Xlorning kislorodli birikmalari

Xlor (IV) oksid. Xlor(1Y) oksidi – ClO₂. O’tkir hidli, sarg’ish- yashil rangli, saqlansa o’z-o’zidan portlaydigan gaz (qayn. harorati 11 ^oS, qotish harorati -59 ^oS). ClO₂ to’g’ri keladigan kislota yo’q. Agar ClO₂suvda eritilsa xlorot va xlorat kislotalar aralashmasi hosil bo’ladi:

 2ClO₂+H₂O= HClO₂+HClO₃

Ishqorlar ishtirokida  ClO₂ ni erishidan xloritlar va xloratlar hosil bo’ladi:

2ClO₂+2NaOH= NaClO₂+NaClO₃+H₂O

ClO₂ ni olish uchun natriy xloratga sulfat kislota ishtirokida  oltingugurt(IY) oksidi ta’sir ettiriladi:

2NaClO₃+SO₂+H₂SO₄= 2NaHSO₄ +2ClO₂

ClO₂ kuchli oksidlovchi bo’lgani uchun gazlamalarni oqartirishda ishlatiladi.      

           Xlorat kislota parchalanganda ClO₂ hosil bo’ladi:

                     3HClO₃ = 2ClO₂ + H₂O + HClO₄

ClO₂ – juda kuchli oksidlovchi, masalan fosforni  ortofosfat kislotagacha oksidlaydi : 

  Р + СlO₂ + 2H₂O = H₃PO₄ + HCl

 NaClO₂ – oqartaruvchi modda sifatida ishlatiladi. Kir yuvish kukunlariga qo’shiladi.Og’ir metallarning xloritlari urilganda  yoki qizdirilganda portlaydi.

Xlorit kislotaga to’g’ri keladigan angidridi   Cl₂O₃ mavjud  emas. HClO₂ faqat suvdagi eritmalarda mavjud .Bu kislota beqaror va kuchsiz kislotadir

( K=5_*10^-3).

         Xlor trioksidi – СlO_3·  Xlortrioksid  xona sharoitida  qoramtir qizil rangli suyuqlik( qayn. harorati 203 ^oS, qotish harorati 3,5 ^oS). Xlor trioksidning bug’ holatda tarkibi ClO₃ ligi, suyuq holatda bo’lsa Cl₂O₆ ekanligi aniqlangan.

 Xlor trioksid olish uchun past haroratda ClO₂ ga ozon yuboriladi:

2ClO₂ + 2O₃ = 2ClO₃ + 2O₂

Xlor trioksidning suvda erishidan xlorat va perxlorat kislota hosil bo’ladi:

            Cl₂O₆+H₂O=HClO₄+HClO₃

ClO₃  portlaydi:4ClO₃ = 2ClO₂ + Cl₂ + 4O₂

         Xlor(Y) oksid olinmagan. Bu oksidga to’g’ri keladigan kislota  xlorat kislota ham erkin holda olinmagan. Lekin xlorat kislota suvdagi eritmada 40 % gachva konsentrasiyada  mavjuddir. Xlorat kislota kuchli kislotalar qatoriga kiradi. Uning 1 n eritmasi uchun dissotsilanish darajasu 79% hisoblanadi. 50% dan ortiq konsentrasiyali   HClO₃ o’z-o’zidan portlaydi.

           Xlorat kislota uning tuzlariga kuchli kislotalar ta’sir ettirib olinadi:

             Ba(ClO₃)₂ + H₂SO₄ = BaSO₄ + 2HClO₃

Xlorat kislota tuzlari  rangsiz, qattiq moddalar, xona haroratida barqaror va suvda yaxshi eriydi. Uning tuzlaridan KClO₃- bertole tuzi katalizator ishtirokida(MnO₂)  kislorod hosil qilib parchalanadi:

         4KClO₃ = 2KCl + 3O₂

Agar bertole tuzi katalizatorsiz qizdirilganda parchalansa perxlorat kislota tuzlari va kaliy xlorid hosil qiladi:

         4KClO₃=  3KClO₄+KCl

Xloratlarni olish uchun 60-70°С da ishqorlar eritmasiga gaz holatdagi xlor yuboriladi :  

                   3Сl₂ + 6KOH = KClO₃ + 5KCl + 3H₂O

         KClO₃ past haroratda suvda yomon erigani uchun eritmani sovitish orqali oson KCl dan ajratiladi.

        KClO₃ rangsiz yaltiroq tuz, uning suyuql. harorati 258 ^oS gat eng. O ^oS da 100 g suvda 3,3 g KClO₃ eruydi, 100 ^oS da bo’lsa 100 g suvda 56,2 g KClO₃ eriydi.

Gugurt ishlab chiqarish, Bengal olovi va portlovchi moddalar tayyorlashda ishlatiladi.

Bertole tuziga  oltingugurt aralashtirilib chinni havonchada aralashtirilsa kuchsiz portlash ro’y beradi:

           3S + 2KClO₃    2KCl + 3SO₂

           Kushsiz portlash bertole tuziga  fosfor va  ko’mir qo’shilganda ham ro’y beradi:

               6P + 5KClO₃ = 3P₂O₅ + 3KCl

              3C + 2KClO₃ = 3CO₂ + 2KCl          

            Shakarni juda sekin bertole tuzi bilan aralashtirib va bir tomchi konsentrlangan sulfat kislota qo’shilsa yorug’ alanga berib yonadi:

              С₁₂Н₂₂О₁₁ + 8КClO₃ = 12CO₂ + 6KCl + 11H₂O

Ana shunda  hosil bo’lgan olov Bengal olovi deyiladi.