Xarajatlar hisobining maqsadi, vazifalari va tamoyillari

2-jadval 

Xarajatlarni tan olish va hisobini yuritishning tamoyillari 

№ 

Tamoyilning nomi 

Xarajatlar hisobi bo’yicha qo’llanilishi 

 

 

 

1. 

Ikki yoqlama yozuv    

usuli bilan hisob yuritish 

Bu  tamoyilning  ma’nosi  shundan  iboratki  yuz 

bergan  operatsiyaning  summasini  bir  vaqtning 

o’zida ikki schotda, ya’ni bir schotning debetida 

va  ikkinchisining  kreditida  aks  ettirilishini 

bildiradi. 

2. 

Uzluksizlik 

Bu  tamoyil  korxonaning  doimo  harakatdagi 

subyekt,  ya’ni  o’z  faoliyatini  kelgusida  davom 

ettiruvchi  va  rivojlantiruvchi  subyekt  sifatida 

qaraydi.  Shunga  ko’ra,  xarajatlar  ham  uzluksiz 

hisobga olib boriladi. 

3. 

Pulda ifodalash 

Bu  tamoyil  yuz  bergan  xarajatlarni  milliy 

valutada, ya’ni so’m va tiyinlarda aks ettirishni 

bildiradi. 

4. 

Aniqlilik  

Bu  tamoyil  hisobda  aks  ettirilgan  har  bir 

xarajat summasining qat’iy hujjatli  asosga ega 

bo’lishligini bildiradi. 

5. 

Hisoblash  

Bu  tamoyil  xarajatlarni  yuz  bergan  vaqtiga 

ko’ra tan olishni va shu vaqtdan boshlab ularni 

buxgalteriya 

hisobida 

va 

hisobotda 

aks 

ettirishni bildiradi. 

6. 

Ehtiyotkorlik 

(konservatizm) 

Bu  tamoyil  korxona  hisobotlarida  xarjatlarni 

ko’p (kam) qilib ko’rsatmaslikni ifodalaydi. Bu 

tamoyilni  qo’llash  yashirin  rezervlarni  vujudga 

keltirish,  biron  bir  maqsadda  xarajatlarni 

---

 

ko’paytirib  (kamaytirib)  ko’rsatish  huquqini 

bermaydi. 

7. 

Taqqoslamalik  

Xarajatlarni  ifodalovchi  hisobotlar  foydali  va 

mazmunli  bo’lishi  uchun  u  turli  hisobot 

davrlaridagi  axborotlar  bilan  qiyoslanadigan 

bo’lish  kerak.  Hisobotdan  foydalanuvchilar 

ushbu  hisobot  qaysi  usullarga,  tamoyillarga 

muvofgiq  tuzilganligini  bilishi  lozim.  Agar 

o’tgan  davrdagi  hisobot  ko’rsatkichlari  bilan 

joriy  hisobot  davridagi  hisobot  o’rtsida  farq 

bo’lsa  o’tgan  davr  hisobotini  ham  qaytadan 

tasniflash 

lozim, 

agar 

tasniflashning 

(o’zgartirishning)  iloji  bo’lmasa  ushbu  qismda 

tushuntirishlar,  yoxud  xarakteri  ochib  berilishi 

lozim. 

8. 

Neytrallik  

Bu 

tamoyil 

xarajatlarni 

ifodalovchi 

hisobotlarni  bironta  shaxs  manfaatlari  uchun 

boshqa 

bironta 

shaxs 

zararlari 

evaziga 

moslashtirmaslikni bildiradi. 

9. 

Hisobot davri  daromadlari 

va xarajatlarining 

muvofiqligi 

Bu  tamoyil  hisobot  davri  xarajatlariga  shu 

davrda real daromad keltirgan qismini kiritishni 

bildiradi. 

10. 

Tushunarlilik  

Bu 

tamoyil 

xarajatlarni 

ifodalovchi 

hisobotlarning 

moddalari 

axborot 

foydalanuvchilari uchun tushunarli bo’lishligini 

bildiradi. 

11. 

Yakunlanganlik 

Bu  tamoyil  xarajatlar  to’g’risidagi  hisob 

ma’lumotlarining biron-bir hisobot davri uchun 

jamlanganligini bildiradi. 

12. 

Tezkorlik 

Bu  tamoyil  xarajatlar  to’g’risidagi  hisob 

ma’lumotlarini 

va 

hisob 

siyosatidagi 

o’zgarishlarni  boshqaruv  organlariga  kerakli 

muddatlarda  va  hajmda  yetkazib  berishni 

bildiradi.  Axborotning  muhimligi  ham  nisbiy 

tushuncha  bo’lib,  u  faqatgina  o’z  vaqtidagina 

muhim  bo’ladi,  kechikkan  yoki  muddatidan 

oldin berilgan axborotning roli pasayadi. 

---

 

13. 

Offsetting (moddalarning 

o’zaro hisobga olinishi) 

Bu  tamoyil  daromad  va  xarajatlar  moddalari 

o’zaro  hisobga  olinishi  mumkin  emasligini 

bildiradi  (BHMS  larda  bunga  ruxsat  berilgan 

yoki talab qilingan holatlar bundan mustasno).