blokni'n' «awa»
shaqasi, bolsa blokni'n' «yaq» shaqasina saykes keliwshi
a'meller bloklari' dep qaraw mu'mkin.
Mi'sal si’pati’nda diskriminantni yesaplaw usi'li' ja'rdeminde
ax2+bx+c=0 ko'rinisindegi kvadrat ten'leme korenlerini tabi'w ma'selesin
ko'reylik:
#include
#include
int main()
{
float a, b, c;
float D, x1, x2;
cout<<”ax^2+bx+c=0; ten'leme korenlerin tabi'w.”;
cout<<”\n a-koiffitsiyentin kiritin': ”;
cin>>a;
cout<<”\n b-koeffitsientin kiritin': ”;
cin>>b;
cout<<”\n c-koeffitsientin kiritin': ”;
cin>>c;
D=b*b-4*a*c;
if(D<0)
{
cout<<”ten’leme haqi'yqi'y korenge iye yemes!”;
return 0;
}
if(D==0)
{
cout<<”ten’leme birden-bir korenge iye: ”;
x1=-b/(2*a) ;
cout<<”\nx=”<
return 0;
}
else
{
cout<<”ten’leme bir korenge iye: ”;
x1=(-b+sqrt(D) ) /(2*a) ;
x1=(-b-sqrt(D) ) /(2*a) ;
cout<<”\nx1=”<
cout<<”\nx1=”<
}
return 0;
}
Programma wori'nlang'anda, birinshi na'wbette ten'leme
koeffitsientlari a, b, c wo'zgeriwshiler ma’nisleri' kiritiledi, keyin
diskriminanti D wo'zgeriwshi ma`nisi yesaplanadi'. Keyin D ma`nisinin'
keri yekenligi tekseriledi. Yeger sha'rt wori'nli' bolsa, pu'tin operator
si'pati'nda keliwshi '{' ha'm '}' belgileri arasi'ndag'i' operatorlar atqari'ladi'
ha'm ekrang'a ‚Ten'leme haqi'yqi'y korenlerge iye yemes‛ xabari' shi'g'adi'
ha'm programma wo'z jumi'si'n toqtatadi’(return 0; operatori'n wori'nlaw
arqali'). Diskriminant nolden kishi bo'lmasa, na'wbettegi sha'rt operatori'
woni' nolge ten'ligin tekseredi. Yeger sha'rt wori'nli' bolsa, keyingi
qatarlardag'i' operatorlar bloki' atqari'ladi' - ekrang'a ‚ Ten'leme bir
korenge iye:‛ xabari', ha'mde x1 wo'zgeriwshi ma`nisi baspadan
shi’g’ari’ladi’ ha'm programma bulmanda wo'z jumi'si'n toqtatadi,
bolmasa, yag'ni'y D ma’nisti nolden u'lken varianti ushi'n else gilt
so'zinen keyingi operatorlar bloki atqari'ladi' ha'm ekrang'a ‚Ten'leme yeki
korenge iye:‚ xabari', ha'mde x1 ha'm x2 wo'zgeriwshiler ma’nisleri'
baspadan shi’g’ari’ladi’. Usi'ni'n' menen sha'rt operatori'nan shi'g'i'ladi'
ha'm tiykarg'i' funksiyani'n' return ko'rsetpesin wori'nlaw arqali'
programma wo'z jumi'si'n toqtatadi’.
Wo'z gezeginde ha'm da sha'rtli operator
boli'wi' mu'mkin. An'latpadag'i' ha'r bir else gilt so'zi, aldag'i' bawi'rlas if
gilt so'zine tiyisli yesaplanadi'(tap ashi'latug'i'n ha'm yopiluvchi qawi'slar
si'yaqli'). Buni' inabatqa almaw mazmunan aljasi'qlarg'a ali'p keliwi
mu'mkin.
Mi'sali':
if(x==1)
if(y==1)
cout<<”x=1 ha'm y=1”;
else
cout<<”x<>1”;
Bul mi'salda ※x<>1 ‼ xabari' x ma`nisin 1 ga ten' ha'm wol
ma`nisin 1 ga ten' bolmag'an halda da baspadan shi’g’ari’ladi’. To'mendegi
variantda usi' mazmunan qa'telik du’zetilgen:
if(x==1)
{
if(y==1)
cout<<”x=1 ha'm y=1”;
}
else
cout<<”x<>1”;
Yekinshi mi'salda ush pu’tin sanni'n' maksimal ma`nisin tabatug'i'n
programma bo’legini keltiriwimiz mu'mkin:
…
int x, y, z, max;
cin>>x>>y>>z;
if(x>y)
max=x;
else
max=y;
if(max
max=z;
cout<
…
Sha'rt operatori'nda ja'riyalaw operatorlari'n isletiw qadag'an
yetiledi, lekin wodag'i' bloklarda wo'zgeriwshilerdi ja'riyalaw mu'mkin
ha’m bul wo'zgeriwshiler tek blok ishinde a'mel yetedi. To'mendegi
mi'salda bul jag'day menen baylani'sli' qa'telik ko'rsetilgen:
if(j>0)
{
int i;
i=2*j;
}
else
i=-j;//qa’te, sebebi i blokdan si'rtda ko'rinbeydi
Ma'sele. Berilgen to'rt xanali' belgisiz sanni'n' basi'ndag'i' yeki nomerinin'
ji'yi'ndi'si' qalg'an nomerler ji'yi'ndi'si'na ten' yamasa joq yekenligi
ani'qlansin(nomerler ji'yi'ndi'si' degende wolarg'a saykes san
ma’nisleri'ni'n' ji'yi'ndi'si' tu'siniledi). Sanni'n' nomerlerin aji'rati'p ali'w
ushi'n pu’tin sanlar arifmetikasi a'mellerinen paydalani'ladi':
#include
int main()
{
unsigned int n, a3, a2, a1, a0;
cout<<”\n n-ma`nisin kiritin':”;
cin>>n;
if(n<1000 || n>9999)
{
cout<<”kiritilgen san 4 xanali' yemes!”;
return 0;
}
a3=n/1000;
a2=n%1000/100;
a1=n%100/10;
a0=n%10;
if(a3+a2==a1+a0)
cout<<”a3+a2=a1+a0”;
else
cout<<”a3+a2<>a1+a0”;
return 0;
}
Programma belgisiz pu’tin san kirgiziwdi usi'ni's yetedi. Yeger kiritilgen
san 4 xanali' bo'lmasa(n<1000 yamasa n>9999), bul haqqi'nda xabar beriledi
ha'm programma wo'z jumi'si'n toqtatadi’. Bolmasa n sani'ni'n' nomerleri
aji'rati'p ali'nadi', ha'mde basi'ndag'i' yeki nomerdin' ji'yi'ndi'si(a3+a2)
qalg'an yeki nomerler ji'yi'ndi'si'(a1+a0) menen sali'wtiriladi ha'm
wolardi'n' ten' yamasa joq yekenligine qaray saykes juwap baspadan
shi’g’ari’ladi’.
?: sha'rt a'meli: Yeger tekserilip ati'rg'an sha'rt sali'sti'rg'anda a'piwayi'
bolsa, sha'rt a'melinin' <> ko'rnishini isletiw mu'mkin:
? : ;
