|
XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI
–
8/2020
126
назорат ўрнатиш ва савдогарлар ҳеч қандай тўсиқларсиз ҳаракат қиладиган янги йўллар
очишни ўз олдига мақсад қилиб қўйган эди.
Соҳибқирон томонидан олиб борилган ҳарбий юришлар савдонинг
кенг қулоч
ёйишига, унинг умумсайёравий миқёсда шаклланиб боришига қулай шарт
-
шароит яратиш
мақсадини кўзлаган десак хато қилмаймиз. Буюк саркарданинг юқорида тилга олинган
мамлакатларга қилган ҳарбий юришлари айнан шу мақсадларни кўзлаб амалга оширилган
эди. Чунки бу мамлакатларда рўй берган ўзаро урушлар, феодал тарқоқлик, бошбошдоқлик
Амир Темур давлати геосиёсий манфаатларига ғов бўлаётган, шунингдек, савдо
алоқаларининг ривожланишига, узоқ ва яқин шарқ халқлари мамлакатларининг бир
-
бирлари
билан яқинлашишига тўсқинлик қилаётган эди.
Буюк аждодимиз бундан олти аср аввалроқ бирор бир давлат қўшнилари билан савдо
алоқалари қилмасдан, ёки ҳамкорликсиз, ўз қобиғида ривожлана олмаслигини яхши
тушунган. Шу сабабли у Европа ва Осиёни боғлашга хизмат қилган улкан ишларни амалга
оширган. Биринчи президентимиз таъкидлаганидек
"Амир Темурнинг тарихий хизмати яна
шундан иборатки, унинг ҳаракатлари туфайли Осиё ва Европа давлатлари тарихда биринчи
марта ягона жуғрофий
-
сиёсий маконда эканлигини ҳис этди"
[3,20.]
Амир
Темурнинг Европа давлатлари билан олиб борган дипломатик алоқалари ва
элчилик қатнови унинг ғарбга, Туркия устига юриш муносабати билан бошланиб, улардан
асосан Боязидга қарши биргаликда курашиш режалари кўзда тутилади. Тарихий манбаларда
ёзилишича, Амир Темурнинг Боязид Елдирим устидан қозонилган ғалабасига гувоҳ бўлган
хорижлик дипломатлар орасида Кастилия ва Лион қироли Энрике III томонидан Амир Темур
ҳузурига юборилган элчилар Пайо де Сато Маёр ва Эрнан Санчес де Паласуэлос ҳам бор
бўлган. Жангдан сўнг
Амир Темур элчиларни қабул қилади, улардан Кастилия ва Лион
қиролининг аҳволи ҳақида суриштиради. Зиёфатга таклиф қилиб, кўп ҳадялар беради.
Элчиларнинг ватанига қайтиш пайти келганда эса, Соҳибқирон икки давлат ўртасидаги
алоқаларни янада мустаҳкамлаш мақсадида улар билан бирга ўзининг қобилиятли
бекларидан бўлган Муҳаммад Кешийни ҳам мактуб ва совғалар билан Кастилияга элчи
қилиб жўнатади
[5,14]. Кеший у ерга эсон
-
омон етиб бориб, мактуб ва совғаларни қирол
Энрике
III
га топширади. У қирол ҳузурида катта
ҳурмат билан кутиб олинади. Мусулмон
дипломатлари
орасида фақат Муҳаммад Кешийгина Европага боришга муяссар бўлган. Бу
ҳам унинг Европа тилларидан бирини билганидан далолат беради.
Турк қўшинлари устидан қозонилган ғалабалардан сўнг Амир Темурнинг Ғарбий
Европа мамлакатлари билан элчилик, ўзаро савдо
-
сотиқ алоқалари ҳамда дўстона
муносабатлари янада мустаҳкамлана борди. Унинг салтанати шуҳрати бу мамлакатларга
етиб бориши билан Франция, Англия, Генуя, Византия, Испания каби давлатларнинг
қироллари Амир Темур билан сиёсий ва иқтисодий алоқаларни ўрнатишга интилганлар.
Соҳибқирон Кастилия қироллигидан ташқари Франция қироли Карл IV, Англия қироли
Генрих IV саройларига ўз элчиларини юборади ва испаниялик, франциялик, англиялик,
хитойлик, ҳиндистонлик, русиялик ва бошқа мамлакатлар элчиларини ўз салтанатида қабул
қилади.
Буюк аждодимизнинг Франция қироли Карл IV га ёзган хатидаги қуйидаги фикри
диққатга сазовордир: “Сиз ўз савдогарларингизни менинг салтанатимга юборинг. Биз уларни
илиқ қарши олиб иззат
-
икром кўрсатамиз. Биз ҳам ўз савдогарларимизни сизнинг
юртингизга йўллаймиз. Сиз ҳам уларга ҳурмат кўрсатинг. Уларга ортиқча тазйиқлар
ўтказилишига йўл қўйманг. Сизга бундан бўлак талабимиз йўқ. Зеро, дунё савдо аҳли ила
обод бўлажак” [6,53]. Кўриниб турибдики, Буюк саркарда жаҳондаги барча мамлакатлар
бир
-
бирлари билан ўзаро манфаатли барқарор иқтисодий муносабатлар ўрнатиб яшашгина
ривожланиб боришини англаб етган эди.
Ғарбий Европа мамлакатлари билан Амир Темур давлатининг олиб борган дипломатик
ва савдо алоқалари асосан Мироншоҳ тасарруфидаги ўлкалар орқали амалга ошган. Бу
ўлкаларнинг Ғарбий чегаралари Ўрта ер денгизи мамлакатлари билан туташган эди. Европа
давлатлари ҳам Темур давлати билан иқтисодий алоқаларни ҳар томонлама кенгайтиришдан
манфаатдор эдилар.
Чунки, Амир Темур давлатининг геосиёсий жиҳатдан қулай жойга
жойлашганлиги уларга Осиёнинг бошқа мамлакатлари билан савдо алоқаларини
ривожлантириш имконини берар эди. Бу даврда Мироншоҳ Европа давлатлари билан ўзаро
Do'stlaringiz bilan baham: |
