|
Xlor elimenti.
Reja:
Xlor elimenti haqida.
Xlor elimenti tartib raqami.
Xlorning tarixi.
Xlor(yun. chloros — och yashil, sargʻishyashil, lot. Chlorum), Cl— Mendeleyev davriy sistemasining VII guruhiga mansub kimyoviy element, galogenlarga kiradi. Tartib rakami 17, atom massasi 35,453. Normal sharoitda 2 atomli gaz (S12). Xlorni ilk bor 1774 yilda shved kimyogari Xlor Sheyeli xlorid kislotani marganets (R/)oksid taʼsirida oksidlab hosil qilgan. Xlor GeyLyussak, fransuz kimyogari Xlor Tenar, ingliz kimyogari va fizigi Xlor Devi 1810 yilda Xlorning element ekanligini isbot qilishdi.
Xlor Yer poʻstining massa jihatidan 1,710^2% ini tashkil etadi, dengiz va okean suvlarida 2% gacha Xlor mavjud. Faol element boʻlgagʻgi sababli erkin holda vulqon gazlaridagina uchraydi. Asosiy minerallari: ga lit NaCl, silvin KS1, silvinit KClNaCl, bishofit MgCl26H2O va boshqa Xlor2ta barqaror izotoplar 35S1(75,53%) va 37S1(24,47%) aralashmasidan iborat. Sunʼiy radioaktiv izatoplaridan 34S1(T|/2=32,4 min), 36S1 (T1/2=3,08105 y.), 38S1(T|/2=37,29 min) kimyoviy va biokimyoviy jarayonlarni oʻrganishda foydalaniladi.
Xlor — oʻtkir hidli, sargʻishyashil tusli gaz. Havoga nisbatan 2,5 marta ogʻir. Suyuqlanish temperaturasi — YUG, kaynash temperaturasi 34,G, zichligi 3,214 kg/m3. Suvda yaxshi eriydi. Tra koʻtarilishi bilan Xlorning suvda eruvchanligi pasayadi (100° li suvda Xlor amalda erimaydi). Xlor oʻz birikmalarida — 1, +1, +3, +4, +5 va +7 valentli. U kimyoviy jihatdan juda faol boʻlgani uchun koʻpchilik elementlar bilan bevosita birikadi, uglevodlardagi vodorod oʻrniga almashinadi. Tuyinmagan birikmalar SO, S2N4 va boshqa Xlorni biriktirib olishi mumkin. Kislorod, azot, uglerod va inert gazlar Xlor bilan bevosita reaksiyaga kirishmaydi. Namgarchilik bulmagan muhitlarda Xlor temir bilan birikmaganligi bois un poʻlat ballonlarda tashish mumkin. l. vodorod bilan shiddatli reaksiyaga kirishib vodorod xlorid NS1 hosil qiladi. Suvda gidrolizlanishi natijasida kuchsiz gipoxlorid kislota NS1O va kuchli xlorid kislota NO hosil boʻladi. Xlorning S12O, S1O2, S12O6, S1207kabi kislorodli birikmalari va S12O8 tarkibli peroksidi maʼlum. Xlor ishqorlarning eritmalari bilan reaksiyaga kirishib xona temperaturasida gipoxloritlar, qizdirilganda esa xloratlar hosil qiladi. Xlor boshqa galogenlar bilan reaksiyaga kirishib S1Gʻ,S1Gʻ3,VgS1, IC1, 1S13 kabi birikmalar beradi. Sanoatda Xlor NaCl ning suvdagi eritmasini poʻlat katod va diafragmadan foydalanib (diafragma usuli), ion almashtiruvchi membranalar yoki simob katod qUllab (simob usuli) elektrolizlab olinadi. Xlor dezinfeksiyalovchi vosita sifatida, ichimlik suvini tozalash va zararsizlantirishda qullanadi.
Metil xlorid, xloroform, tetraxlormetan, freonlar va tarkibida Xlor tutgan turli polimerlar olishda Xlordan keng foydalaniladi.
Xlor zaharli. Xlor ishlatiladigan korxonalarning havosida uning konsentratsiyasi 1 mg/m3 dan ortiq boʻlmasligi kerak. Xlor ionlari baʼzi fermentlarning faolligini oshiradi. Natriy xlorid tirik organizm hayoti uchun nihoyatda zarur modda. Odam organizmining qariyb 0,25% ini Xlor tashkil etadi.
Xlor — atom raqami 17 bo’lgan kimyoviy element. Kimyoviy elementlar davriy jadvalining 17 guruhi(davriy tizimning eskirgan qisqa shaklida VII guruhning asosiy guruhiga yoki VIIA guruhiga tegishli), uchinchi davrida joylashgan. Elementning atom massasi 35,446 m.a.b. U Cl belgisi bilan belgilanadi (lot. Chlorum)(Qadimiy yunoncha-Χλωρός – «-sariq yashil»). Kimyoviy faol metallmasdir. Galogen guruhiga kiradi.
Xlor bu Cl belgisi bilan ifodalanadigan kimyoviy element.U ftor ostida joylashgan galogenlarning ikkinchisi va shu bilan birga, bularning barchasining uchinchi elektr energiyasi elementidir. Uning nomi uning ftorga nisbatan zichroq bo'lgan sarg'ish yashil rangidan kelib chiqadi.
Ommabop tarzda, kimdir sizning ismingizni eshitganda, birinchi navbatda kiyim uchun oqartirish mahsulotlari va basseyn suvi haqida o'ylashadi. Garchi xlor bunday misollarda samarali ishlasa-da, uning gazi emas, balki uning birikmalari (ayniqsa gipoxlorit) oqartirish va dezinfektsiyalashni amalga oshiradi.
Yuqoridagi rasmda xlorli gaz bilan yumaloq kolba ko'rsatilgan. Uning zichligi havodan kattaroqdir, bu uning nima uchun kolbada qolishi va atmosferaga qochib ketmasligini tushuntiradi; boshqa engil gazlarda bo'lgani kabi, geliy yoki azot deyish uchun. Bunday holatda u o'ta toksik moddadir, chunki u o'pkada xlorid kislota hosil qiladi.
Shuning uchun ham elementar yoki gazsimon xlor ba'zi bir sintezlardan tashqari, ko'p ishlatilmaydi. Ammo uning birikmalari, tuzlar yoki xlorli organik molekulalar bo'lsin, suzish havzalari va nihoyatda oq kiyimlardan tashqarida foydalanishning yaxshi repertuarini qamrab oladi.
Xuddi shunday, uning xlorid anionlar shaklidagi atomlari tanamizda topilib, natriy, kaltsiy va kaliy hamda me'da shirasining miqdorini tartibga soladi. Aks holda, natriy xloridni iste'mol qilish yanada o'limga olib keladi.
Xlor natriy xloridga boy bo'lgan sho'r suvni elektroliz qilish yo'li bilan ishlab chiqariladi, bu natriy gidroksidi va vodorod ham olinadigan sanoat jarayoni. Dengizlar bu tuzning deyarli bitmas-tuganmas manbai bo'lganligi sababli, ushbu elementning gidrosferadagi potentsial zaxiralari juda katta.
Tarix
Do'stlaringiz bilan baham: |
