Xi bob. Birja savdosida xavf-xatarlar va ularni baholash mezonlari 1. Xavf-xatarlarni birja faoliyatiga ta’siri

11- rasm. Birja risklari darajasiga ta’sir etuvchi tashqi omillar
Bunday risk ham obyektiv, ham sub`еktiv tabiatga ega, unga ichki va tashqi omillar ta’sir ko‘rsatadi. Birja savdosida risk darajasini asosan tashqi omillar kuchaytiradi.
Tashqi omillar qatoriga mavjud soliqqa tortish tizimi, qonunchilikning bеqarorligi, korxonalarning to‘lovlarni amalga oshirmasligi, korruptsiyani kiritish mumkin (11-rasm). Birja faoliyatida risk darajasini birinchi navbatda aynan Shu omillar kuchaytiradi.
Birja faoliyatining moliyaviy ta’minoti:

• 
  birja aksiyalari va paylarini sotish;
  
• 
  birjadagi brokerlik o‘rinlarini sotish;
  
• 
  birja a’zolari muntazam to‘lab boradigan a’zolik badallari;
  
• 
  birja bitimlarini ro‘yxatdan o‘tkazishda olinadigan yig‘imlar;
  
• 
  birja ustavida nazarda tutilgan axborot xizmati va boshqa xizmatlar ko‘rsatishdan keladigan daromadlar hisobidan amalga oshirilishi mumkin.
  

Birja tomonidan axborotning oshkor qilinishi:

• 
  birja savdolarida bitimlarni amalga oshirish tartibini belgilovchi mazkur Qoidalar hamda birja tomonidan tasdiqlangan boshqa hujjatlar;
  
• 
  sovdolarga qo‘yilgan qimmatli qog‘ozlar ro‘yxati;
  
• 
  qimmatli qog‘ozlarning kotirovka narxi;
  
• 
  har bir birja savdosi yakunlari;
  
• 
  qonunchilikka muvofiq boshqa ma’lumotlar.
  

Axborotni oshkor qilish:

• 
  axborotni ommaviy axborot vositalari orqali nashr etish;
  
• 
  hisobotlar, ma’lumotlar va boshka axborotni taqdim etish yuli bilan amalga oshiriladi.
  

Birja qonunchilikda ko‘zda tutilgan axborotni investorlar va qimmatli qog‘ozlar egalariga qog‘oz ko‘rinishida taqdim etganligi uchun undan nusxa ko‘chirishga ketgan xarajatlar miqdoridan oshmaydigan miqdorda to‘lov undirishi mumkin.
Birja savdolarida bitimlarni amalga oshirish tartibini belgilovchi Qoidalarni hamda birja tomonidan tasdiqlangan boshqa hujjatlarni birja:

• 
  ularni internet tarmog‘idagi birja saytida joylashtirish;
  
• 
  manfaatdor shaxslarga tanishish uchun taqdim etish yo‘li bilan oshkor etadi.
  

Birja savdolarga qo‘yilgan qimmatli qog‘ozlar ro‘yxatini:

• 
  birja boshqaruvi tomonidan tasdiqlangan shakl bo‘yicha “Birja” gazetasida nashr etish;
  
• 
  manfaatdor shaxslarga tanishish uchun taqdim etish yuli bilan oshkor qiladi.
  

Birja qimmatli qog‘ozlarning kotirovka narxini “Birja” gazetasida birja boshqaruvi tomonidan tasdiqlangan shakl bo‘yicha haftada kamida bir marta nashr etish yo‘li bilan oshkor qiladi.
Birja har bir birja savdosi yakunlarini:

• 
  belgilangan tartibda birja a’zolariga yuborish (taqdim etish);
  
• 
  “Birja” gazetasida birja boshqaruvi tomonidan tasdiqlangan shakl bo‘yicha haftada kamida bir marta nashr etish yul bilan oshkor etadi.
  

Axborotni oshkor etish muddatlari va davriyligi qonunchilikka muvofiq birja tomonidan belgilanadi.
Birja internet tarmog‘idagi birja saytida birjada tuzilgan bitimlar parametrlari, ya’ni qimmatli qog‘ozlarning nomi, ularning soni, narxi, bitim tuzilgan sanasi, vaqti, bitimni tuzgan birja a’zolari to‘g‘risidagi hamda maxfiy hisoblanmagan boshqa axborotni oshkor qiladi.
Birja qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha vakolatli davlat organining talabiga ko‘ra investorlarning arizalari, takliflari va shikoyatlarini ko‘rib chiqish yakunlari to‘g‘risidagi axborotni taqdim etadi.
Birja bitimining mazmuni va shartlari (qimmatli qog‘ozlar nomlanishi, emitentning nomi, qimmatli qog‘ozlar soni, narxi, bitimni tuzish sanasi va vaqti hamda bitimni tuzgan birja a’zolaridan tashqari) oshkor etilmaydi.
Birja qonunchilikda belgilangan tartibda birja byulletenlari, ma’lumotnomalari va boshqa axborot va reklama nashrlarini chop etishga haqli.