Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI 
–
9/2020
31
қорин
қисмида 13
талик қизил доғлар пайдо бўлади. Урғочисида эса бу доғлар 8 ёшга 
етганидан сўнг аста секин йўқолиб кетиб ўрнида чуқурчалар қолади. Эркак ва урғочи 
вакилларнинг морфологик фарқланиши ҳам шу ёшдан намоён бўлади. Улар жинсий етилиши 
6- 
ёки 7
- 
ёшига тўғри келади. 
 
 
1-
расм.
 
А
- 
сохта қорақурт (
Steatoda paykulliana
); B- 
қорақурт
 (
Latrodectus tredecimguttatus
) 
 
Урғочи қорақурт тимқора рангга эга бўлиб, эркагига қараганда бир неча бор катта 
бўлади. Оддий кўз билан қаралганда ранги бамисоли қора бахмални эслатади. Лекин, бир 
неча бор катта қилиб кўрсатадиган оптик асбоблар билан қаралса
, 
қорин
устида 13 та 
чуқурроқ шаклга эга бўлган доғлари кўринади. Бу доғлар урғочисининг ёшлик давридаги 
қизил доғларининг ўрнидир. Вояга етган урғочи ва эркак қорақурт бир
-
биридан жуда фарқ 
қилади. Бу фарқ, айниқса, эркагида яхши кўринади [8].
 
Қорақуртнинг эркаги урғочисига нисбатан 10
-
15 марта кичик
, 
қорни чўзиқроқдир. 
Унинг устидаги қизил доғларнинг атрофи оқ ранг билан ҳалқача шаклида ўралган бўлиб бу 
доғлари ҳаётининг охиригача сақланиб қолади [12]. 
 
Заҳар таркиби бўйича ҳам эркак ва урғочи вакилларда фарқ мавжуд бўлиб
, 
эркаги 
заҳари урғочиси заҳаридан 160 маротаба кучсиз [3]. Кузатишларга қараганда, қорақурт 
маълум мавсумда чақар экан. Уларнинг май ва июль
-
август ойларида кўпроқ чақиши 
аниқланган. Эркак қорақурт ҳеч қачон чақмайди [3].
 
Steatoda paykulliana
йил давомида 8 маротаба пўст ташлаб 9 ёшга киради ва 5
- 
ёшидан 
бошлаб уларда ташқи томондан эркаклик ва урғочилик фарқлари намоён бўла бошлайди 
[15]. Жинсий етилиш даври кўпроқ 7
- 
ёшига
, 
баъзан 8
- 
ёшига тўғри келади.
Вояга етган бу 
ўргимчакларнинг урғочиси 7
-
10,5 мм; еркаги: 6
-
8 мм га етади.
Бу ўргимчак жуда кам 
ўрганилган бўлиб Кронеберг (1875) уни Тошкент, Самарқанд, Қўқон ҳудудларида учраши 
ҳақида
ёзади
, 
Харитонов (1948) эса уни чўл ҳудудларга яқин жойлардаги одамлар уйида ҳам 
учрашини ёзиб ўтган [2
, 
6]. Лекин биз уни Фарғона водийси ҳудудидаги уй ичларида, лимон 
ўстириладиган иссиқхонада, мева сақланувчи подвалларда ҳам учратдик. Умумий тана тўқ 
жигарранг, баъзан деярли қора бўлади. Қориннинг шакли овал ёки тухумсимон шаклда 
бўлиб
, 
2 ёшгача уларнинг
ранги оқ рангда бўлади. Уларда 2
-
ёшининг охирида ранг ўзгариши 
кузатилиб
, 
танасига қора ранг киради ва қорнининг орқа қисмидаги оқ чизиқлар пайдо бўла 
бошлайди. Урғочи турларининг қорин орқа қисмидаги бу чизиқлар ранги ўзгарувчан бўлиб
, 
вақт ўтиши билан у
оқдан
ёрқин қизилгача ўзгариб боради. Баъзан бу чизиқли ранглар 
йўқолиб қорин қисмда
қора рангни ўзи кўриниб қолади.
Шу сабабли бу турга сохта қорақурт 
номи берилган. Сохта қорақуртни ҳақиқий қорақуртдан ажратиб олиш жуда ҳам осон. 
Ҳақиқий қорақуртнинг қорнининг юқори қисмидаги 13
та қизил доғи йўқолиб кетса ҳам 
қорнининг остки томонидаги қизил доғчаси сақланиб қолади. Сохта қорақуртда бундай доғ 
мавжуд бўлмайди [11, 15].
Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, бошқа боғимоёқлилар сингари ўргимчаклар 
орасида ҳам заҳарли, душманлари томонидан кам қириладиган турларга тақлид қилиш 
хусусияти кенг тарқалган. Ўзбекистоннинг кўплаб ҳудудларида учрайдиган сохта қорақурт 
жанубий минтақаларида тарқалган қорақуртга ташқи томондан ўхшаш эканлиги бунга ёрқин 
мисол ҳисобланади. Ушбу турларнинг морфобиологик хусусиятлари диққат билан 

---