3. Xo`jalik yurituvchi subyektning hisob tahlil va nazorat faoliyati bilan tanishish Hisob registrlarida yozuvlar buxgalteriya hujjatlari yordamida qilinadi.Xo`jalik operatsiyalarining amalga oshirilganligini va ularni amalga oshirishga berilgan farmoyishlarni qayd qilgan boshlang`ich hisob-kitob hujjatlari buxgalteriya hisobi uchun asos bo`ladi.Boshlang`ich hisob hujjatlari xo`jalik operatsiyalari oshirilayotgan vaqtda yoki ular amalga oshirilgandan so`ng tuziladi.
Buxgalteriya hisobining tezkorligini va ishonchliligini ta`minlash uchun hujjat ma`lum xo`jalik operatsiyasini tavsiflaydigan ishonchli ma`lumotlarga ega bo`lishi kerak.Har bir hujjat o`zining tayinlanishiga to`la javob berishi va yuridik kuchga ega bo`lishi uchun u ma`lum minimum ko`rsatkichlarga ega bo`lishi kerak.Boshlang`ich hujjatning ko`rsatkichlari hujjatda qayd qilingan xo`jalik operatsiyasini tavsiflaydigan va unga yuridik kuch beradigan ko`rsatkichdir.
Boshlang`ich hujjat yuridik kuchga ega bo`lishi uchun ular quyidagi rekvizitlarga ege bo`lishi kerak:
Tashkilotning nomi;
Hujjatning nomi;
U tuzilgan sana va joy;
Xo`jalik operatsiyasi amalga oshirilganiga va uning to`g`ri rasmiylashtirishga javobgar shaxslarning shaxsiy imzolari va ularning ta`biri (imzo chekuvchilarning lavozimlari va familiyalari).
Boshlang`ich hisob hujjatlarini tuzgan hamda imzolagan shaxslar ularning o`z vaqtidaligiga va to`g`riligiga, ishonchliligiga ,shuningdek
Buxgalteriya hisobida aks ettirish uchun ularning belgilangan muddatlarda topshirilishiga mas`uldir.Xarajatlar smetasi ijrochining buxgalteriya hisobida qo`llaniladigan hujjatlar.
Yaroqsiz holga kelgan asboblar,ishlab chiqarish va xo`jalik inventlarini hisobdan chiqarish dalolatnomasi
Transport vositalarini tugatish haqidagi dalolatnoma
Tashkilot ehtiyojlari uchun materiallar berish vedimost
Kartochka ma`lumotnoma
Yuk xati (talabnoma)
Hisob-kitob to`lov vedemosti
Kreditga sotib olingan tovarlar uchun ishchi va xizmatchilarning ish haqidan ushlanishlar reystri
Tovar transport yuk xati
Kassa kirim orderi
Kassa chiqim orderi
Moddiy qiymatliklarning sotib olinishiga doir hujjatlarda bu qiymatliklarning olganligi moddiy javobgar shaxsning imzosi,bajarilgan ishning qabul qilinganligini tasdiqlovchi tegishli shaxslarning imzolari bo`lishi kerak.
Boshlang`ich hujjatlarda yozuvlar siyoh bilan,sharikli ruchka pastasi bilan,kimyoviy qalam bilan yoki turli texnik vositalar yordamida amalga oshiriladi.Boshlang`ich hujjatlardagi xatolarni,noto`g`ri yozilgan matnni yoki summani yozish yo`li bilan tog`irlanadi.Ustidan ingichka chiziq bilan shunday chiziladiki,keyinchalik avval yozilgan ma`lumotni o`qish mumkin bo`lsin.Boshlang`ich hujjatdagi xatoni tuzatish “tuzatilgan” deb yozuv bilan izohlanishi va tuzatilgan sana ko`rsatilgan holda hujjatni imzolagan shaxslarning imzolari bilan tuzatilganligi tasdiqlangan bo`lishi kerak.
Kassa va bank hujjatlarida tuzatishlar qilishga yo`l qo`yilmaydi.Buxgalteriya xizmatiga tushgan boshlang`ich hujjatlar albatta shakl bo`yicha hamda mazmun bo`yicha tekshiriladi.Hujjatlardagi ma`lumotlarning ishonchliligiga,boshlang`ich hujjatlarning o`z vaqtida va sifatli tuzilganligiga ushbu hujjatlarni tuzgan va imzolagan shaxslar javob beradilar,Kirim va chiqim kassa orderlariga ilova qilingan barcha hujjatlar,shuningdek mehnat haqi hisoblah uchun asos bo`lib xizmat qiluvchi hujjatlar albatta “Olindi” yoki “To`landi’’ degan shtamp yoki uni qo`lda yozib sanani ko`rsatilib yopiladi.Tekshirilgan va hisobga olish uchun qabul qilingan hujjatlar operatsiyalarning amalga oshirilgan sanasi bo`yicha tartiblashtiriladi va quyidagi doimiy raqamlar berilgan tegishli memorial order yig`uvchi vedemostlar bilan rasmiylashtiriladi.
Alohida memorial-oderlar operatsiyalar sodir bo`lishi bilan,ammo boshlang`ich hujjat olingan kundan keying kundan kechiktirmasdan,ayrim hujjatlarda yoki bir xil hujjatlarning guruhiga asosan tuzatiladi.Memorial order bosh buxgalter yoki uning o`rinbosari hamda mazkur memorial orderni tuzgan hodim tomonidan imzolandi.Har bir hisobot oyi tugagandan so`ng barcha memorial orderlar,memorial orderlar yig`uvchi vedemostlar ularga tegishli hujjatlar birgalikda xronologik tartibda taxlangan va kitob qilingan bo`lishi kerak.Hujjatlar uncha ko`p bo`lmagan taqdirda ularning uch oyligini birga qo`shib kitob qilinishi mumkin.Kitobning muqovasiga:
Tashkilotning nomi;
Kitobning nomi va tartib raqami;
Hisobot yili(yil va oy)
Memorial orderlarning bsohlang`ich va oxirgi raqami;kitobdagi varaqlarning soni yozib qo`yiladi.
Boshlang`ich hujjatlarning saqlanishi,ularning rasmiylashtirilishi va arxivga berilishini bosh buxgalter ta`minlaydi.Boshlang`ich hujjatlar,ular arxivga topshirulgunga qadar maxsus xonalarda yoki yopiladigan shkaflarda bosh buxgalter tomonidan tayinlanlangan shaxsning javobgarligida saqlanishi kerak.Tashkilotning buxgalteriya xizmati arxivida buxgalteriya hujjatlarining kitoblari belgilangan muddat davomida saqlanadi.Buxgalteriya hujjatlarining kitoblarini tashkilotning buxgalteriya xizmati arxivida saqlash muddati tugagandan so`ng belgilangan tartibda tegishli davlat arxiviga topshiriladi.Buxgalteriya hujjatlari kitoblarining arxiviga topshirilganligiga dalil bo`ladigan hujjatlar buxgalteriya xizmati doimiy saqlanadi.
