Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

 
268 
Шакаров
 
Н.Ж.,
 
Номиров
 
М.Н.,
 
Эшқобилов Ш.А.,
 
Эргашев
 
И.Ш.,
 
Қадамбоев
 
З.Х.
 
Значение
производства
портландцемента
............................................................................
 
270 
ЭКОЛОГИЯ ФАНЛАРИ
 
Мадрахимова М.С.
 
Ёш авлодни экологик маданиятини юксалтиришда туризм 
феноменини ўрни ва аҳамияти
...............................................................................................
 
273 
 
 
 
 
 

---

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI 
–
8/2020 
6
АРХИТЕКТУРА ФАНЛАРИ
 
 
УЎК 
930.8/575.171(172) 
ХОРАЗМ ТАРИХИДАН САДО БЕРУВЧИ ҚАЛАЖИҚ ҚАЛЪАСИНИ ТАЪМИРЛАШ 
ВА
 
АТРОФИНИ ОБОДОНЛАШТИРИШ
 
М.Б. Сетмаматов, арх.ф.н
.
, доц., Урганч давлат университети, Урганч
 
 
Аннотация. 
Мақолада Хивадан 30 км шарқда жойлашган Қалъажиқ қалъасининг 
кечаги тарихий шаклланиши, бугунги
 
фаолияти ва келажакдаги истиқболлари ёритиб 
берилган. 
 
Калит сўзлар:
 
Хоразм, Қалажиқ, пахса, шаҳар, девор, хом ғишт.
 
Аннотация.
 
В статье описывается историческая формация крепости Каладжик, 
расположенной в 30 км к востоку от Хивы, ее текущая деятельность и перспективы на 
будущее.
 
Ключевые слова:
 
Хорезм, Каладжик, глинобитная стена, город, стена, 
необработанный кирпич.
 
Abstract. The article describes the historical formation of Qalajiq Fortress, located 30 km 
east of Khiva, its current activities and future prospects. 
Keywords: Khorezm, Qalajik, clay, city, wall, raw brick. 
Қалажиқ қалъаси Ўзбекистон Республикасининг Хоразм вилояти Боғот туманида 
жойлашган бўлиб, Хива Ичон қалъа ўртасида масофа тахминан 30 км ни ташкил қилади
. 
Мозийдан садо берувчи Қалажиқ қалъаси ҳақида сўз кетганда Хоразм тарихида иқтисодиёт 
ва маданият юксалиб, гуллаб
-
яшнаган даврлар билан бир қаторда, бир қанча фожиали 
ходисалар ҳам содир бўлганлигига тарих гувохлик беради. 
Мўғиллар босқинидан бироз олдин Хоразмнинг кўпгина шаҳарларида бўлган Ўрта аср 
сайёҳларидан
бири қуйидагиларни ёзиб қолдирган: «Мен ер юзида Хоразм еридан кўра 
кенгроқ
текисликлар ва бу ердан кўра одамлар гавжумроқ бўлган жой бўлмаса керак, деб 
ўйлайман. Энг мухими, аҳоли оғир меҳнатга ўрганган ва оз нарсага қаноат қилади. 
Хоразмнинг кўпгина қишлоқлари шаҳар кўринишида бўлиб, уларда бозорлар, ҳаёт учун 
зарур заҳиралар ва дўкончалар мавжуд. Камдан
-
кам қишлоқда бозор йўқ.
Халқнинг умумий 
осойишталиги таъминланган ва у хотиржам кун кечиради… Мен Хоразмнинг асосий 
шаҳарига ўхшаган, жуда кўп аҳоли яшайдиган, бу қадар бой ва улуғвор пойтахт шаҳар 
дунёнинг бошқа ҳеч ерида бўлмаса керак, деб ўйлайман…»
[1].
Катта Қалажиқ қалъасининг
бугунги кунда бизгача сақланиб турган деворларининг 
кўриниши
нотўғри тўрт бурчак шаклида бўлиб, қалъа шарқдан ғарбга қараб чўзилган. 
Шимолий деворининг узунлиги 154 м., ғарбий девори 65 м., жанубий девори 210 м.
бўлиб
, 
бу девор IX
-
XI асрлар ўрталарида пахсадан қурилган.
Хоразм воҳаси икки буюк саҳро орасида жойлашган. Шунинг учун қалъалар қум устига 
қурилган. Қалажиқ қалъаси 9
м. баландликдаги қум устида жойлашган. Шарқдаги девор 
ўртасида 6
-
7 м. баландликдаги тепаликнинг ўрни сақланиб қолган бўлиб, бу ерда дарвоза 
бўлган. 
Эрамизнинг I
-
II асрларида қандайдир сабаблар билан ташлаб кетиш натижасида Катта 
Қалажиқ қалъаси бўшаб қолган. Эрамизнинг
VI-
VII асрларида
Қалажиқ ва унинг атрофидаги 
ерлар ўзлаштирила бошланган. Шу даврга доир маълумотларга кўра шимолий деворларнинг 
ўртасида Кўшк –
Сарой солинади, унинг деворлари пахсадан қилинган. Кўшкнинг кўлами 
15х20 м.
бўлган. Ушбу иморатни қуришда хом ғишт ҳам ишлатилган. Бу ғиштлар катталиги 
36х38 см.
, 
қалинлиги эса 9
-
11 см. ни ташкил этган. Кўшкнинг ғарбий қисмида иккита 
хонанинг ўрни бўлиб
, 
бири 6х10 м. ни
, 
иккинчиси 8х12 м. бўлган. Бу даврда Қалажиқнинг
фақат Кўшкида ҳаёт бўлган.
IX-XI 
асрларда Қалажиқ атрофи янада гуллаб, дехқончилик ривожланади. Ташқи 
душмандан ҳимояланиш учун Қалажиқ қалъасининг эски девори устига, пахсадан янги 
қўрғон солинади. Деворнинг умумий баландлиги 12
-
17 м.
, 
қалинлиги 5
-
7 м. бўлган. Бу 
даврда Қалажиқнинг ички қисмида аҳоли яшамаган, қалъадан фақат ташқаридан келган 
душмандан
сақланиш учун фойдаланилган [2]
.

---