Xomashyo materiallari va ularni boyitish 41 6–mavzu: oltingugurt. Aglomeratsiya va yoqilgʻi gazlari. Sulfatli xomashyolar

XOMASHYO MATERIALLARI VA ULARNI BOYITISH 
47 
3. Aglomeratsiya gazlari.
Qora metallurgiyaning yirik korxonalarida temir rudasi domna pechiga 
berilishdan oldin maxsus fabrikalarda aglomeratsiyalanadi (ruda shixtalarini 
metallurgik 
xossalarini 
yaxshilash 
uchun 
havo 
purkash 
orqali 
ularni 
yiriklashtirishning termik usuli amalga oshiriladi). Bunda ruda tarkibidagi oltingugurt 
oksidlanib sulfit angidridga aylanadi va aglomeratsiya gazlari tarkibiga oʻtadi. Temir 
rudasida oltingugurt miqdori koʻp boʻlganda aglomeratsiya gazi tarkibida 0,5-1,5% 
gacha SO
2
boʻladi. Ayrim yirik aglomeratsiya fabrikalarida atmosferaga chiqarib 
yuboriladigan gazlar 5 mln m
3
/s dan ortadi, ular bilan chiqib ketadigan oltingugurt 
miqdori yiliga bir necha yuz ming tonnani tashkil qiladi. Bunday gazlarni toʻgʻridan-
toʻgʻri atmosferaga chiqarib yuborish ham ekologik, ham iqtisodiy jihatdan katta 
zararga olib keladi. 
Qora metallurgiyaning aglomeratsiya gazlarini ulardagi SO
2
ni turli xil 
yuttiriuvchi materiallar yordamida ushlab qolish va soʻngra undan konsentrlangan 
sulfit angidridni ajratib olish yoʻli bilan yoki aglomeratsiya gazlarini rudadan bir 
necha bor oʻtkazish orqali uni tarkibidagi SO
2
konsentratsiyasini oshirish va 
konsentrlangan aglomeratsiya gazidan SO
2
ni ajratib olishni yoʻlga qoʻyish ham 
ekologik, ham iqtisodiy samara olinishi mumkin. 
4
. 
Oʻtxona va yonilgʻi gazlari.
Oʻchoqlarda koʻmir yoqilganda koʻmirdagi oltingugurt ham yonadi va 
atmosferaga chiqarib yuboriladigan oʻtxona gazlari tarkibida anchagin SO
2
ham 
boʻladi. U atfosfera havosini ifloslantirib, ekologik vaziyatni yomonlashishiga olib 
keladi. Shuning uchun oʻtxona gazlari ham tozalanadi. Bunday tozalash natijasida 
koʻp miqdordagi sulfit angidrid ushlab qolinadi va uni sulfat kislota ishlab chiqarishda 
ishlatiladi. Lekin oʻtxona gazlaridan SO
2
ni tozalash katta sarf-xarajatlar talab etadi, 
shuning uchun oʻtxona gazlarining ma’lum qismigina tozalashga yuboriladi. Oʻtxona 
gazlarini tozalashning arzon usullarini oʻylab topish va uni ishlab chiqarishga joriy 
etish bir tomondan tabiiy manbaalardan oqilona foydalanish imkoniyatini ochsa, 
ikkinchidan, tabiatdagi ekologik muvozanatni saqlab qolish kabi muhim 
muammolardan birining yechimi topiladi. Bunay ishlarni amalga oshirish albatta 
hozirgi paytda yetishib chiqayotgan «Kimyoviy texnologiya» mutaxassisligi boʻyicha 
tayyorlanayotgan mutaxassislar zimmasiga yuklanadi. 
Koʻpgina yoqilgʻi gazlari (koks gazi, generator gazi, yoʻldosh gazlar, tabiiy 
gaz, neftni qayta ishlash gazlari) tarkibida anchagina miqdorda vodorod sulfid boʻladi 
va u doimo gaz tarkibidagi zararli keraksiz qoʻshimcha hisoblanadi. Masalan, marten 
pechlarida vodorod sulfid suyuq metallarga yutiladi va unda oltingugurt holida qoladi, 
bu esa poʻlatning sifatini yomonlashtiradi. Neftni qayta ishlash gazlari, yoʻldosh va 

---