Xomashyo materiallari va ularni boyitish 41 6–mavzu: oltingugurt. Aglomeratsiya va yoqilgʻi gazlari. Sulfatli xomashyolar

XOMASHYO MATERIALLARI VA ULARNI BOYITISH 
49 
eritmalaridan temir sulfatning asosiy qismi FeSO
4
∙7H
2
O tarzida ajratib olinadi va 
qoldiq 
eritma 
yuvish 
vannalariga 
qaytariladi. 
Yuvindi 
eritmalarni 
regeneratsiyalashdan ajratilgan temir kuporosi mahsulot sifatida chiqariladi. 
Ayrim qurilmalarda yuvindi eritmalardan oldindan temir kuporosini ajratib 
olmasdan sulfat kislotasi olinadi. Bunday qollarda yuvindi eritmalaridagi sulfat 
kislotasi ortiqcha miqdordagi kuyundi bilan neytrallanadi va bu aralashma pechlarda 
koʻmir bilan qaytariladi. Hosil qilingan sulfit angidrid sulfat kislota ishlab chiqarish 
uchun ishlatiladi. 
Alunitlar.
Sulfat kislota ishlab chiqarishning kelajakdagi xomashyolaridan biri 
alunitlar hisoblanadi. Toza alunit mineralining kimyoviy tarkibi quyidagi formula 
bilan ifodananadi: 
K
2
SO
4
∙Al
2
(SO
4
)
3
∙2Al
2
O
3
∙6H
2
O 
Alunit rudasidagi bu mineralning miqdori 50% ga yetadi. Ruda tarkibida, 
shuningdek, kremnezem, temir va titan oksidlari va 0,2% gacha P
2
O
5
boʻladi. 
Alunit 500
O
C haroratgacha qizdirilganda tarkibidagi barcha kristallizatsiya 
suvini yoʻqotadi, 600
O
C dan yuqorida esa mineral SO
3
ajratish bilan parchalana 
boshlaydi. 
Alunitning gaz holatdagi qaytaruvchilar bilan ta’sirlashishi natijasida quyidagi 
mahsulotlar hosil boʻlishiga olib keladi: 
K
2
SO
4
∙Al
2
(SO
4
)
3
∙2Al
2
O
3
∙6H
2
O + 0,5C
2
H
4
= 3SO
2 
+ 3Al
2
O
3
+ K
2
SO
4
+ H
2
O + CO
2
Ajraladigan gaz tarkibidagi SO
2
miqdori hajm boʻyicha 75% ni (quruq gaz 
hisobida) tashkil qiladi. Gaz havo bilan suyultiriladi va kontaktli usulda sulfat kislota 
ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Glinozem (Al
2
O
3
) alyuminiy ishlab chiqarishga 
yuboriladi, kaliy sulfatdan esa oʻgʻit sifatida foydalaniladi. 

Muammoli savol:
Respublikamizdagi mavjud ishlab turgan sulfat kislota 
zavodlari qanday xomashyolar hisobiga ishlamoqda? Bu ishlab chiqarish 
korxonalaridagi xomashyo muammolari va istiqbollari nimalardan iborat?