Ximiya–texnologiya fakulteti ximiya qaniygeligi 3b- kurs studenti

2.2.Neft onimlerin tazalaw usillari

Neftten alinǵan distillyatlar (janilǵi hám maylar) tayyar ónim esaplanbaydi, sebebi olardiń quraminda uglevodorodlardan tisqari, smolali - asfalt zatlari, kukirtli birikpeler, organik kislotalar hám basqa kerek emes zatlar bóladi. Ónimlar sipatini tek ziyanli aralaspalar ǵana emes, balki ayirim uglevodorodlar (tóyinbaǵan uglevodorodlar) da jamanlastiradi. Kukirtli birikpeler hám kislotalar detallardiń korroziyalaniwin asiradi, smolali-asfalt zatlari issidetallarda qurum hám lak payda bóliwin kóbeytiredi, tóyinbaǵan birikpeler bolsa ximiyaliq turaqliqti (saqlaw protsesinde quramniń ózgermewin) jamanlastiradi. Erigen qattiq parafinlar qatiw temperaturani asiradi, polisiklik uglevodorodlar qayisqaqliq qásiyetlerin jamanlastiradi. Janilǵi hám maylardi sulfat kislota menen tazalaw usuli sulfat kislotaniń kukirtli birikpeler hám basqa kerek emes zatlar menen reaksiyaǵa kirisiwine tiykarlanǵan bólib, bul usil janilǵi hám maylardi tazalawda ekonomikaliq tárepten paydalaniw imkoniyati bólmaǵan eń eski usil esaplanadi. Dizel distillyatlarini tazalawda gidrotazalaw, mayli distillyatlardi tazalawda bolsa selektiv tazalaw usullari texnologik tárepten ahmiyetke iye. Gidrotazalaw — avtomobil benzinlari, dizel janilǵisi quramindaǵi kukirtli birikpeleri vodorod járdeminde tazalanadi. Bul protses benzin, kerosin hám dizel fraksiyalarin kukirt birikpelarinen joqari temperatura hám bssimda katalizator qatnasinda, vodorod qatnasinda vodorod sulfidga birigib, olardan tazalanadi. Tazalaw protsesi 50 atm.basim astinda hám katalizator qatnasinda alip bariladi. Bul usilda tiykarinan dizel janilǵilari tazalanadi. Keń tarqalǵan katalizatorlar - alyumo-kobalt hám alyumo-nikel molibdenli katalizatorlar.

Silti bilan tazalaw. Bul usilda birlemshi aydawdan hám termik krekingden alinǵan benzinlar silti menen tazalanadi. Qollanilǵan silti waqit-waqti menen almastirilip turiladi. Benzin, kerosin hám dizel fraksiyalari kaustik yaki kalsinirlanǵan sodaniń suwdaǵi eritpesi menen qollaniladi. Benzinǵa silti menen islew berilgende onnan vodorod sulfid hám qisman merkaptanlar ketedi, kerosin hám dizel janilǵilar bolsa naften kislotalardan tazalanadi. Janilǵilar quramindaǵi naften kislota silti menen tazalanǵanda olardiń tuzlari payda bóladi:

RCООН+NаОН = RCООNа+Н₂О

Payda bolǵan tuzlar kerosinda erimeydi, biraq suwda yaxshi eriydi, soniń ushin olar silti qabatina ótedi. Tazalaniwi kerak bolǵan fraksiyaniń molekulyar awirliǵi qansha ulken bolsa, silti menen tazalaw protsessi sonsha joqari temperaturada alip bariladi. Misali, benzin isitilmaydi, dizel janilǵisi bolsa tazalawdan aldin 90°C÷95°C ǵa deyin isitiladi. Siltiniń sariplaniwi neft ónimlerindegi naften kislotalardiń muǵdarina baylanisli.