Xalqaro shartnomalar huquqi

Xalqaro shartnoma shakli tuzilishi va nomi
Xalqaro shartnoma yozma va og‘zaki shaklda tuzilishi mumkin. Xalqaro shartnoma tuzilishiga uning tarkibiy qismlari ya’ni shartnoma nomi, muqaddima, asosiy va xulosa qismlari, tomonlar imzosi singarilari kiradi.

Muqaddima xalqaro shartnomaning muhim qismlaridan biri hisoblanadi. Chunki unda asosan shartnoma maqsadi ifodalanadi.

Xalqaro shartnomaning asosiy qismi moddalarga bo‘linadi. Ular ham o‘z navbatida bo‘limlarga bo‘linishi mumkin.

Shartnomannig xulosa qismida xalqaro shartnomaning kuchga kirish va to‘xtatilish shartlari, shartnoma tili kabi qoidalar o‘z ifodasini topishi mumkin.

Xalqaro shartnomalar aksar holatlarda bayonnomalar shaklidagi ilovalarga ega bo‘ladi. Ilovalar xalqaro shartnomaning ajralmas qismi bo‘lishi mumkin.

Xalqaro shartnoma turli nomlar bilan, masalan, bitim, konvensiya, shartnoma, protokol, deklaratsiya, nizom, partiya — yoki ma’lum nomga ega bo‘lmasligi ham mumkin. Xalqaro shartnoma nomi hech qanday yuridik ahamiyat kasb etmaydi.

Xalqaro shartnoma matni tayyorlanadigan til tomonlar kelishuvi asosida belgilanadi. Ikki tomonlama shartnoma, odatda, shartnoma tomonlari tilida tuziladi.

Shartnomaning asl nusxa bilan muvofiqligi (asl nusxaga mosligi) — ikki yoki bir necha tillarda tuzilgan shartnoma matnining bir xilda yuridik kuchga ega bo‘lishidir. Shartnoma matnining tugalligi odatda uni imzolash, ad referendum imzolash (davlatning vakolatli organi imzosi bilan haqiqiyligini tasdiqlash sharti), muzokarada qatnashayotgan barcha davlat vakillari tomonidan shartnomaning tasdiqlanishi (parafirovaniye) yoki shartnoma matni ifodalangan konferensiyaning yakuniy hujjatini imzolash orqali tasdiqlanadi.

Albatta davlat vakillari shartnoma matnini qabul qila olishlari uchun zaruriy vakolatlar (yozma hujjatlar) bilan ta’minlangan bo‘lishlari lozim. Ex officio (o‘zining egallab turgan lavozimi kuchi bilan) shartnoma matnini qabul qila olishda ishtirok etish huquqiga ega bo‘lgan davlat vakillari bu toifaga kirmaydi. Bunday vakolatdan davlat va hukumat boshliqlari, tashqi ishlar vaziri bilan bir qatorda shartnoma tuzilayotgan davlatdagi mazkur davlatning diplomatik vakolatxona boshlig‘i ham foydalanadi.

Davlat o‘zi uchun shartnoma qoidalari majburiyligiga nisbatan roziligini shartnomani imzolash, shartnomani tashkil etuvchi hujjatlarni ayirboshlash, shartnomani ratifikatsiya qilish, uni qabul qilish, tasdiqlash, unga qo‘shilish yoki shartnoma matnini qabul qilishda ishtirok etgan davlatlar (shartnoma matnida yoki boshqa tarzda) shartlashgan boshqa usullarda ifodalashi mumkin.

O‘z imzosi bilan shartnoma majburiyligini ifodalayotgan davlat vakili zaruriy vakolatlar bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim. Davlat va hukumat boshlig‘i tashqi ishlar vaziri shartnoma tuzish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha harakatlarni amalga oshirishda vakolatga ega bo‘lgan shaxslar hisoblanadi.

Shartnoma muddatini uzaytirish prolongatsiya deb ataladi. Keltirilgan holatlardan tashqari prolongatsiya maxsus kelishuv asosida ham amalga oshirilishi mumkin. Agar shartnoma o‘z harakatini tugatgan bo‘lsa, va tomonlar uning harakatini uzaytirish to‘g‘risida maxsus shartlashsalar, bunday uzaytirish shartnoma harakatini tiklash yoki shartnomani qaytadan tuzish (shartnomaning qaytadan tuzilishi) deb nomlanadi.

Muddatsiz deb, harakat muddati ko‘rsatilmagan xalqaro shartnomalarga aytiladi.

«Ratifikatsiya qilish», «qabul qilish», «tasdiqlash» va «qo‘shish» ma’lum holatlarga bog‘liq tarzda shu nom bilan yuritiluvchi xalqaro hujjat bo‘lib, davlat u orqali mazkur shartnomani o‘zi uchun majburiyligiga roziligini ifodalaydi.