Xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi

V. ADABIYOTLAR RO‘YXATI ......................................................................... 82 

---

 

 

KIRISH 

Kuzatish  va  tajribalar  shuni  ko‘rsatyaptiki,  uzluksiz  ta’lim  tizimining  barcha 

bosqichlarida  o‘quvchining  og‘zaki  va  yozma  nutqini  rivojlantirishga  ajratilgan 

soatlar  miqdori  yetarli  bo‘lsa-da,  o‘quvchilaming  mustaqil  yozma  nutqlari  to‘liq 

shakllanishi  borasida  natijalar  yetarli  emasligi  ma'lum  bo‘lib  qolmoqda.  Buning 

asosiy sabablaridan biri hozirgacha inshoni tashkil etishning ilmiy-metodik asoslari 

to‘liq ma’noda ishlab chiqilmaganligidir. 

Bola  asosan  6-7  yoshgacha  bilishi  lozim  bo‘lgan  asosiy  narsalarni  bilib 

bo‘ladi.  Biroq  bunda  bola  ko‘proq  taqlid  qilish  yo‘li  bilan  bilim  to‘playdi. 

Maktabga  ilk  qadamni  qo‘ygach,  endi  o‘qish  va  yozish  jarayonining  o‘zidayoq  u 

chinakamiga “bilim oluvchi kishi”ga aylanadi. Dastlabki sinflardan boshlab erkin 

munosabatni yuzaga keltirish, erkin fikr bildirish qobiliyati o‘qituvchi yordami va 

hamkorligida  yuzaga  keltirila  boshlanadi.  Buning  uchun  avvalo,  kichik  qiziqarli 

matnlarni  qayta  hikoya  qilib  berish,  rasmli  bayon,  kichik  matnlarga  asoslangan 

bayon  va  o‘quvchilar  qiziqishidan  kelib  chiqadigan  kichik  matnli  insho  rejasi  va 

matnini yaratish imkoniyatlarini tashkil etish talab etiladi. 

Hozirgi  paytda  o‘quvchi  bilimini  baholashning  turli  nazariyalari  ishlab 

chiqilgan bo‘lsada, inshoning o‘quvchi tafakkuri shakllanishi, uning ruhiy va fikriy 

kamoloti  yuksalishidagi  o‘rni  chuqur  tadqiq  etilmagan.  Inshoni  tashkil  etishning 

ilmiy-nazariy  asoslari  borasida  shu  paytgacha  keng  ko‘lamli  tadqiqotlar  olib 

borilmagan. 

O‘zbekistonda  ta’limni  isloh  qilish  tizimning  barcha  turlarida  maqsad  va 

vazifalarni  qayta  ishlab  chiqish  bilan  mahkam  bog‘langan.  Xalqaro  aloqalar 

ko‘lamining  kengayib  borayotgan  sharoitida  jamiyatning  barcha  sohalarida  o‘z 

fikrini  og‘zaki  va  yozma  ravishda  erkin  bayon  qila  oladigan  yuqori  malakali 

mutaxassislarga ehtiyoj va talab ortib boradi. Ayniqsa, kelajak avlodda  o‘z fikrini 

nutqning  har  ikki  turida  ham  erkin  bayon  qila  olishida  muhim  bosqich  bo‘lgan 

boshlang‘ich  ta’lim  sohasida  etuk  mutaxassislarni  etishtirish  oliy  ta’limning 

dolzarb  masalalaridan  biridir.  Shu  munosabat  bilan  yozma  nutqning  eng  oliy 

ko‘rinishi  bo‘lgan  insho  va  uni  yozishning  tartib-qoidalarini  o‘rganish  va 

---

 

 

o‘rgatishga  asoslangan  hamda  yo‘naltirilgan  ta’limni  maqsadli  tashkil  etish 

masalasi  kelib  chiqadi.  Ushbu  muammoning  echimi  Davlat  ta’lim  standartlari  va 

ta’limga oid davlat hujjatlarida belgilab qo‘yilgan.  

O‘quvchilar  ijodiy  faolligini  oshirish,  ularning  mavjud  masalani  tahlil  qila 

olish qobiliyatini rivojlantirish, bu masalaga doir gipotezalarini ilgari surish va o‘z 

fikrini dalillay olish, qo‘yilgan muammoni echishga  qaratilgan ta’lim usullaridan 

biri  tanqidiy  tafakkur  hisoblanadi.  Bundan  kelib  chiqadiki,  bugungi  kunda 

pedagogdan  faqat  bilim  berish  emas,  balki  o‘quvchilarga  ma’lumotlarni  izlashda 

yordamlashish,  ularni  o‘zaro  solishtirish,  baho  berish  va  keng  ko‘lamli 

axborotlardan keraklisini saralashni ham o‘rgatishi zarur.