Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI 
–
12/2020 
112
Rasm 1. Karboksimetitsellyuloza ishtirokida dimetilolkarbamid matritsali polikondensatsiya sxemasi: 
a-bir tekisda konsentratsiyalashgan matritsa aralashmasi; 6 
–
 
gel’ hosil bo‘lishi (ya’ni 
dimetilolkarbamid + +karboksimetitsellyuloza hamda karboksimetitsellyuloza orttirmasi); v-
stexiometrik polimer- polimer kompleks dimetilolkarbamid+karboksimetiltsellyuloza; g-kompozit, 
polimer
–
polimer kompleks va dimetilolkarbamid orttirmasi. 
Matritsali reaksiya tarkibi jarayonning qaysi etapida to‘xtatilganiga bog‘liq,
ya’ni reaksiya tizimida 
matritsa boshlang‘ich nisbati va DMK miqd
ori xisobga olinadi, shuningdek pH reaksion muhiti ham katta 
ahamiyatga ega. Sh
unga ko‘ra, nisbatni o‘zgartirib turli bir turdagi polimerlardan turli kompozitsion 
materiallar hosil qilish mumkin. 
Olingan polimer- polimer kompleksini lalmi dehqonchilik uchu
n mo‘ljall
angan yerlarga kuzgi 
shudgorlashdan oldin tuproq yuzasiga 1 gektar maydonga 60 kgdan sepildi. Shudgorlashdan keyin ham xuddi 
shu miqdorda sepildi. Nazorat ekin sifatida kuzgi bug‘d
oy tanlandi. 
Tadqiqot natijasida polimer- polimer kompleks solingan va solinmagan dala hosildorligi va suv sarfi 
o‘zaro taqqoslandi. Nati
jalar quyidagi jadvalda keltirilgan. 
1-jadval 
Bug‘doy hosildorligi natijalari hamda bir birlik ma
hsulotga sarflangan suv miqdori 
Variantlar 
Tajriba 
Yig‘ma sug‘orish me’yori, mm
Hosildorlik,s/ga 
Suv sarfi, mm/s 
D 
1 
221,5 
20,15 
6,05 
E 
Nazorat №1
205 
16,25 
9 
D 
1 
235,3 
19,4 
6,5 
E 
Nazorat №1
285 
15,5 
9,4 
Bundan tashqari tadqiqot ishi davomida polimer
–
polimer kompleks asosidagi tuproq usti va tuproq osti 
qatlamlarida suv taqsimlanishi bo‘yicha o‘tkazilgan dala tajriba natijalari matemati
k model xisob
–
kitoblari 
bilan ham taqqoslandi.
Shunday qilib, tadqiqot
lar natijalari shuni ko‘rsatadiki, polikomplekslarni bug‘doy sug‘oril
ishida 
qo‘llash bugungi suv tanqisligi sezilarli vaziyatda maqsadga muvofiqdir. Ushbu tadbirlar sug‘orish 
me’
yorlarini keskin kamaytiradi, yerning meliorativ holatini yaxshilaydi, hosildo
rlikning o‘sishiga sabab 
bo‘ladi. Ayniqsa, polimer–
polimer kompleks a
sosidagi fil’tratsiyaga qarshi modifikatsiya orqali bug‘doy 
sug‘orilishi
, 
suv iqtisodi, hosildorlikni o‘sishida katt
a natijalar berishini hisobga olgan holda, polimer
–
polimer 
kompleks aso
sidagi tuproq osti suv taqsimlagich orqali bug‘doy sug‘orilishiga nis
batan bir oz murakkabroq, 
ko‘proq me
hnat talab qilishi sababli 4 yilda bir marta hosil qilinadigan polimer
–
polimer kompleks asosidagi 
tup
roq osti suv taqsimlagichni qo‘llash tavsiya qilinadi. Tuproqdan namlik bug‘lanishini o‘rganish jarayonida 
xulosa qilish mumkinki, tuproq yuza qismiga polimer
–
polimer kompleks aralashmasini sepish tuproqda 
polikompleks hosil qiladi. U tuproqning quyi qisml
arini qurib qolishdan saqlaydi va tuproqdan bug‘la
nish 
sezilarli darajada kamayadi.
Nazorat maydonida sug‘orishdan key
ingi 3 kunda tuproqdagi namlik 4% ga pasayadi. Polimer
–
polimer 
kompleks aralashmasi sepilgan tuproq qurigan sari tuproq yuzasi va tuproq 
ostining kappilyar birligi yo‘qoladi, 
tuproqdan na
mlik bug‘lanish darajasi keskin kamayadi va natijada sug‘orishlar ora
sidagi davr 6
–
7 kunga 
uzayadi.