Xirurgik kasalliklar, travmatologiya-ortopediya va xdj

Oqitish texnikasi va usullari
amaliy mashgulotlar metodi, texnikasi: qora quticha grafik organayzer — konseptual tablitsa
Oqitish jihozlari	Plakatlar, sxemalar, kasalliklar klassifikatsiyasi sxemalari, davolash sxemalari, rentgenogrammalar, videofilmlar.
Oqitish shakllari	Individual, guruhlarda va kollektiv bilan ishlash
Oqitish shartlari	oquv xonalari, palatalar va boglov xonalari.
Monitoring va baholash	Ogzaki nazorat: nazorat savollari, guruhlarda oquv vazifalarni bajarish, amaliy konikmalarni bajarish

2. Motivatsiya

Mashgulot mutaxassis shaxsini shakllanishiga, ozini tuta bilishga orgatishga, tashxis qoyishda ma'suliyatni xis qilishga orgatadi.

3. 
   Fanlararo va fan ichida bogliqlik
   

Shu mavzuni oqitish talabalarning normal anatomiya, normal va patologik fiziologiya fanlari boyicha bilimlariga asoslanadi. Dars davomida olingan bilimlar gastroenterologiya, ichki kasalliklar va boshqa klinik fanlarni organilganda kerak boladi.

4. Darsning mazmuni
4.1. Nazariy qism
Utkir plevra empiemasi — bu viotseral va parietal plavraning chegaralangan yoki diffuz yalliglanishi bulib, u plevra bushligida yiring yigilishi bilan kechadi.
Patogenetik jixatdan plevraning birlamchi va ikkilamchi empiemari farklanadi. Birlamchi empiemada yalliglanish uchogi boshidan poevra bushligida joylashadi. Ikkilamchi empiema, kandaydir bir boshka yiringli-yalliglanish (kupincha Opka) kasalligining asorati xisoblanadi.
Birlamchi empiemas soglom, uzgarishlarga uchramagan plevra varaklarida, ularning bar'er (tusik) funksiyasining buzilishi va mikrofloraning kirishi natijasida xosil buladi. Odatda u kukrakning ochik jaroxatlanishi, Opkadagi operativ amaliyotlar, shuningdek su'niy pnevmotoraks kuyish jarayonlarida kuzatiladi.
Utkir plevra empiemasi va piopnevmotoraks tashxisida rentgenologik, instrumental, endoskopik va laborotoriya tadkikot uslublarining axamiyati kata. Utkir plevra empiemasi Bilan ogrigan bemorlar asosan rentgenologik uslublar: rentgenoskopiya, rentgenografiya, plevrografiya, fistulografiya, tomografiya, bronxografiya yordamida tekshiruvdan utkaziladi.
Surunkali plevra empiemasi-koldik plevra bushligidagi morfologik jixatdan kaytmas yiring-destruktiv jarayon bulib, u uzok vakt davomida kechishi va davriy utkirlanishi Bilan xarakterlanadi.
Utkir empiema bilan ogrigan bemorlarning 4-20 % da surunkali empiema yuzaga kelishi mumkin (Struchkov V.I. 1967 : Maslov V.I. 1976).
Surunkali plevra empiemasining xosil bulishdagi shartlardan biri Opkaning tulik yozilmasligi va natijada turgun plevra bushligi koldigi shakllanishi va bushlik devorida infeksiyaning saklanib kolishidir.
Bronxial okmalar, xondritlar, Opkaning kollapsga uchragan kismidagi sklerotik uzgarishlar, operatsiyadan keyin xosil bulgan empiemalarda rezeksiyadan sung kolgan Opka ulchamlarining plevra bushligi xijmiga tugri kelmasligi kasallikni ushlab turuvchi omillardir.
Bronx-plevra okmalari turgun plevra bushligi va surunkali plevra empiemasiga olib keluvchi asosiy sabablardan xisoblanadi. Kupincha surunkali plevra empiemasining sababchilaridan biri Opkadagi infeksion jarayonning davom etishi (bronxoektazlar, surunkali assess, pnevmoskleroz) plevra bushligidagi, Opkaning periferik bulimlaridagi, kukrak kafasi devoridagi yot jinslar bilan boglik patologik uzgarishlardir. Ba'zan surunkali empiemani kovurgalarning osteomieliti yoki xodriti tutib turadi.
Ayrim xollarda plevra empiemasi Opka olib tashlangandan bir necha yil keyin aniklanadi. Bunday bemorlarda pulmonektomiyadan sung koldik bushlik obliteraitsiyaga uchramagan, yalliglanish saklanib kolgan va u torpid kechgan.
Surunkali empiemaning klinik manzarasi yiringli bushlikning ulchami, bronx-plevra va plevra-teri okmalarining mavjudligi, plevra va yonbosh tukimalardagi morfologik uzgarishlar Bilan boglik.
Utkir plevra empiemasining surunkali empiemaga utish sekin asta kuzatiladi. Bu utishning asosiy belgilari tana xaroratining normagacha yoki subfebril xaroratgacha pasayishi, uzini yaxshi xis kilishi, yiring ajralishini kakmayishi va koldik plevra bushligi xajmining turgunlashuvi (stabillashuvi) dir.
Jarayon utkirlanganda tana xarorati kutariladi, et uvishadi, kukrak kafasida ogrik kuchayadi, yiringli intoksikatsiya belgilari kuchayadi, okmalardan yiring ajralishi kupayadi. Kon analizida anemiya disproteinemiya, ldeykotsitoz (neytrofillarning chapga siljishi bilan) aniklanadi.
Utkir plevra empiemasi va piopnevmotoraksni davolash umumiy va maxaliy muolajalardan tashkil topgan.
Umumiy medikamentoz davolash («Opkaning yiringli destruktiv kasalliklarini konservativ davolash » bulimiga karang).
Maxaliy davolash ikkiga bulinadi:

1. 
   Konservativ davolash: sistematik ravishda plevrani punksiya kilish, yiringni aspiratsiya kilish va fibrinolitik, antibiotik dorilarni plevra bushligida yuborishdan iborat
   
2. 
   Operativ davolash: plevra bushligini drenajlash. Plevra bushligi ochik va yopik uslublar Bilan drenajlanadi. Yopik drenajlash aktiv va passiv aspiratsiya usullari Bilan amalga oshiriladi. Ochik drenajlash xam ikki turli buladi: 1) kovurga rezeksiyasibilan: 2) rezeksiyasiz. Operativ davolash kuyidagilardan iborat: infeksiya uchogini olib tashlash va bushlikni yukotish: dekortikatsiya va plevrektomiya: Opka dekortikatsiyasi bilan birgalikda kushimcha amaliyotlarni bajarish: plevrpulmonektomiya.
   

Empiemalarda plevra bushligini sanatsiya kilishning eng kulay uslublaridan biri bushlikni punksiya kilishdir. Bu yiringni aspiratsiya kilish va antiseptik dorilar yuborishdan iboratdir. Agar yiringli bushlik kata ulchamli bulsa, uni sanatsiya kilish uchun «Ikki igna» usulidan foydalaniladi. Bu usuldan bir igna bilan bushlikning tub kismi, ikkinchi bilan esa eng yukori kismi punksiya kilinadi. Pastki igna orkali bushlikka antiseptik suyuklik yuboriladi va bushlik tulgandan keyin yukori igna orkali suyuklik aspiratsiya kilinadi yoki aspiratsiyani bushlik tulgandan keyin pastki igna orkali xam bajarish mumkin. Bu xolatlarda 5-6 litr suyuklik ishlatilib, 6-7 sutka davomida bajariladi. Yiringli bushlikni yuvish maksadida turli antiseptik eritmalar kullaniladi. Xar kanday utkir empiemani davolashda (maxalliy) drenajlash uslubi kullaniladi va bunda bushlikdan yiringni doimiy ravishda ajratib tashlash imkoniyati tugiladi. Drenaj orkali antiseptik eritmalar fraksion yoki uzluksiz ravishda lavaj kilinadi.
Plevra bushligidagi yiringli suyuklikni olib tashlash maksadida uning tubida belgilangan joydan punksiyalanadi, keyinchalik esa shu joydan teri kesilib plevra bushligiga torakar yuboriladi, torakar plevra bushligiga tushganda «upirilish» seziladi, stilet olib tashlanadi va naychasi orkali drenajlanadi. Drenaj yiringli bushlikka tushganligini aniklash uchun drenaj orkali aspiratsiya kilinadi va bunda yiring chikadi. Drenajda ikki-uch yonlama teshiklar bulishi lozim. Troakar naychasi olingandan sung drenaj teriga fiksatsiyalanadi. Plevra bushligini effektiv sanatsiyalash kriteriyalari kuyidagilardan iborat: klinik manzaraning ijobiy tomonga sildishi (tana xaroratining nrmallashuvi, yiringli intoksikatsiya belgilarining kamayishi va yukolishi): plevra bushligidagi ekssudatning tozalanishi va mikroorganizmlarning kamayib, yukolishi (bakteriologik tekshiruvda), ekssudatda leykotsitlarning kamayishi, drenajning plevra bushligida bulish muddati plevra bushligining effektiv sanatsiyasi va Opkaning yozilishiga boglik.
Agarda bronxial okmalar aniklanadigan bulsa, bu xollarda plevra bushligini germetizatsiyalash maksadida okma bilan boglik bulgan bronxni bronxoskopiya yordamida vaktinchalik okklyuziya kilinadi. Bu muolajadan keyin plevra bushligi germetizatsiyalanadi, bu tezrok Opka yozilib ketishiga sharoit tugdiradi. Jarroxlik amaliyotlariga plevra bushligini ochik drenajlash kiradi. Buning moxiyati suniy ravishda torakal okma yaratish va yiringli bushlikni tezrok tozalash, Opkani yozish va bajariladigan jarroxlik amaliyotiga tayyorganlik maksadida 1 yoki 2 kovurgani rezeksiya kilib ochik drenajlash va tomonidan taklif kilingan va keng kullaniladi. Bunda kukrak kafasining yonbosh kismida 12-15 sm uzunlikda yiringli bushlik tubi katma-kat ochilib, 1-2 kovurgalar rezeksiya kilinadi, yiringli bushlik yaxshilab sanatsiyalanadi. Katta yiringli bushliklarda ochik drenajlash 2-3 kovurgalar rezeksiyasi yaxshi natija beradi. Punksiya va drenajlash usullari tulik davolanishga olib kelmasa, sanatsiya natijasida Opka yozilib, empiema bartaraf etilmasa, Opka dekortikatsiyasi amaliyoti bajariladi. Bundan maksad: Opkani shvartlardan bushatish, yozib yuborish, okmalarni yukotish, koldik plevra bushligini bartaraf etish (plevra empiemasini bartaraf etish). Bu jarroxlik amaliyoti organlarni saklab kolish maksadida, xamda Opka funksiyasini tiklash maksadida amalga oshiriladi. Kasallik boshlangandan 3-4 xafta utgach bemorlarga Opka dekortikatsiyasi yaxshi natija beradi. Bu belgilangan vakitdan utgach, plevra kalin fibroz uzgarishlarga uchraydi va undan xolis bulish uchun plevrani olib tashlash kerak, yani plevretomiya tasiya etiladi. Bundan tashkari Opkaning bir kismida boruvchi destruvtiv uzgarishlarda kisman Opka rezeksiyasi amaliyoti bajariladi. Opkaning bir taraflama yiringli destruktiv uzgarishida va plevraning kaytmas uzgarishlarida plevropulmonektomiya amaliyoti bajariladi.
Surunkali plevra empiemasini dovolash umumiy dori-darmondan tashkari maxalliy sanatsiya kilishdan iboratdir.
Surunkali empiemani jarroxlik amaliyoti bilan davolash: infeksiya uchogini, koldik plevra bushligini va bronx okmasini yukotishdan tashkil topgan. Agarda yukorida kayt etilganlarni Opka dekortikatsiyasi va plevrektomiya jarroxlik amaliyoti bilan yukotish iloji bulmasa mushaklar bilan torakoplastika amaliyoti bajariladi. Bularga Shede buyicha intraplevral torakoplastika kiradi. Bu amaliyotdan bir kator kovurgalar rezeksiyasi bajarilib, parietal shvartlar, kovurga osti tomiri, nerv tolalari kesiladi va juda tramatik operatsiya xisoblanadi. Kukrak kafasidan tayyorlangan mushak loskutlari bushlik ichiga turlanib, visseral shvartlarga tikib maxkamlanadi.
Geller va Limberg taklif kilgan «zinapoya» torakoplastikasi xam mavjud. Bu xam intraplevral torakoplastika turi bulib, unda xam bushlik ustidagi kator kovurgalar aloxida rezeksiyalanadi, lekin oldingi Shede usulidan farkli ularok, kon tomirlari, nervlar kesilmaydi, kovurgalar orasidan plevra bushligi ochiladi, bushlik sanatsiyalanadi. Bushlik ustidagi kovurgalar aloxida olingandan sung mushaklar loskut sifatida bushlik ichiga tugirlanib, visseral shvartlarga tikiladi.

4.2. Mashgulotda qollaniladiganyangi yangi pedagogik texnologiyalar: