O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti
“Xalqaro Turizm” Fakulteti TL-52 guruhi
Mavzu:Bozor iqtisodiyotining mazmuni va asosiy belgilari
Bajardi: Ibragimova Shohsanam
Jamoldinova Muazzamxon
G`aniyeva Pokiza
Bagandikov Sarvarbek
Abdukarimov Azamat
Tekshirdi: Toshmatov Shuhrat
Toshkent-2019
29.10.2019y.
Bozor iqtisodiyotining mazmuni va asosiy belgilari Bozor iqtisodiyotining mazmuni va asosiy belgilari REJA: - REJA:
- 1.Bozor iqtisodiyotining mazmuni va asosiy belgilari
- 2.Bozor iqtisodiyotining asosiy muammolari
- 3.Bozor vazifalari va turlari
- 4.Bozor infratuzilmasi va uning usullari
Bozor iqtisodiyoti - bu xususiy mulk ustunligiga asoslangan hamda iqtisodiy jarayonlar bozor mexanizmi yordamida boshqariladigan va tartibga solinadigan iqtisodiyot.
Uy xo’jaligi – iqtisodiyotning iste’molchilik sohasini tashkil qiluvchi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida uy xo’jaliklari resurslarni yetkazib beruvchi va ishlab chiqaruvchi.
Korxona yoki tadbirkorlik sektori – iqtisodiy
resurslarning iste’molchisi, iqtisodiyotning birlamchi
bo’g’ini va tovar (xizmat)larning asosiy ishlab chiqaruvchisi
Davlat – iqtisodiy resurslar va tovarlar
Iste’molchisi hamda ijtimoiy iste’mol xarakteridagi
ne’matlar bilan ta’minlovchisi.
Bozor xo’jaligi subyektlari
Bozor mexanizmi – bozor iqtisodiyotining talabi taqozo iladigan, iqtisodiy jarayonlarni boshqarish va uyg’unlashtirishga qaratilgan iqtisodiy dastak hamda vositalar.
Bozor mexanizmi
Baho
Taklif
Raqobat
Talab
* Xususiy mulk ustuvorligi
* Tadbirkorlik va tanlash usullari
* Iqtisodiy manfaatlarning rag’batlantirilishi
* Davlatning cheklangan roli
Bozor iqtisodiyotining asosiy belgilari:
Ilg’or texnologiya va yangi texnikadan keng miqyosda foydalanish; - Ilg’or texnologiya va yangi texnikadan keng miqyosda foydalanish;
- Ishlab chiqarishning ixtisoslashishi va kooperatsiyasi;
Barcha iqtisodiy tizimlarga xos va bozor iqtisodiyotida ham mavjud bo’lgan belgilar:
- Pul va unga tenglashtirilgan moliyaviy vositalarning qo’llanilishi;
2.Bozor iqtisodiyotining asosiy muammolari
Muammolar
Yechimlar
1.Nima ishlab chiqarish zarur?
2.Qanday ishlab chiqarish zarur?
3.Qancha ishlab chiqarish zarur?
4.Kim uchun ishlab chiqarish zarur?
Foyda keltiradigan tovarlar ishlab chiqariladi,zarar keltiradiganlari ishlab chiqarilmaydi.
Yangi texnika va texnologiyaga asoslangan korxonalarda ishlab chiqarish kerak.
Iqtisodiy resurslar taqozo qiladigan miqdorda ishlab chiqarish kerak.
Aholining alohida tabaqalari (yuqori,o’rta,quyi)talabini hisobga olib ishlab chiqarishni tashkil qilish.
Afzalliklari:
Resurslarni samarali taqsimlaydi
Erkinlikni ta’minlaydi
Iqtisodiy faollikni rag’batlantiradi.
Kamchiliklari:
Raqobatning kuchsizlanishiga yo’l qoyadi (korxonalarning qo’shilib ketishi, monopol tizimlarning vujudga kelishi)
Ijtimoiy iste’mol xarakteridagi tovarlar bilan ta’minlash layoqatiga ega emas
Daromadlar tengsizligining kuchayishiga va aholining mulkiy tabaqalanishiga olib keladi
Tovarlar hajmi va pul massasi o’rtasidagi ro’y berib turadigan nomuvofiqliklarni bartaraf etolmaydi
Ish haqi bilan narxlar darajasi muqobilligini ta’minlay olmaydi.
Bozor- ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) bilan iste’molchi (xaridor) ni bir-biri bilan bog’laydigan,ayirboshlash jarayonida xizmat qiladigan tartiblar, mexanizmlar va muassasaviy tuzilmalar.
Bozorning vazifalari
Ishlab chiqaruvchi, resurs egalari va iste’molchilarni bog’lash asosida tovarlar, xizmatlar hamda iqtisodiy resurslarning ayirboshlanishini ta’minlash
Ishlab chiqarishning uzluksiz takrorlanib turishiga yordam beradi
Iqtisodiy resurslarni tarmoqlar, sohalar va korxonalar o’rtasida taqsimlash hamda qayta ishlash
Iqtisodiyotni tartibga solib turish.
Bozorning turkumlanish mezonlari
I. Ayirboshlashga chiqarilgan oldi-sotdi obyektining turiga ko’ra:
*Iste’mol tovarlari va xizmtlari bozori(oziq-ovqat va nooziq-ovqat tovarlari va xizmatlari
*Ishlab chiqarish omillari bozori(ishlab chiqarish vositalari, xom-ashyo va materiallar hamda ishchi kuchi bozori)
*Ko’chmas mulk bozori(yer va uy-joy bozori)
*Moliya bozori(qarz majburiyatlari ,kapital va valuta bozori)
*Intellektual tovarlar va nou xau bozori.
II. Raqobatning yetuklik darajasi yoki bozor subyektlarining mavqeiga ko’ra:
* Sof raqobatli bozor
* Sof monopolistik bozor
* Oligopolistik bozor
* Monopsonik bozor
III. Hududiy qamrov darajasiga ko’ra:
*Mahalliy
*Milliy bozorlar
*Jahon bozorlari
IV. Mulk shakllariga ko’ra:
*Davlat savdosi
*Korporativ bozor
*Dehqon bozori
Moliya bozorining tuzilishi Moliya bozori
Kapital(mulk) bozori
Qarz majburiyatlari bozori (iste’molni qondiradigan pul)
Valuta bozori
Ssuda kapitali
Qimmatli qog’ozlar bozori
Mehnat birjasining vazifalari: *Ishsizlikni ro’yxatga olish; *Ishsizlarni mos o’rinlarda ish bilan ta’minlash; *Ish bilan ta’minlanganlarni qayta o’qitish va yangi kasbga tayyorlash; *Ishsizlikni ijtimoiy himoyalash. - Bozor segmenti – bu bozorni alohida belgilariga qarab bo’g’inlarga ajratish. Unga 2ta sabab asos bo’ladi:
- Iste’molchilarning ijtimoiy – iqtisodiy jihatdan tabaqalanishi natijasida ular talabining o’zaro farqlanishi:
- Alohida tovar ishlab chiqarishning tabaqalanishi.
I. Aholining xarid qilish layoqati darajasi, ya’ni to’lovga layoqati
II. Hududiy va ijtimoiy demografik mezonlar(aholining soni,yoshi,jinsi,zichligi,tabiiy va iqlim sharoiti va hk)
Bozorni segmentlarga ajratish mezonlari:
4.Bozor ifratuzilmasi va uning usullari Bozor infratuzilmasi – bu bozor aloqalarini o’rnatish, ularning bir maromda amal qilinishini ta’minlashga xizmat ko’rsatish muassalari.
I. Ishlab chiqarish tipidagi muassasalar: ombor xo’jaligi, saqlash va uzatish moslamalari, transport hamda aloqa xizmati
II. Ayirboshlash jarayoniga xizmat ko’rsatuvchi muassasalar: tijorat do’konlari, savdo uylari supermarketlar, savdo agentliklari, birjalar auksionlar va hk
Bozorning ifnfratuzilmasining
turkumlanishi
III. Moliya kredit munosabatlariga xizmat qiluvchi muassalar: kredit – bank muassasalari, sug’urta va moliya kompaniyalari, soliq idoralari .
IV. Ijtimoiy sohaga xizmat ko’rsatuvchi muassalar: uy-joy va kommunal xizmat idoralari, mehnat birjasi va agentliklar .
V. Axborot xizmati idoralari: auditorlik firmalari, huquqiy maslahatxonalar, axborot agentliklari .
Tovar birjasi – namuna yoki andozalar asosida ommaviy tovarlarning muntazam savdo-sotiq ishlarini o’tkazuvchi tijorat muassasalari.
Universal birjalar – har xil tovarlar bilan savdo qiluvchi birjalar
Ixtisoslashgan birjalar – ayrim turdagi yoki bir guruhga kiruvchi tovarlar sotiluvchi birjalar.
Broker(makler) - Tovar, fond, va valuta birjalarida oldi – sotdi bitimlarini tuzishda vositachilik qiluvchi shaxs yoki maxsus firmalar.
Auksionlar – alohida xususiyatlarga ega bo’lgan tovarlarni sotish uchun muayyan joylarda tashkil qilingan maxsus kim oshdi savdo muassasasi.
Auditorlik firmalari – korxonalarning moliyaviy-xo’jalik faoliyatini tekshirib ular hisobotini ekspertizadan o’tkazib beruvchi mustaqil axborot xizmati muassasalari.
Savdo firmalari – tijorat ishini yurituvchi ulgurji va chakana savdo korxonalari.
Ulgurji savdo firmalari – tovarlarni o’z mulkiga sotib oladi. Chakana savdo korxonalari – mustaqil do’konlar, maxsus savdo shaxobchalari va supermarketlardan iborat.
Do'stlaringiz bilan baham: |