Xalqaro moliya munosabatlari


 .3 . Globallashirvning milliy iqtisodiyot barqarorligiga ta ’siri



Download 11,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/171
Sana26.04.2023
Hajmi11,55 Mb.
#932099
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   171
Bog'liq
Xalqaro Moliya munjsabatlari. Ataniyazov J.X

2 .3 . Globallashirvning milliy iqtisodiyot barqarorligiga ta ’siri
Ja h o n iq tiso d iy o tid a zam o n av iy g lo ballashuv ja ra y o n la ri eng 
avvalo san o ati rivojlangan m a m la k a tla r m avqeini m u sta h k a m - 
lab, ularg a q o ‘sh im c h a a fz a llik la r berad i. X alq aro m e h n a t 
ta q sim o ti 
d o ira sid a 
g lo ballashu v ja ra y o n in in g
kengayishi 
iq tiso d iy p ast rivojlangan m avq ein i salbiy o ‘zgarish ig a sabab 
b o ‘lib, u la rn i g lo ballashu v ja ra y o n in i su b y ektlariga em as, b alk i 
o b y ek tlarig a a y la n tirish i rn u m k in . D e m ak , g lo ballash u v ja r a ­
y o n in in g a io h id a m a m la k a tla r iq tiso d iy o tig a ijobiy t a ’sirin in g
d arajasi ushbu m a m la k a tla rm n g ja h o n iq tiso d iy o tid a tu tg a n
o ‘rn ig a b o g ‘liqdir.
Jah o n
iqtisodiyotining 
globallashuv 
darajasini 
quyidagi 
ko‘rsatk ichlar yordam ida ifodalash m um kin:
— xalqaro tovarlar va x izm atlar ishlab chiqarish hajmi h am da 
u n in g o ‘sish s u r’atlari;
— to ‘g ‘ridan to ‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajm i va dinam ikasi;
— kap italning xalqaro m arkazlashuvi hajm i va dinam ikasi;
29


— yirik, m urakkab xalqaro investitsiya loyihalari (loyihaviy 
m oliyalashtirish) hajm i va din am ik asin i m azk u r loyihalarning 
um um iy ko‘rsatkichiga (ham ichki, ham tashqi) nisbati;
— tovar va xizm atlarn in g xalqaro savdosi hajmi va d in a m ik a ­
sini yalpi m illiy m ahsulotga nisbati;
— patentlar, litsenziyalar, nou-xau bilan bog‘liq xalqaro 
operatsiyalar miqyosi;
— ban k va boshqa kredit m uassasalarining xalqaro operatsi­
yalar hajm i va dinam ik asini u la m in g um um iy faoliyati hajm i va 
dinam ikasi hajm iga nisbati;
— xalqaro fond bozorlari hajm i va dinam ikasi;
— valuta bozorlari hajmi va dinam ikasi.
M akroiqtisodiy darajadagi globallashuv davlatlar va integ-
ratsion b irlashm alarning iqtisodiy faolligini oshirib, savdo va in ­
vestitsiya m unosabatlaridagi to ‘siqlarni b a rta ra f etgan holda erkin 
savdo h ud ud larin i tashkil etish asosida yuzaga keladi.
G loballashuv jarayonlari davlatlararo 
x o ‘ja lik yuritish
uchun 
iqtisodiy, huquqiy, axborot va siyosiy m iqyosdagi o ‘zaro kelishuv- 
larni qam rab oladi.
B u ndan tashqari globallashuv jarayoni dunyoning yirik m in - 
taqalarida xo‘jalik yu ritish nin g bozor tizim in i m aqsadli shakllan- 
tirishga qaratilgan davlatlararo m uvofiqlashtirilgan ch ora-tadbir- 
la rn i qam rab oladi.
M ikroiqtisodiy darajadagi globallashuv kom paniyalar faoliya- 
tin in g ichki bo zo rd an tashqarida kengayishi natijasida yuzaga 
keladi. K o‘pgina yirik transm illiy korporatsiyalar global m iqyos- 
d a harakat qiladi va shu jih a td a n transm illiy korporatsiyalar g lo ­
ballashuv jaray on in in g subyekti b o ‘lib, uni harakatga keltiruvchi 
asosiy kuch hisoblanadi.
G loballashuv jaray o nin ing afzalliklari sifatida quyidagilarni 
qayd etish m um kin:
— globallashuv xalqaro ra q o b a tn in g k u ch ay ish in i yuzaga 
keltirdi. B o zo rlarn in g kengayishi va u n d agi raqobat ja ra y o n i­
n in g k u ch ayish i nafaqat m illiy d arajad a b alk i, ja h o n m iqyo-
30


sida ish lab c h iq a ris h n in g o ‘sish in i rag ‘b a tla n tiru v c h i xalqaro 
m e h n a t ta q sim o tin in g chuq urlash uv ig a h am d a ixtisoslash ish iga 
olib keladi;
— ishlab chiqarish ta rm o q larid a tejam k o rlikn in g ortishi. Bu 
holat, n arx larn in g pasayishi va xarajatlarning qisqarishiga, p iro - 
vardida b arq aro r iqtisodiy o ‘sishga olib kelishi m um kin;
— globallashuvning ijobiy jih a tlarid an yana biri — erkin savdo- 
d an keladigan y utuq barcha m am lak atlarni q an oatlantiradi;
— xorijiy davlatlarning ilg‘o r ilm iy-texnik, texnologik yangi- 
lik larin i am aliyotga tatbiq etish natijasida iqtisodiy barqarorlikka 
erishilishi;
— globallashuv jaray o n id a xalqaro raqobat kuchayib m illiy 
bozordagi ichki raqobatchilarga tashqi bozordagi kuchli raqiblar 
ham q o ‘shiladi va natijada n arx larn i pasaytirish va yuqori sifatli 
m a h su lo tla rn i tan lash im koniyatini beradi;
— globallashuv jarayoni xorijiy davlatlarning ilg‘o r ilm iy- 
texnik, texnologik va nisbatan kam xarajat talab qiladigan yangi- 
lik larn i am aliyotga tatbiq etish im koniyatini beradi. B u n d a ja h o n
m iqyosidagi innovatsiyalarni am aliyotga uzluksiz tatbiq etilishiga 
im kon yaratiladi.
G loballashuv ja ra y o n in in g salbiy o qibatlarini yuzaga keltiruv- 
chi m u am m o lar sifatida quyidagilarni qayd etish m um kin:
— globallashuv afzaliik larin ing m illiy iqtisodiyotlar alohida 
ta rm o q lari o ‘rtasida bir xil taqsim lanm asligi;
— m illiy iqtisodiyotda sano atlash ishn ing sekinlashuvi;
— ayrim m am lak atlard a m illiy iqtisodiyotni nazorat qilish ja ­
rayoni m ustaqil h u k u m a td an boshqalarga, ju m la d a n kuchliroq 
davlatlarga yoki transm illiy korporatsiyalar ixtiyoriga ortishi;
— ja h o n
m iqyosida 
m illiy 
iq tiso d iy o tlarn in g
o ‘zaro 
b o g ‘liqligi tufayli global b e q a ro rlik n in g yoki m in taq aviy d ara- 
ja d a m oliyaviv sohadagi b eq a ro rlik n in g yu zag a kelishi. M illiy 
iq tiso d iy o tlard a yuzaga keluvchi iqtisodiy tu rg ‘u n lik la r yoki in- 
q iro z la rn in g m in taq av iy h a tto global d a rajad a salbiy o qibatlarga 
olib kelishi;


— globaJlashuv miJliy va ja hon iqtisodiy rivojlanishining be- 
qarorligi va notekisligini kuchaytiradi. Ushbu holat m illiy xo‘jalik 
m ajm ualarining global bozor sharoitlarida sam arali faoliyat yurita 
olm aydigan eksportga yo‘naltirilgan ishlab chiqarish b o ‘g‘inlariga 
b o ‘linishi bilan bog‘liq;
— globallashuv davlatning m akroiqtisodiy darajada ta rtib - 
ga solish rolini sezilarli darajada cheklaydi va davlatning ichki, 
tashqi iqtisodiy aloqalarga ta ’sir ko‘rsatishining a n ’anaviy dastak- 
larini o‘zgartirib yuboradi;
— globallashuv ishlab chiqarish va iste’m olda salbiy tashqi 
o m illarn in g omm aviy tarqalishiga olib keladi. T M K larn in g glo­
bal jah on bozorlariga chiqishi va globallashuv jarayonidan foyda 
olishga intilishi borasidagi kuchli raqobat ularning atrof-m uhitni 
ifloslantiruvchi ishiab chiqarish yoki sog‘liq 
uchun
zararli tran s- 
gen m ahsulotlarni yaratish kabi jam iyat uchun zararli faoliyat b i­
lan shug‘ullanishlariga olib keladi.
G loballashuv jarayoni m am lak atlar uchun yuqorida qayd etil- 
g anlardan tashqari yana ko‘plab m uam m o larn i yuzaga keltirishi 
m um kin.
Jum ladan:
— rivojlanayotgan m am lak atlard a texnologik jarayon ortda 
qolishining kuchayishi;
— ijtim oiy-iqtisodiy qatlam larga ajralishning ortishi, m argi- 
nalizatsiya xatari (jahon darajasidagi iqtisodiy o ‘sishdan qolib ke- 
tish n in g kuchayishi);
— aho linin g asosiy qism ida qashshoqlashuvning ortishi;
— moliyaviy barqarorlik darajasi past b o ‘lgan m am lakatlar 
o ‘rtasidagi bog‘liq likning kuchayishi;
— T M K la r tom onidan m am lak atlard a m illiy iqtisodiy siyo- 
satni yuritishga to ‘sqinlik qilinishi;
— kelajakdagi taraqqiyotga to ‘sqinlik qiluvchi tashqi qarz da- 
rajasining o ‘sishi va boshqalar.
Y uqoridagi m a ’lum otlar asosida ta ’kidlash m u m k ink i, g lo ­
ballashuv bu obyektiv, m urakkab va ziddiyatli jarayon b o ‘lib,
32


u n ing asosini ja h o n iqtisodiyotining integratsiyalashuv, tran sm il- 
liylashuv va baynalm inallashuv jarayonlari tashk il etadi.

Download 11,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   171




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish