Xankeldiyeva G. Sh., Muminova E. A

Download 0,95 Mb.

bet	139/182
Sana	05.11.2022
Hajmi	0,95 Mb.
	#861056

1 ... 135 136 137 138 139 140 141 142 ... 182

Bog'liq
Global iqtisodiy rivojlanish Xonkeldiyeva G Sh , Muminova E A ,

10.3-rasm. Iqtisodiy xavfsizlik ko‘rsatkichlari
10.2-jadval

KO`RSATKICHLAR


Umummilliy iqtisodiy darajada							Hududiy darajada


Aholi turmush darajasi va sifati							Aholi daromadlari


Inflyatsiya							Chakana narxlar darajasi


Ishsizlik darajasi							Uy-joy bilan ta’minlanish


Iqtisodiy o’sish							Qochoq va emigrantlar soni


Byudjet defitsiti va davlat qarzi							Hududning mamlakat YaIMdagi ulushi


Tashqi qarz							Hududning to’lov balansi


Jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuv darajasi							Eksport-import



“Hufyona iqtisodiyot” faoliyati holati


Mulk tarkibi


Soliq tizimi

10.3-rasm. Iqtisodiy xavfsizlik ko‘rsatkichlari

Iqtisodiy xavfsizlikning umumiy ko‘rsatkichlari (indikatorlari) quyidagilardan iborat:

aholi turmush darajasi va sifati;
inflyatsiya sur’ati;
iqtisodiy o‘sish;
budjet defitsiti;
davlat qarzi;
jahon iqtisodiyotiga kirib borganlik;
“hufyona iqtisodiyot” ko‘lami;
mulk tarkibi;
soliq tizimi;
bozor infratuzilmalarining rivojlanishi.

Hududiy darajada umumiy ko‘rsatkichlardan tashqari yana quyidagi ko‘rsatkichlar iqtisodiy xavfsizlikni ifodalaydi (10.3-rasm):

aholi daromadlari;
chakana narxlar darajasi;
uy-joy bilan ta’minlanganlik;
qochoqlar, emigrantlar va boshqalar soni;
hududning mamlakat YaIMdagi ulushi;
hududning to‘lov balansi;
eksport-import saldosi.

Yuqoridagi ko‘rsatkichlar miqdorining tahlikali quyi chegarasini ko‘rsatish va aniq belgilash lozim bo‘ladi. Bu ko‘rsatkich miqdori belgilangan quyi chegaradan pastga tushganda iqtisodiy tahdid vujudga keladi. Ushbu tahlikali quyi chegara – iqtisodiy manfaatlar nuqtai nazaridan xo‘jalik faoliyati proporsiyalarining eng quyi maqbul nisbatlarini ifodalovchi miqdoriy indikatorlar bo‘lib, ularga rioya qilmaslik takror ishlab chiqarish turli elementlarining iqtisodiy rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi va mamlakat iqtisodiy xavfsizligiga tahdid soladi.
Tahlikali quyi chegaraning miqdoriy o‘lchamlarini aniqlash uchun quyidagilarga asoslanish lozim bo‘ladi:

milliy iqtisodiyot holati va undagi mutanosibliklar hamda takror ishlab chiqarish elementlari va omillari holatining birlamchi muhim xususiyatlarini tavsiflash;
iqtisodiyot sohasidagi milliy manfaatlarni to‘liq va keng qamrovdi ifodalash;
iqtisodiyot sohasidagi milliy manfaatlarga xavf soluvchi tahdidlarni to‘liq va har tomonlama hisobga olish;
iqtisodiy xavfsizlikning quyi tahlikali chegarasini ifodalovchi indikatorlardan hokimiyat organlari mamlakat iqtisodiyoti holatini aniq baholashda va boshqa mamlakatlar bilan qiyoslashda foydalanish imkoniyatining mavjudligi;
ushbu indikatorlarning mamlakat hisob, statistika va prognozlashtirish tizimi bilan muvofiq kelishi.

Iqtisodiy xavfsizlikning quyi tahlikali chegarasi indikatorlari milliy iqtisodiyot sohalari va ularning har qaysisidagi milliy manfaatlar nuqtai nazaridan turkumlanadi.
Jahon miqyosida qabul qilingan iqtisodiy xavfsizlikning quyi tahlikali chegaralari 10.2-jadvalda keltirilgan.

10.2-jadval

Iqtisodiy xavfsizlikning quyi tahlikali chegaralari

Ko‘rsatkichlar	Quyi tahlikali chegara
	Mazmuni			Darajasi, %
Asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar	Yalpi ichki mahsulotga nisbatan, %			16
Ishsizlik darajasi	Iqtisodiy faoli aholiga nisbatan, %			8
Monetarizatsiya darajasi	Yalpi ichki mahsulotga nisbatan, %			25
Tashqi qarz	Yalpi ichki mahsulotga nisbatan, %			40
Ichki qarz	Yalpi ichki mahsulotga nisbatan, %			30
Tashqi qarzlar bo‘yicha to‘lovlar	To‘lovlarning yillik eksport hajmiga nisbatan, %			25
Mudofaa xarajatlari	Yalpi ichki mahsulotga nisbatan, %			3
Ta’limga xarajatlar	Yalpi ichki mahsulotga nisbatan, %			1,5
Innovatsion mahsulotlar	Sanoat mahsulotlari umumiy hajmiga nisbatan, %			15
Sanoat ishlab chiqarishida mashinasozlik va metallni qayta ishlash	Sanoat ishlab ulushi, %	chiqarishi	hajmidagi	25
Davlat budjeti defitsiti	Yalpi ichki mahsulotga nisbatan, %			3,0
Davlat qarzini qoplash xarajatlari	Davlat budjeti nisbatan, %	xarajatlari	hajmiga	20
Yashash minimumidan past darajada daromad oluvchi aholi	Aholi umumiy sonidagi ulushi, %			7,0
Aholi daromadlari bo‘yicha tabaqalanish	Detsil koeffitsiyenti			8,0

Adabiyotlarda iqtisodiy xavfsizlik quyi tahlikali chegarasi indikatorlari 50 ta ko‘rsatkichni o‘z ichiga olgan holda quyidagicha turkumlangan¹⁹⁵:

¹⁹⁵ Илларианов А. Критерии экономической безопасности// Вопросы экономики, 1999. №10. Сенчагов В.К. Экономическая безопасность: геополитика, глобализация, самосохранение и развитие(книга четвертая) / Ин- т экономики РАН.- М., ЗАО Финстатинформ, 2002- с.72-78;
Экономическая безопасность хозяйственых систем. Учебник. –М., Изд-во РАГС, 2001- с.176-180;
Прохожев А., М.Корнилов О проблеме критериев и оценок экономической безопасности// Общество и экономика, №4-5. 2003.- с. 232-233.

iqtisodiyotning barqaror rivojlanishga qodirligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar. Ushbu guruhga yalpi ichki mahsulot hajmi, sanoat ishlab chiqarish va uning tarkibi, mashinasozlik mahsulotlari hajmida yangi turdagi mahsulotlar ulushi, mudofaa va fan uchun xarajatlar ulushi, investitsiyalar, foydali qazilma boyliklarining zahiralari bo‘yicha quyi tahlikali chegarani ifodalovchi indikatorlar kiradi;
moliyaviy tizim barqarorligi ko‘rsatkichlariga davlat budjeti kamomadi, davlat qarzi, pul muomalasi, o‘zaro hisob-kitob va soliq intizomini ifodalovchi ko‘rsatkichlar kiradi;
ijtimoiy soha ko‘rsatkichlari aholi daromadlari darajasi va uning mulkiy jihatdan tabaqalanishi, ishsizlik va ijtimoiy soha xarajatlari bo‘yicha quyi tahlikali chegaralarni o‘z ichiga oladi;
tashqi savdo va iqtisodiy faoliyat ko‘rsatkichlari guruhiga mamlakat ichki iste’molida importning ulushi va milliy ishlab chiqarish hajmida eksportning ulushi bo‘yicha quyi tahlikali chegaralarni ifodalovchi indikatorlar kiradi.

Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: