Xitoy tili tarixi

1) Maxraj+Surat=Kasr son 

  

«Tarixnoma» ning “Chenshe shijya” (

史记•陈涉世家) bo‘limida:  

   “

而戌死者固十六七”. Ér xū  sǐ zhě gù shí liù qī. (Chegara posbonlaridan  halok 

bo‘lganlar soni 10 dan 6, 7ni tashkil qiladi

130

.)  

b) Chama son odatda “

可” kě,  “所” suǒ, “许” xǔ   so‘zlari orqali yasaladi.  

2) “

可” (“所”, “许”)+ Son=Chama son. 

«Xan kitobi» “Qirol Chjang hikoyasi” (

汉书•王章传) bo‘limida:  

“

年可十二”. Nián kě shí èr. (U chamasi 12 yoshlarda edi.)  

 

s) Noaniq son  

Qadimgi xitoy tilidagi son ba’zida shakl jihatdan aniq son bo‘lsa-da, aslida noaniq 

bo‘lishi ham mumkin bo‘lgan. Odatda “

三” (3), “九” (9), “百” (100), “千” (1000), “万” 

(10000) singari  sonlar shular sirasiga kirgan. Shuning uchun ularni so‘zma-so‘z tarjima 

qilish mumkin emas, balki “ko‘p” tarzida tarjima qilinadi.  

Masalan: «Lunyuy»: 

   “

季文子三思后行”. Jì Wénzǐ  sān sī hòu xíng. (Ji Venzi har bir ishni yetti o‘ylab, 

keyin kesadi.)

131

   

IV. Sonning fe’llashishi. 

 Masalan: «Tarixnoma» “Chin Shi-xuang faoliyati” (

史记•秦始皇本纪) bo‘limida:  

“

古时,  天下散乱,  莫之能一”. Gǔshí, tiānxià sǎnluàn, mò zhī néng yī. (Qadim 

zamonlarda Xitoyda tartibsizlik va parokandalik hukm surardi, hech kim bu davlatni 

birlashtirish uddasidan chiqolmadi.)  

Bu gapda “

一”: “bir” ma’nosini beruvchi son, “统一” tǒngyī (birlashtirmoq) fe’l 

ma’nosini bildirgan.