XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI
–
9/2020
84
жараёнини фаоллаштиради. Ҳаво ҳарорати юқори бўлгани сари барглар сувни сўриш кучини
ошириб боради. Юқоридан тортиб олувчи кучнинг пайдо бўлиши ўсимлик бутун пояси,
барглари
,
мевалари бўйлаб ҳужайраларда сувнинг ҳаракатини янада тезлаштиради [1,2,3].
Шундай қилиб, юқоридан ҳаракатга келтирувчи куч транспирация натижасида вужудга
келади. Транспирация жадаллигига караб, сўриш кучи ҳам шунча юқори бўлади.
Транспирация жадаллиги ҳаво ҳароратига, ўсимлик биологиясига, агротехник тадбирларга
,
тупроқдаги сувнинг юза ёки чуқур жойлашишига ва бошқа омилларга боғлиқ
бўлади. Бухоро
вилоятининг ўртача шўрланган тупроқларида ўрганилган барча соя навларида куннинг соат
12
00
ва 14
00
бўлган пайтида сувни ўсимлик кўп миқдорда ўзлаштиради. Ўртапишар соя
навларида ривожланиш фазалари эрта бўлгани учун, сувга бўлган талаби ёки транспирация
жадаллиги эрта бошланади. Ўртапишар навларда сувга бўлган талаб июнь
ойининг охири ва
июль ойининг бошларида кузатилди, бу кўрсаткич ўртапишар навларда эса
июнь ойининг
боши ва ўрталарида ўзгаради.
Изланишларимизда турли соя навларининг гуллаш фазасида транспирация жадаллиги
ўртапишар соя нави Славияда соат эрталабки 8
00
да 376,4 г/м
2
соатдан 454,3 г/м
2
соатгача
бўлган бўлса, Дўстлик навида эрталабки соат 8
00
да 435,7 г/м
2
соатдан 475,1 г/м
2
соатгача
бўлганлиги маълум бўлди. Олимпия
навининг транспирация жадаллиги ўрганилганда
эрталабки соат 8
00
да Славия
навига яқин бўлганлиги маълум бўлди, яъни 366,1 г/м
2
соатдан
432,4 г/м
2
ни ташкил қилди.
Ушбу кўрсаткичлар бу иккала нав биологик хусусиятларига кўра Россияда тезпишар,
аммо бизда ўртапишар бўлиб деярли бир муддатда пишиб етилганлиги туфайли деб биламиз.
Олинган натижалар шуни кўрсатдики, Россиядан келтирилган соя навларида ҳар бир
ривожланиш фазасида транспирация жадаллиги юқори эканлиги кузатишлардан маълум
бўлди
[2, 4].
Масалан, Славия
навида туш пайтида буғлатиш
миқдори 1237,14 г/м
2
соатдан
Олимпия
навида 1345,2 г/м
2
тушки соатларда энг юқори бўлди. Сувни буғлатиш жадаллиги
соат 16
00
дан бошлаб тезлик билан пастлашиб борди. Парвоз
ва Нафис
навларида ҳам сувни
буғлатиш жараёни ҳар хил эканлиги маълум бўлди. Ўрганилган Парвоз
ва Нафис
навларида
соат 12
00
-14
00
да транспирация жадаллиги максимал нуқтасига етди,
соат 16
00
бошлаб сувни
буғлатиш қобилияти тез камайганлиги маълум бўлди. Эрталаб соат 8
00
да ўрганилган Парвоз
ва Нафис
навларида 551,8 г/м
2
ва 544,7 г/м
2
бўлди, аммо соат 12
-14
00
да транспирация
жадаллиги энг юқори нуқтага етди, бу вақтда жадаллик 1534,3
г/м
2
ва 1589,5 г/м
2
ташкил
қилди, аммо соат 16
00
дан бошлаб сувни буғлатиш қобилияти пастлашгани маълум бўлди.
Ўртача шўрланган тупроқларда транспирация жадаллиги эрталаб соат 8
00
-20
00
гача
аниқланди. Олинган маълумотларга кўра, соат 20
00
да ўртапишар Славия ва Олимпия соя
навларида 4,830 г/м
2
ва 4,714 г/м
2
бўлганлиги ва бу кўрсаткичлар ўртапишар Дўстлик навида
5,661
г/м
2
соатгача, Парвоз навида эса 5,834 г/м
2
соатдан Нафис навида бу кўрсаткич 5,100
г/м
2
соатгача оралиқда бўлиб, тушки соатдагидан деярли 3 марта паст сувни буғлатгани
маълум бўлди.
Do'stlaringiz bilan baham: |