Xirurgik kasalliklar

2. Invaziv usullar: 
laparotsentez, «izlovchi» kateter usuli, diagnostik 
laparoskopiya va diagnostik laparotomiya. 
Laparotsentez 
tekshirishning birmuncha oddiy usuli bo’lib, qorin devorini 
teshib, qorin bo’shlig’iga ingichka kateter kiritish yo’li bilan amalga oshiriladi. 
Peritoneal ekssudatni kateter orqali tashqariga chiqishi peritonit borligiga dalil 
bo’ladi. Bu usul operatsiya o’tkazish katta xavf bilan bog’liq bo’lgan diagnostik 
qiyin hollarda, qorin bo’shlig’ida ekssudat yoki qon borligini topishga, uni 
aspiratsiya qilishga va mikroskopik tekshirishga imkon beradi. Olingan suyuqlik 
xususiyati bo’yicha (qon, yiring va b.) qorin bo’shlig’idagi o’zgarishlar 
to’g’risida xulosa chiqarish mumkin. Ekssudatni pH miqdoriga, amilaza, 
eritrotsitlar borligiga, uning tashqi ko’rinishi, xidi, ranggiga ko’ra 
laparotomiyaga ko’rsatmalarni aniqlash mumkin. Bu usulni qo’llash 91% gacha 
hollarda to’g’ri tashxis qo’yishga imkon beradi. 
Laparoskopiya 
bevosita yallig’lanish manbaini topishga yordam beradigan 
birmuncha ishonchli usul hisoblanadi. Bu usul tekshirishning, noinvaziv usullari 
ma’lumot bermagan taqdirda, tashxis qo’yishga ishonch bo’lmaganda 
qo’llaniladi. Laparoskopiyada qorin bo’shlig’ining deyarli hamma a’zolarini 

---

556 
ko’zdan kechirish, parietal va vistseral qorin pardasining holatiga baho berish, 
ekssudat bor yoki yo’qligini topish mumkin. 
Diagnosik laparotomiya va qorin bo’shlig’i a’zolarini
qiyin hollarda 
taftish qilish o’z vaqtida to’g’ri tashxis qo’yishga yordam beradi. 
Differentsial diagnostikasi 
Taxminan 85% hollarda qorin bo’shlig’ining birorta a’zosidagi 
patomorfologik o’zgarishlar belgilari bilan parallel holda rivojlanadi va tashxis 
qo’yishni osonlashtiradi. Biroq, o’tkir xirurgik kasalliklarning taxminan 15% 
hollarda mahalliy belgilar noaniq xarakterda bo’ladi, ba’zida umumiy belgilar 
ham noaniq bo’lishi mumkin. Bunday hollarda og’riq xuruji xarakteriga alohida 
e’tibor berish kerak. O’tkir xirurgik kasalliklarda og’riq cho’qqisi, me’da-ichak 
yo’li faoliyati buzilishlariga qaraganda, bir muncha yaqqolroq namoyon bo’ladi. 
Ikkinchi muhim differentsial belgi dispeptik belgilarning kanday tabiatga ega 
ekanligi hisoblanadi. Destruktsiya bo’lmaganda anamnezdagi qayt qilish 
kamdan kam bo’ladigan hodisa hisoblanadi, vaholanki. destruktsiya bo’lganda 
dispeptik belgilar kasallikni etakchi belgilari bo’lib ahisoblanadi. Shyotkin-
Blyumberg belgisi muhim belgi hisoblanadi, uning musbat bo’lishi, destruktiv 
jarayonga qorin pardasining aloqadorligi haqida dalolat beradi. 
Peritonitning toksik va terminal bosqichida differentsial diagnoz, odatda, 
jiddiy qiyinchiliklar tug’dirmaydi, biroq xuddi shu bosqichlarda peritonitni 
davolash ko’pincha kam foydali bo’ladi. Peritonitning boshlang’ich bosqichida 
aniqlash birmuncha qiyin bo’ladi, chunki uning klinik belgilari peritonit manbai 
bo’lgan (o’tkir appenditsit, o’tkir xoletsistit yoki b.) kasallik belgilaridan kam 
farq qiladi.
O’tkir pankreatitda peritonit uchun xos qator belgilarni aniqlash mumkin. 
Ayni vaqtda pankreatitda to’xtamaydigan qayt qilish ta’sirida, qorin old devori 
mushaklari taranglashuvi yaqqol namoyon bo’lmasligi mumkin. Qorin 
pardasining alohida ta’sirlanish belgilari yo’q, kasallik boshlanishida harorat 

---

557 
normalligicha qoladi. Qon va siydik tahlilida diastaza fermenti miqdorini 
oshganligi aniqlanadi. 
O’tkir mexanik ichak tutilishi klinik jihatdan peritonitdan faqat 
boshlang’ich davrlarida farq qiladi, keyinchalik to’g’ri muolaja bo’lmaganda, 
ichak perforatsiyasi rivojlanadi va ichak tutilishi belgilariga peritonit ham 
qo’shiladi. Agar o’tkir ichak tutilishining boshlang’ich davrida og’riqlar kuchli 
(xurujsimon) xususiyatga ega bo’lsa, peritonit uchun doimiy og’riqlar xos 
bo’ladi. Ichak tutilib qolganda peristaltika avvaliga keskin kuchaygan, hattoki 
ba’zan ko’zga ilg’ab olinadigan darajada peristaltika aniqlanadi. Peritonitda ham 
rentgenologik tekshiruvda, ichak tutilishiga xos belgi – Kloyber «kosachalari»ni 
aniqlash mumkin. 
Jigar sanchig’i uchun o’ng qovurg’alar ostida, o’ng kurak osti yoki o’ng 
elka ustiga irradiatsiya beradigan (o’tadigan) xurujsimon og’riqlar, tarkibiga o’t 
aralashgan oz miqdorda meda suyuqligini qayt qilish xos bo’ladi. O’ng 
qovurg’alar ostida mushak taranglashuvi ba’zan yaqqol emas, qorin pardasining 
tasirlanish belgilari bo’lmaydi. Issiq tutish va muolaja jigar sanchig’i xurujini 
tezda yuqotadi. 
O’tkir xoletsistit va peritonit o’rtasida differentsial diagnoz o’tkazish ancha 
qiyin kechadi. O’tkir flegmonoz xoletsistitda maxalliy peritonit uchun xos 
belgilar: doimiy og’riqlar, mushaklar taranglashuvi, qorin pardasi ta’sirlanish 
belgilari, ichak peristaltikasi aktivligining pasayishi, gipertermiya, leykotsitozni 
aniqlash mumkin. Bemorlarni soat sayin qunt bilan kuzatish, yallig’lanish 
jarayoni ob’ektiv belgilarini – harorat, puls tezligi, arterial bosim darajasi, 
leykotsitozni bemor shikoyatlaridagi o’zgarishlarni va ob’ektiv tekshirish 
ma’lumotlarini hisobga olgan xolda, bir necha marta aniqlash vrachga o’t 
qopidagi o’tkir jarayonining kechish bosqichini bilib olish, samarali davo 
o’tkazish va keyingi muolajani qanday olib borishga yordam beradi. 
Me’da va o’n ikki barmoqli ichak yarasi kasalligi xurujida, ayniqsa yirik 
kallyoz yoki yoyilgan yaralarda yallig’lanish jarayoniga qorin pardasi 
qo’shilganda, qorinda doimiy kuchli og’riklar, mushaklar taranglashishi, bazan 

---

558 
musbat Shyotkin-Blyumberg belgisini ko’rish mumkin. Ayni vaqtda 
peritonitdan farqli ravishda ovqatdan so’ng og’riqlarning bir oz kamayishi, 
peristaltikaning yuqolmaganini aniqlash mumkin. Tana harorati normalligicha 
qoladi, taxikardiya xos bo’lmay, bemorning tili nam, qon formulasidagi 
o’zgarishlar odatda kam bo’ladi. 
Buyrak sanchig’i qorinda og’riq sezgilari, uning dam bo’lishi, ich kelish va 
el chiqishning tutilishi bilan o’tishi mumkin, bu peritonitda ham bo’ladi. Biroq 
og’riqlarning o’ziga xos joylashuvi (asosan bel sohasida), ularning xurujsimon 
tabiati va songa, jinsiy a’zolarga berilishi (irradiatsiyasi), og’riqlarning bemor 
tana vaziyatini o’zgartirishiga aloqador emasligi, bemorning bezovtaligi, 
gipertermiya, qorin pardasi ta’sirlanish belgilarining yo’qligi, shuningdek siydik 
tahlilidagi o’zgarishlar (gematuriya, leykotsituriya), bu ikala kasallik o’rtasida 
aniq differentsial diagnostik tafovut o’tkazishga imkon beradi. 
Qorin bo’shlig’i a’zolarining kasalliklariga aloqador bo’lmagan ba’zi bir 
boshqa kasalliklar (bazal plevrit, pnevmoniya, miokard infarkti, qovurg’alarning 
ko’plab sinishi) peritonitga xos belgilar bilan o’tishi mumkin. Bunday hollarda 
ko’krak bo’shlig’i a’zolarini qunt bilan instrumental tekshirish usullari va 
rentgenologik tekshiruvdan foydalanish yordam beradi. 
Keksa yoshdagi shaxslarda peritonitni diagnostika qilish jiddiy 
qiyinchiliklar tug’dirishi mumkin. Bunda ham anamnez yig’ish qiyin, organizm 
reaktivligini pasayib ketishi hisobiga og’riq sezgilari va kasallikning ba’zi 
ob’ektiv belgilari (mushak himoyasi, gipertermiya, leykotsitoz) pasayganligi 
sababli, kam yuzaga chiqishi mumkin. 
Bolalarda peritonitni diagnostika qilishda bemor bilan o’zaro muloqat 
yo’qligi, kasallikning qimmatli anamnezini yig’ib bo’lmasligi, tashxis qo’yishni 
qiyinlashtiradi. Bolalarda peritonit ko’pincha yaqqol og’riq sezgilari, qorin 
mushaklarining keskin taranglashuvi, yuqori gipertermiya va leykotsitoz bilan 
giperergik reaktsiya tipi bo’yicha kechishini unutmaslik lozim bo’ladi. 
Diagnostika qilishda operatsiyadan keyingi peritonitlar alohida qiyinchilik 
tug’diradi, chunki bu dahshatli kasallik operatsiyadan keyingi davrni kechishini 

---

559 
og’irlashtiradi. Mazkur holda, infektsiyaning asosiy manbai qorin bo’shlig’i 
a’zolari o’rtasida qo’yilgan anastomoz choklarining nobopligi (etishmovchiligi), 
qon yoki ekssudat yig’ilishi, keyin esa ularning yiringlashi hisobiga bo’lishi 
mumkin. Chunki operatsiya vaqtida aseptika qoidalariga qanchalik rioya 
qilinmasin, operatsiya maydoniga mikroblarning tushishini batamom oldini olib 
bo’ladi deb bo’lmaydi. Diagnostika qilishning qiyinligiga sabab shuki, 
operatsiyadan keyingi davrda organizm o’z himoya kuchlarini operatsiya 
jarohatiga javoban safarbar qilganidan, peritonit belgilari yaqqol namoyon 
bo’lmasligi mumkin.