Xarita tushunchasi va xarita turlari Reja: Xarita tushunchasi. Xarita va ularning turlari. Dastlabki xaritalar

Yozuvsiz xaritalar bilan ishlar. O‘quvchilar yozuvsiz xaritalar bilan darsda yangi material bayon etilayotganda bilimlar mustahkamlanayotganda va tekshirilayotganda, amaliy mashg‘ulotlarda va uyda uy vazifasini bajarayotganlarida ishlaydilar. Kursda o‘rganiladigan obektlarning bir qismi (mamlakatlarning chegaralari, qirg‘oq chiziqlari, daryolar va ko‘llar eng yirik shaharlar). Yozuvsiz xaritada belgilab qo‘yilgan bir qismi esa unda ko‘rsatilmagan. Belgilangan obektlarga qarab o‘quvchilar kerakli yozuv yoki shartli belgini to‘g‘ri topishi, uni aylantirib qalam bilan chizib chiqishi lozim. Masalan, dunyo okeani qit’alaridagi daryolar o‘rganilayotganda o‘quvchilar ko‘rsatilgan daryolarni yozuvsiz xaritadan topadilar, ularni belgilab chiqadilar va nomlarini yozib qo‘yadilar.

• Yozuvsiz xaritalar bilan ishlar. O‘quvchilar yozuvsiz xaritalar bilan darsda yangi material bayon etilayotganda bilimlar mustahkamlanayotganda va tekshirilayotganda, amaliy mashg‘ulotlarda va uyda uy vazifasini bajarayotganlarida ishlaydilar. Kursda o‘rganiladigan obektlarning bir qismi (mamlakatlarning chegaralari, qirg‘oq chiziqlari, daryolar va ko‘llar eng yirik shaharlar). Yozuvsiz xaritada belgilab qo‘yilgan bir qismi esa unda ko‘rsatilmagan. Belgilangan obektlarga qarab o‘quvchilar kerakli yozuv yoki shartli belgini to‘g‘ri topishi, uni aylantirib qalam bilan chizib chiqishi lozim. Masalan, dunyo okeani qit’alaridagi daryolar o‘rganilayotganda o‘quvchilar ko‘rsatilgan daryolarni yozuvsiz xaritadan topadilar, ularni belgilab chiqadilar va nomlarini yozib qo‘yadilar.
• Yozuvsiz xaritalar ustida ishlashning ikkinchi turi- o‘quvchilarning yozuvsiz xaritalar asosida har xil kartachizmalar tuzishidir. Masalan, iqlimi o‘rganilayotganda yozuvsiz xaritalarga izotermalar, shamollarning yo‘nalishi va boshqalar, o‘simliklar va hayvonot dunyosi o‘rganilayotganda esa tabiat zonalarining chegaralari chizib qo‘yiladi.

Yozuvsiz xarita bilan ishlash geografik obektlarning nomlarini va ularning xaritadagi geografik o‘rnini bolalar xotirasida mustahkamlash, shuningdek, geografik hodisalarni aniqlash uchun muhim vositadir. Yozuvsiz xarita bilan ishlash geografik nomlarni to‘g‘ri va to‘g‘ri talaffuz qilishga yordam beradi. Xaritadagi chegaralar qalam bilan: chegaralar qizil qalam bilan, dengiz va ko‘llar ko‘k qalam bilan chiziladi, shaharlarning punsonlari esa o‘ziga qolaveradi.

• Yozuvsiz xarita bilan ishlash geografik obektlarning nomlarini va ularning xaritadagi geografik o‘rnini bolalar xotirasida mustahkamlash, shuningdek, geografik hodisalarni aniqlash uchun muhim vositadir. Yozuvsiz xarita bilan ishlash geografik nomlarni to‘g‘ri va to‘g‘ri talaffuz qilishga yordam beradi. Xaritadagi chegaralar qalam bilan: chegaralar qizil qalam bilan, dengiz va ko‘llar ko‘k qalam bilan chiziladi, shaharlarning punsonlari esa o‘ziga qolaveradi.
• Tog‘ tizmalari jigarrang yoki qora qalam bilan uzun-uzun chiziqlar shaklida, qirlar va yassi tog‘liklar esa berk yozuvsiz xaritalar shaklida chiziladi.
• Yozuvsiz xaritalarni bo‘yayotganda shartli belgilar va ranglar, odatda umumiy qabul qilingan shartli belgilarga va ranglarga o‘xshash bo‘lishi lozim.
• Globuslar, ularning ahamiyati va geografiya o‘qitishda globuslarda foydalanish. Globus-(lotincha-dumaloq) Yerning kichraytirilgan nusxasi, unda Yer yuzasi, materiklar va okeanlar, tog‘lar va tekisliklar shakli hatosiz, aniq va to‘g‘ri tasvirlanadi. Birinchi marta globus Beruniy tomonidan X – asrda, Bexaym tomonidan XY-asrda yasalgan.

E`tiboringiz uchun raxmat