Xiv bob. Investitsiya loyihalarida noaniqlik va qaltislikni

XIV BOB bo‘yicha qisqacha xulosalar

1. 
   Investitsiya loyihalari uchun qaltislik – bu loyihalarda ko‘zda tutilgan maqsadlarga erishmaslik ehtimolidir. Buning natijasida investorlarning loyihani moliyalashtirishga bo‘lgan qiziqishi pasayadi yoki loyiha umuman qiziqtirmay qolishi mumkin.
   
2. 
   Firmada ro‘y berishi mumkin bo‘lgan qaltisliklar turli xil, lekin asosan ularning ikki turi ko‘riladi:
   

• 
  Moliyaviy qaltisliklar. Investitsiyaga kiritilgan moliyaviy aktivlarni o‘z vaqtida va kutilgan miqdorda qaytib kelmasligi. Natijada foyda normasini kamayishi, kreditlarni qaytib kelishi muammolari paydo bo‘ladi.
  
• 
  Firma xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq qaltisliklar. Misol uchun: loyiha boshqaruvida uquvsizlik va malakasizlik.
  

3. 
   Qaltisliklarni boshqarishning ko‘p qo‘llaniladigan aniq usullari quyidagilar:
   

• 
  Qaltislikdan qochish yoki inkor qilish (Risk avoidance). Kompaniyalar ishida qochish mumkin bo‘lmagan katta qaltisliklar mavjud bo‘ladi. Bunday qaltisliklarni biroz kamaytirish mumkin, ammo bu ularning ta’sir kuchini kamaytirmaydi.
  
• 
  Qaltisni o‘ziga olish (Risk assumption). Uning mohiyati – zararlarni xususiy moliyaviy imkoniyatlar asosida qoplashdir.
  
• 
  Qaltislikni oldini olish (Loss prevention). Bu usulda ular yuzaga kelishi yehtimolini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar qilinadi.
  
• 
  Zararni kamaytirish (Loss reduction). Bu usulning mohiyati zararlarni kamaytirishga qaratilgan.
  
• 
  Sug‘urtalash (Incurance). Bu usul qaltislik boshqaruvida eng ko‘p qo‘llaniladigan usullardan biridir.
  
• 
  O‘z-o‘zini sug‘urta qilish (Self-insurance) usuli ya’ni zararlarni qoplashga qaratilgan shaxsiy suurta fondlarini tuzishga qaratilgan.
  
• 
  Qaltislikni boshqaga o‘tkazish (Risk transfer) usuli shuni anglatadiki firma o‘zidagi yehtimoliy qaltislik, zararni boshqa firmaga o‘tkazadi.
  

4. 
   Qaltislik loyihalarni baholashda diskontlash darajasi oshiriladi, ya’ni haqiqiy foiz stavkasiga «qaltis uchun mukofot» ham qo‘shiladi.
   

Biznes rejani tuzishda qaltisliklarni aniqlab ularni boshqarish usullarini ham ishonarli ko‘rsatib berish zarur. Qaltisliklarni boshqrishda quyidagi usullardan foydalanish mumkin.

1.