Xomashyo materiallari va ularni boyitish 41 6–mavzu: oltingugurt. Aglomeratsiya va yoqilgʻi gazlari. Sulfatli xomashyolar

XOMASHYO MATERIALLARI VA ULARNI BOYITISH 
46 
kislotaga nisbatan 3 marta kamdir, oltingugurtdan sulfat kislota ishlab chiqarish 
texnologik sxemasi esa anchagina soddadir. 
Vodorod sulfiddan oltingugurt olish jarayoni shundan iboratki, bunda H
2
S 
umumiy miqdorining 1/3 qismi havo bilan aralashtirilib yoqiladi, natijada sulfit 
angidrid hosil boʻladi: 
H
2
S + 1
1
/
2
O
2
= H
2
O + SO
2
Soʻngra bu gazlar aralashmasiga H
2
S ning qolgan qismi aralashtiriladi va gazlar 
aralashmasi reaktorga yuboriladi, u yerda katalizator ishtirokida vodorod sulfid va 
sulfit angidriddan oltingugurt hosil boʻladi: 
2H
2
S + SO
2
= 2H
2
O + 1
1
/
2
S
2
Hosil qilingan oltingugurt bugʻlari sovuq yuzada kondensatlanadi. 
Hozirgi paytda kolchedandan elementar oltingugurt olish ham katta amaliy 
qiziqish uygʻotmoqda (bu jarayonlar boʻyicha 400 dan ortiq ixtirolarga patentlar 
mavjuddir). Gap shundaki, 1 t kolchedan oltingugurtini tashish elementar 
oltingugurtga nisbatan 2 martadan ham koʻp harajatlar talab etadi; bundan tashqari, 
oltingugurni sulfat kislotaga qayta ishlashning kapital va ishlatish harajatlari sulfat 
kislotani kolchedandan olishga nisbatan anchagina kamdir. 
Kolchedandan oltingugurt ajratib olishning usullaridan birida kolchedan 
kuyundisidan qaynovchi qatlamda oltingugurt ajratib olish taklif etiladi. Bu reaksiya 
umumiy holda quyidagicha ifodalanadi: 
FeS
2
+ 4Fe
2
O
3
+ 
1
/
2
O
2
= Fe
3
O
4
+ S
2
– 243 kj (58 kkal) 
Hosil boʻladigan temir kuyundisi Fe
3
O
4
qaynovchi qatlamda havo kislorodi 
bilan oksidlanadi va jarayonga temir(III)-oksidi tarzida qaytariladi: 
3Fe
3
O
4
+ 0,75O
2
= 4,5Fe
2
O
3
+ 3488,2 kj (832,5 kkal) 
Tabiiy oltingugurt va oltingugurt bugʻidan olingan mahsulot donachalar va 
maydalangan kukun tarzida ishlab chiqariladi hamda S va qoʻshimchalar miqdori 
boʻyicha navlarga ajratiladi (6.1 – jadval) 
6.1 – jadval 
Oltingugurt navlari 
Tarkibi, % 
Tabiiy oltingugurt 
Oltingugurt bugʻi 
oliy nav 
1-nav 
2-nav 
1-nav 
2-nav 
Oltingugurt, kam emas.…........ 
99,9 
99,5 
98,6 
99,8 
99,8 
Kul, koʻp emas……………….... 
0,05 
0,2 
0,5 
0,1 
0,5 
Kislotaliligi (H
2
SO
4
hisobida), 
koʻp emas.…............................... 
0,005 
0,005 
0,01 
0,02 
0,03 
Mishyak, koʻp emas………….... 
0,0005 
0,0005 
0,003 
0,01 
0,5 
Namligi, koʻp emas………........ 
0,2 
2,0 
2,0 
0,2 
0,5 
Organik moddalar, koʻp emas..... 
0,06 
0,3 
0,8 
belgilanmagan 
shu jumladan uglerod, 
koʻp emas…………………….. 
0,048 
0,24 
0,64 
- 
- 

---