Xarita tushunchasi va xarita turlari Reja: Xarita tushunchasi. Xarita va ularning turlari. Dastlabki xaritalar

Har bir geografik xarita kartografik turdan, quruqlik va suvlarning muayyan masshtabda chizilgan yozuvsizlaridan, shartli belgilardan, geografik nomlar va raqamlardan iboratdir. Shunga ko‘ra o‘quvchilarning geografik xarita haqidagi bilimi kamida quyidagi shartlarni o‘z ichiga olishi kerak:

• Har bir geografik xarita kartografik turdan, quruqlik va suvlarning muayyan masshtabda chizilgan yozuvsizlaridan, shartli belgilardan, geografik nomlar va raqamlardan iboratdir. Shunga ko‘ra o‘quvchilarning geografik xarita haqidagi bilimi kamida quyidagi shartlarni o‘z ichiga olishi kerak:
• Dasturda ko‘rsatilgan geografik nomlarni bilish va tegishli kartografik tasavvurlar bo‘lishi.
• Xaritaning shartli belgilarini bilish va xaritaning tuzilishini tushunish kerak.
• Buning ma’nosi shuki, o‘quvchilar eng avval, dasturda ko‘rsatilgan geografik obektlarning nomlarini esda tutishlari, ularning geografik o‘rnini va xaritada bir-birlariga nisbatan joylashishini tasavvur eta olishlari, ularni xaritadan topa bilishlari va to‘g‘ri ko‘rsata olishlari kerak. O‘quvchilar, shuningdek, xaritaning eng muhim yozuvsiz xaritalarini tasavvur eta olishlari lozim.
• Xaritaning tuzilishi to‘g‘risida eng boshlang‘ich bilimga ega bo‘lmasdan turib, ya’ni xaritaning voqelikni aks ettirishini tushunmasdan, uning masshtabini, undagi yo‘nalishlarni, kartografik turning ahamiyatini tushunmasdan turib xaritani chinakam bilib bo‘lmaydi.

Uslubiyotda xaritani o‘qiy olish deganda hududni va ayrim geografik obektlarni xarita asosida ta’riflab bera bilish tushuniladi. XIX asrning oxiridagi mashhur uslubiyotchi A.Brizgalov o‘quvchilarga xaritani o‘qiy olishni o‘rganishda o‘qituvchining vazifalari mana bunday obrazli qilib ifoda etgan edi: “...Qani endi o‘quvchi xaritaga, masalan, musiqachi o‘z notalariga qanday munosabatda bo‘lsa, shunday munosabatda bo‘lsa, ya’ni u biron-bir mamlakatning xaritasiga ko‘z tashlar ekan, xaritada berilgan geografik ma’lumotlardan shu mamlakat aholisining hayoti to‘g‘risida har holda to‘g‘ri xulosalar chiqara oladigan bo‘lsa. Xaritani tashkil etadigan geografik belgilar shunday ma’lumotlarga aylanishi kerakki, o‘quvchi bu ma’lumotlar asosida, musiqachi nota belgilari va uning bir guruhini to‘plab, o‘z ongida muayyan tovushlar yig‘indisini hosil qilgani kabi o‘z xulosalarini chiqara olsin...”.