Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI 
–
8/2020 
238
геоморфологик
-
литологик, тупроқ
-
иқлим шароитлари регионда ўта мураккаб гидрогеологик 
ҳолатни келтириб чиқарган, бу ҳолат ер усти ва ер ости сувлари режими ҳамда баланси 
кўрсаткичларида ўз аксини топган. Ҳудудда гидрографик тармоқлар ниҳоятда нотекис 
тақсимланган.
Вилоятда табиий ва сунъий кам зовурлашган текислик қисми асосий 
майдонларида ерларни юқори меъёрларда суғориш ва бошқа бир қатор омиллар грунт 
сувларининг ер юзасига кўтарилишига имкон яратмоқда, бу ҳолат, ўз навбатида, тупроқда 
туз тўпланиш ва қайта шўрланиш жараёнларини келтириб чиқармоқда. Ер ости сувлари 
сатҳининг даврий равишда тебраниб туриши йил фасллари бўйича ўзгариб, ҳудудларда 
мураккаб гидрогеологик жараённи келтириб чиқаради. Вилоятнинг шимолий ҳудудларида ер 
ости сувларининг сатҳи 2
-
3 м. ва ундан ортиқ чуқурликда кузатилса, текислик қисмининг 
асосий майдонларида 1,5
-
2,0 м. атрофида кузатилади ва Зарафшон дарёсининг 1
-
қайир усти 
террасасида 0,5
-
1,0 м. ни ташкил этади. Айниқса, текисликнинг ботиқ, пастқамлик ерларда 
ер ости сувлари оқими деярли таъминланмаганлиги натижасида сувда осон эрувчи тузлар 
миқдори ортиб, тупроқлар ва грунт сувларидаги дастлабки хлорид
-
сульфатли шўрланиш 
типи
хлоридли шўрланиш типига айланиб бормоқда.
Грунт 
сувларининг 
минерализация 
даражаси 
турли 
қисмларида 
турлича 
кўрсаткичларда, шимолий текисликларида 1
-
2 г/л атрофида кузатилса, ҳудуднинг ўрта 
қисмларида 2
-
3 г/л, қуйи пастқам ерларда 3
-
5 г/л ва ундан ортиқ миқдорни ташкил этади. 
Жумладан, ҳудуд ерларида грунт сувларининг ўртача минераллашган даражаси 1,5
-
2 г/л 
кўрсаткичига тенг. Суғориладиган ерларда грунт сувларининг ер юзасига яқинлашиши 
натижасида эволюцион тарзда гидроморф (ўтлоқи) тупроқлар майдони кенгайиб, шўрланиш 
жараёни кучайиб бормоқда. Ушбу ҳолатлар олдини олиш ва салбий жараёнларни тўхтатиш 
муаммоси асосий долзарб масала бўлиб қолмоқда. Вилоят ҳудуди геологик даврларда 
ётқизилган турли жинслардан иборат бўлиб, тупроқ ҳосил қилувчи она жинслари кам 
(кучсиз) аллювиал жинслардан ташкил топган. Ҳудуднинг асосий қисмида тупроқ ҳосил 
қилувчи она жинслар усти лойли, қумлоқли ва қумли қатламлари бўлган қумоқлар, аллювиал 
ётқизиқларнинг қум аралашган қатламлари ётади.