных колодцев. Скважинные насосные
сооружения должны обеспечивать проект мелиоративного режима орошаемых площадей в
оросительном комплексе. Поэтому надежность скважинных насосных агрегатов должна
быть достаточно гарантирована.
Ключевые слова:
комплекс, мелиорация, ров, грунт, критический, коэффициент
Abstract. The sectors of the economy covered by the construction of hydraulic engineering
are numerous and wide. They include drainage, irrigation, water supply and water transport,water
energy use, flood and shoreline protection, defense installations and much more different. At
present, there are about 8,000 vertical dumps and irrigation wells in Uzbekistan. Well pumping
facilities should provide the project of reclamation of irrigated areas in the irrigation complex.
Therefore, the reliability of downhole pumping units should be sufficiently guaranteed.
Key words: complex, melioration, moat, soil, critical, coefficient
Mamlakatimizning iqtisodiy yuksalishi suv xo
’
jaligi, meliorasiya va gidrotexnikaning bundan
keying rivojlanishi bilan chambarchas bog
’
liqdir. Shu sababli Respublikamizda yer va suv
resurslaridan samarali foydalanishga, gidrotexnika inshootlari xavfsizligi, yerlarning meliorativ
holatini yaxshilashga e
’
tibor qaratilmoqda.
Respublikamizda
“
Su va suvdan foydalanish
”
,
”
Gidrotexnika inshootlari xavfsizligi va
ishonchli ishlashi
”
to
’
g
’
risidagi qarorlarni qabul qilinishi fikrimiz dalilidir.
Gidrotexnika qurilishi bilan qamrab olingan xalq xo
’
jaligining tarmoqlari ko
’
p sonli va
kengdir. Shu jumladan
–
zax qochirish, sug
’
orish, suv ta
’
minoti, suv transporti, suv energiyasidan
foydalanish, suv toshqini va qirg
’
oqlarini himoya qilish, mudofaa inshootlari va boshqalar kiradi.
Quduqning aholi suv bilan ta
’
minlash va sug
’
orish uchun yer osti suvlarini yig
’
ish maqsadida
quriladigan suv tindiruvchi daryo, ko
’
l, suv omborlaridan olinadigan suvlarini rostlash maqsadida
qirg
’
oqqa yaqin quriladigan qirg
’
oq bo
’
yi xillari bo
’
ladi.
Hozirda O
’
zbekistonda 8 mingga yaqin vertikal zovur va sug
’
orish quduqli nasos qurilmalari
mavjud. Quduqli nasos qurulmalari sug
’
orish bilan kompleksda sug
’
orilayotgan xududni loyihaviy
meliorativ rejimini ta
’
minlashi lozim. Shuning uchun quduqli nasos qurulmalari ishonchliligini
yetarli kafolatlash kerak.
O
’
zbekiston Respublikasida hozirgi kunda sho
’
rlangan yerlar sug
’
oriladigan yerlarning 53%
ini tashkil qiladi. Shunu ta
’
kidlash kerakki, sho
’
rlangan yerlar ekilgan ekinlar hosildorligini 20-80%
gacha kamaytirishi mumkin. Zax qochirish melioratsiyasining vazifasi tuproqning unumdorligini
oshirish maqsadida unda o
’
simliklar uchun qayta suv rejimini va u bilan bog
’
liq bo
’
lgan tuz hamda
ozuqa rejimlarini vujudga keltirishdan iborat.
To
’
g
’
ri tanlangan sharoit uchun yerlarning meliorativ holatini yaxshilashning samarali
usullaridan biri bo
’
lib botirilgan nasoslar bilan jixozlangan va yer osti suvlarini yuzaga chiqarib
tashlaydigan vertikal zovur hisoblanadi. Vertikal zovur birinchi marta yerlar sho
’
rlanishiga qarshi
AQSH da 1918-yildan buyon ishlatila boshlandi. 1959-yilga kelib esa ularni soni 130 mingga yetdi.
Hozirgi paytda zovur nafaqat AQSH, balki Misr, Hindiston, Jazoir va boshqa mamlakatlarda
hamisha ishlatiladi. O
’
zbekistonda 1966 yildan boshlab Mirzacho
’
l Farg
’
ona vodiysi, Buxoro
viloyati va keyinchalik esa Sherobod va Qarshi cho
’
llarida ham ishlatila boshlandi.
Umuman, O
’
rta Osiyo respublikalarida vertikal zovur 600 ming yerga qurilgan bo
’
lib 6
mingdan ko
’
proq quduqdan foydalaniladi.
Bundan tashqari, hozirgi kunda shahar va qishloqni ichimlik suv bilan ta
’
minlashda quduqni
nasos qurulmalaridan keng qo
’
llanilmoqda. Ular suv taminoti tizimining ajralmas bir qismi bo
’
lib
qolmoqda. Zax qochirish melioratsiyasining asosiy muammosi qo
’
rg
’
oqchil zonada sho
’
rlangan va
sho
’
rlanishiga moyil bo
’
lgan sug
’
oriladigan yerlarni yaxshilash sanaladi. Tuproqdagi ortiqcha
namni qochirish faqat issiqlik va mikrobiologik rejimlarni yaxshilab qolmasdan balki zax
qochirilayotgan maydondagi yer usti havo qatlamining namlik va harorat sharoitlarini o
’
zgartiradi.
Zax qochirish- ortiqcha namiqqan yerdagi suvni yetkazish tuproq tarkibida havo miqdorini oshiradi,
bu esa unda organik moddalarning chirishi, tuproq unumdorligini oshirishga yordam beradi. 30-
yillarning ikkinchi yarmida O
’
zbekistonda sug
’
oriladigan yerlarning sho
’
rlanishiga va
botqoqlashishiga qarshi kurashish maqsadida bir qancha zovur va kollektorlar qurildi. Melioratsiya
ishlari asosan 1947-yillarda boshlandi. Eng ko
’
p meliorativ ishlar Farg
’
ona vodiysida,
Do'stlaringiz bilan baham: |
