Xitoy tili tarixi

      Ehtirom  so‘zlari Xitoy tilida

敬称 jìngchēng (ba’zida 敬语 jìngyǔ) deb ataladi. Bunday 

so‘zlar o‘zgalarga nisbatan qo‘llaniladi. Qadimgi xitoy tilida 2-shaxs kishilik olmoshi “

汝” 

rǔ

，“尔” ěr bo‘lgan, 3-shaxs kishilik olmoshlari “彼” bǐ,“其” qí, “之” zhī kabilar bo‘lgan.  

Biroq hurmat, iltifotni ifodalaganda ko‘pincha ehtirom so‘zlaridan foydalanilgan. Bunda 

hurmat quyidagicha ifodalangan:  

1)  hukmdorga:        “

王” wáng – qirol; 

                               “

君” jūn – hukmdor;  

                               “

陛下” bìxià – janobi  oliylari.  

2)  yuqori lavozim egalariga

88

:  

                                “

将军” jiāngjūn – qo‘mondon; 

                                “

大夫” dàifu – vazir va boshqalar;  

                                 “

卿” qīng  – amaldor;  

                                 “

大夫”

89

  dàfu – ziyoli, ulamolar. 

 

3)  yoshi kattaroq va obro‘-e’tiborli odamlarga: 

                                   “

夫子” fūzi – er;  

                                    “

先生” xiānshēng  – janob.  

4) oddiy odamlarga:  “

子” zǐ.

90

   

  Kimsani atashning yana bir usuli bu – hurmatni ifodalovchi ravishlardan foydalanish, 

ya’ni fe’ldan oldin hurmat-ehtirom bildiruvchi sifatlashlar (epitet) qo‘llanilgan. Bulardan 

ko‘p uchraydiganlari quyidagilar: “

敬” jìng – sharafga ega bo‘lmoq; “谨” jǐn  – ehtirom ila. 

Masalan:  

    «Tarixnoma» ning “Chenshe shijya” (

史记•陈涉世家) bo‘limida yozilishicha: “敬受命”.  

Jìng shòu mìng 

（Buyrug‘ingizni qabul qilish baxtiga muyassarman）. 

    «Tarixnoma» ning  “Syangyuy tarjimai holi” (

史记•项羽本纪) bo‘limida: “谨诺”  

Jǐnnuò

！（Labbay!）. 

     Bundan tashqari “

请” qǐng – iltimos, “幸” xìng – umid qilmoq,“辱” rǔ – xorlamoq, yerga 

urmoq, “

惠” huì – saxovat ko‘rsatmoq kabi so‘zlar hurmat ma’nosini kuchaytirishda xizmat 

qilgan.  

“

请” o‘zgalardan biror ishni qilishga ruhsat so‘ralganda ishlatilgan.  “幸”,“惠” qarama-qarshi 

tomondan ezgulik, rozilik olmoqni ifodalaydi. “

辱” esa kamsitishni eshitmoq, ranjimoqni 

ifodalaydi.