Ximiyaviy bоg’lanish nazariyasi atоmlarning bir-biri bilan birikishini, ularning har qanday nisbatlarda birikavermasligini

5-Savol

Ko’prikli yoki bisiklo tuzilmalar (2 ta halqaga 2-tadan ortiq atomlar umumiy bo’lish holati). Kengroq ma’noda ko’prikcha kattaligiga ko’ra umumiy atomlar soni 2-tadan ko’p bo’ladi, ammo ikkita bo’lishi ham mumkin, bunga misol kondensirlangan tuzilmalardir. Bisiklo [2.2.1] geptan (XV) va bisiklo[2.2.2] oktan qatorida asosiy fazoviy tuzilishga tegishli holat - ma’lum bir konfiguratsiyada qotirilishi. XVI misolida ko’rishimiz mumkinki, aslida noqulay bo’lgan vanna konformatsiyasi bu tuzilmada majburiy qaror topgan.

Bredt qoidasiga binoan ko’prik ulangan uglerod atomiga qo’shbog’ qo’yib bo’lmaydi. Kuchlanish sababida o’zi qisman beqaror tuzilmaning beqarorligi qo’shbog’ hisobidan yanada ortib ketadi. Masalan, quyida keltirilgan 2-brombisiklo[2.2.2]oktanni asos ta’siridagi degidrobromlash reaksiyasi natijasida olingan

degidrohosilasida qo’shbog’ ko’prikka ulangan holatga joylashmaydi.

D
shaklidagi moddaning mavjud bo’lishi mumkin emas, chunki eliminirlash ko’prikdan uzoq tomondan boshlanib o’tadi.

uzoq





Buning sababi shundan iboratki, D tuzilmada p – p orbitallarining tutashish imkoniyatining o’zi yo’q:

Bu qator moddalarda ko’pincha xiral markazi asimmetrik markazga to’g’ri kelmay qoladi. Masalan, adamantan hosilasi XVII-da 4 ta asimmetrik markaz mavjudligiga qaramasdan, faqat bir juft enantiomer hosil qiladi xolos. Chunki uni yagona xirallik markazi birorta atomga to’g’ri kelmasdan, molekula markazida joylashgan. Nazariy jihatdan 2⁴=16 ta izomer bo’lishi mumkin edi.