1. TMk ning mohiyati, ularning belgilari va turlari.
2. TMK larni joylashtirish omillari va uning xalqaro moliyaviy faoliyatidagi ijobiy va salbiy tomonlari.
3. Jahondagi yirik Transmilliy korporatsiyalar va ularning faoliyati
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish. Mavzuing dolzarbligi. 20-asrning oxirgi choragidagi xalqaro korporatsiyalar jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar rivojlanishining eng muhim elementi hisoblanadi. Ularning so‘nggi o‘n yilliklarda jadal rivojlanishi xalqaro raqobatning kuchayib borayotganini va xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashganini ko‘rsatadi. Mavjud resurslarni tejash maqsadida faoliyat sohalari o'xshash kompaniyalarning qo'shilish to'lqini boshlandi va deyarli barcha bozorlarda xalqaro monopolistik konsernlar yaratildi. Xalqaro korporatsiyalar jahon xo‘jalik munosabatlarining butun spektrining bevosita ishtirokchilari, jahon xo‘jaligining “lokomotivlari” sifatida namoyon bo‘ladi.
Xalqaro monopoliyalar 20-asrning boshlaridayoq bozorlarni ishtirokchi mamlakatlar kompaniyalari oʻrtasida taqsimlovchi kartellar koʻrinishida paydo boʻldi. Xalqaro aylanmada asosan kapitalning pul va tovar qismlari ishtirok etdi. Zamonaviy sharoitda ishlab chiqarishning yuqori konsentratsiyasi va kapitalning katta eksporti sharoitida xalqaro monopoliyalarning tabiati keskin o'zgardi. Transmilliy korporatsiyalar yetakchilik qildi. Ular asosiy kapitalistik kuchlarning milliy kapitaliga asoslanadi va ular barcha mamlakatlarning milliy xo'jalik komplekslariga keng ishlab chiqarishni joriy etishni amalga oshiradilar.
TMK lar sanoat, marketing va savdo firmalari shaklida o'z filiallarini tashkil qiladi, milliy kompaniyalarning aktsiyalarini sotib oladi, ular faoliyat yuritayotgan mamlakatlarning butun sanoat tarmoqlari ustidan nazorat o'rnatadi. TMKlar faoliyatining mazmuni asr boshlariga nisbatan sezilarli darajada o‘zgardi: masalan, ular endi faqat aylanma sohasida faoliyat ko‘rsatmaydi, ular o‘z oldilariga ta’sir doiralari va bozorlarni rasmiy ravishda ajratish vazifasini qo‘ymaydilar.
Asosiy e'tibor ishlab chiqarishga qaratilib, xorijiy filiallar va savdo bo'limlarini tashkil etishga e'tibor qaratilmoqda. TMK larning samarali faoliyatining asosiy omili xalqaro tovar va xizmatlar ishlab chiqarish bo‘lib, ishlab chiqarishni baynalmilallashtirish asosida TMKning bosh kompaniyalari va ularning xorijiy filiallari tomonidan mahsulot ishlab chiqarish hisoblanadi.
Xalqaro korporatsiyalar, bir tomondan, jadal rivojlanayotgan xalqaro iqtisodiy munosabatlar mahsuli bo‘lsa, ikkinchi tomondan, ularning o‘zlari ularga ta’sir etishning kuchli mexanizmini ifodalaydi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarga faol ta'sir ko'rsatuvchi xalqaro (transmilliy) korporatsiyalar (TMK) yangi munosabatlarni shakllantiradi, ularning mavjud shakllarini o'zgartiradi.
TMKlar jahon iqtisodiyotini xalqaro ishlab chiqarishga aylantirdi, uning barcha sohalarida: texnik darajasi va mahsulot sifati boʻyicha ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning rivojlanishini, ishlab chiqarish samaradorligi, boshqaruv shakllarini takomillashtirish, korxona boshqaruvi samaradorligini ta’minladi.
TMKlarning paydo boʻlishining eng keng tarqalgan sababi ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishiga asoslangan ishlab chiqarish va kapitalning milliy-davlat chegaralaridan tashqarida boʻlishidir. Ishlab chiqarish va kapitalning baynalmilallashuvi xorijda yirik kompaniyalar tomonidan ko'plab filiallarni tashkil etish va milliy korporatsiyalarni transmilliy korporatsiyalarga aylantirish orqali iqtisodiy aloqalarni kengaytirish xarakterini oladi. Kapital eksporti TMKlarning shakllanishi va rivojlanishining eng muhim omiliga aylanadi.
TMKlarning paydo bo'lishining o'ziga xos sabablari orasida ko'plab tarmoqlarda ishlab chiqarishning keng ko'lamliligi tufayli ularning iqtisodiy samaradorligini ko'rsatish kerak. Raqobat kurashida omon qolish zarurati ishlab chiqarish va kapitalning xalqaro miqyosda kontsentratsiyasiga yordam beradi. Natijada global miqyosdagi faoliyat oqlanadi. Va shunga ko'ra, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va ortiqcha foyda olish mumkin bo'ladi.
