Xalqaro moliya munosabatlari


 .5 . Globallashuv sharoitida T M K la r o‘rtasidagi birlashish va



Download 11,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet66/171
Sana26.04.2023
Hajmi11,55 Mb.
#932099
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   171
Bog'liq
Xalqaro Moliya munjsabatlari. Ataniyazov J.X

8 .5 . Globallashuv sharoitida T M K la r o‘rtasidagi birlashish va 
qo‘shib olish (M & A ) jarayo n lari
B irlashish va q o ‘shib o lis h la r (ingl. M ergers and A cquisitio ns, 
M & A ) — kapital va b iz n esn i m u sta h k a m la s h d a m ak ro va m ik - 
roiqtisodiy d a ra ja la rd a bozordagi bir nechta k ich ik k o m p a n iy a la r 
o 'rn id a y i r ik la r in in g y u z a g a kelishi n atijasid a sodir bo‘lad ig an
iqtisodiy ja r a y o n la r h iso b lan ad i.
B irlash ish — bu ik k i va u n d an ortiq xo‘j a l i k y u ritu v c h i sub- 
y e k tla rn in g b irla sh ish i b o ‘lib, n atijad a ya n g i, birlashgan iqtisodiy 
birlik s h a k lla n a d i.
B irla sh is h la rd a k o m p a n iy a y u r id ik shaxs va soliq to‘lovchi si- 
fatidagi o ‘z in in g m u s t a q illig in i tu gatgan holda boshqa k o m p an iy a 
b ilan b irlashadi. Y angi k o m p a n iy a o‘z in in g ta rk ib iy q ism id ag i 
k o m p a n iy a n in g m ijo zlari old id agi b archa m a jb u riy a tla rin i va ak- 
tiv larin i bevosita b o s h q arish n i h a m d a nazorat q ilis h n i o ‘z z im - 
m asig a oladi.
205


Qo‘shib olish — qo‘shib o lin a d ig an ko m paniya ustav k a p ita li- 
n in g 30 foizdan ortig'ini egallash yo‘li bilan a m a lg a o sh irila d ig an
va xo‘ja l i k ja m iy a ti ustidan nazorat o‘rnatish m aqsadida tu z i- 
ladig an bitimdir, bunda ja m iy a t n in g y u rid ik m u staq illigi saqlab 
qolinadi.
K o m p an iyalar birlashishi va qo‘shib o lin is h in in g asosiy tur- 
lari tasnifi. X ususiyatiga b o g liq holda k o m p an iy alar integratsiyasi 
quyidagi turlarga ajratiladi:
K o m p an iy alarn in g gorizontal b irlashishi. Bu ay n an bir tu rd a- 
gi m ahsulot ishlab ch iqaruvchi ik k i k o m p an iy an in g qo'shilishi 
em as, b u n in g natijasida faoliyatni rivojlantirish va raqobatlashuv 
b o 'yic h a ustu n lik k a crishiladi.
K o m p an iy alarn in g vertikal birlashish bu bir qator k o m p a n i­
y a la rn in g birlashishi bo’lib, bunda ulardan biri boshqalari uchun 
xom ashyo yetkazib beradi. N atijada m ahsulot ta n n a rx i pasayishi 
va foydaning oshishiga erishiladi.
K o m p an iy alarn in g parallel birlashish — o‘zaro alo qador bo‘lgan 
m ah su lo tlar ishlab ch iqaruvchi k o m p a n iy a la rn in g birlashishi.
Konglomerat birlashishi — ishlab ch iqarish yoki t a ’m inot m u- 
nosabatlari bo‘yicha oV.aro alo qador b o 'lm agan k o m p a n iy a la r­
n ing birlashishi bo'lib, bunda bir ta rm o qd a faoliyat yurituvchi 
k o m p a n iy a n in g boshqa ta rm o qd a gi ko m p an iya bilan qo'shilishi 
sodir bo‘ladi.
T a h liliy m a ’lum otlarga ko‘ra dunyo da M & A bo‘yicha har yili 
o‘n besh m ingga yaqin bitim tu zilad i. B itim la r h ajm i va qiym ati 
bo‘yicha y e ta k c h ilik n i AQSM ega llaga n .
G eo grafik koMarni bo‘yich a b itim lar q u yid a g ila rg a b o ‘linadi:
— m a h a lliy ;
— m intaqaviy;
— m illiy ;
— xalqaro;
— tra n s m illiy (traustni 11 iy ko rporatsiyalar ishtirokidagi b itim ­
lar).
M i l l i y aloqadorligi bo‘ yich a q u yid a g ich a ta sn ifla sh m u m k in :
206


— ic h k i b itim la r (bitta m a m la k a t doirasida so d ir bo‘ladigan);
— eksportga oid (b o zo rn in g xorijiy is h tiro k ch ilariga nazorat 
h u q u q in i berish);
— im p o rtga oid (xorijdagi k o m p a n iy a la r u stid an nazorat qilish 
h uquqiga ega bo‘lish);
— a ra la sh (tra n s m illiy k o rp o ratsiy alarn in g b itim larid a yoki 
bir nechta turli d avlatlar ak tivlari b ilan k o m p a n iy a la rd a ishtirok 
ctish).
K o m p a n iy a la r n in g b irla sh ish va q o ‘shib o lis h la r ja r a y o n in in g
(M & A ) faollashuvi z a m o n a v iy iq tiso d iy o tn in g m u h im jih a t la r i-
d a n b iri h iso b la n d i. K o rp o ra tsiy a la r b irla sh ish i tufayli y u z a g a
k e la d ig a n s a lo h iy a tli im k o n iy a t la r integratsio n ja r a y o n la r n in g
y a n a d a ja d a lla s h u v ig a t a ’sir k o ‘rsatdi. B irla sh is h va qo‘shib 
o lis h la r ko‘p g in a k o rp o ra tsiy a la r to m o n id an o ‘z g aru v c h an bozor 
s h a r o it la r ig a m uvofiq holda ishlab eh iq a rish a k tiv la r in i o p tim al- 
la sh tirish h a m d a raq o b atlash u v a f z a llik la r ig a erish ish yoMi sifa- 
tida q a r a la d i. S h u n in g u c h u n m a z k u r soha ta d q iq o tlari bo‘yich a 
k o ‘p g in a e k s p e rtla r sh u g ‘u lla n is h a d i h a m d a u la r ko rp o ratsi­
y a la r b irla sh ish va q o ‘shib o lis h la r in in g u n iv ersal lo y ih a la r in i 
tu z ish g a h a r a k a t q ilis h a d i. M iso l u ch u n , W atson W yatt kom- 
p a n iy a s i k o rp o ra tsiy a la r b ir la s h is h in in g beshta b o s q ich in i a n iq - 
la g a n : v a z ifa la rn i ta s h k il etish , h o la tn i b a h o la sh , ta d q iq etish, 
m u z o k a r a la r o ‘tk a z ish , h aq iq iy birlash ish . S h u n in g d e k , ushbu 
s o h a d a g i b o sh q a m u ta x a ss is la r b ir la s h is h n in g tu rli b o sq ich larin i 
t a k l i f etish g an .
T r a n s m illiy ko rpo ratsiyalar raq o b atb ard o sh ligin i o sh irish n in g
m ax su s in stru m en tlarig a q u y id a g ila rn i kiritish m u m k in : b irla­
shish va qo‘shib olishlar, strategik a ly a n s la r va autsorsing.
T M K l a r xalqaro birlashish va qo‘shib o lis h la r h a m d a global 
b ozorlardagi raqobatlashuv h o la tin i o‘zgartirish bo‘y ic h a tran s- 
c h eg ara v iy b itim la rn i keng qo ‘llaydilar.
T M K l a r faoliyati ta h lili shuni ko‘rsatm o q d ak i, iqtisodiy glo- 
b allash u v sh aro itlarid a birlashish va qo‘shib o lish lar turli m am - 
la k a tla r n in g m a h a lliy ak tivlard an investitsion portfelni tezlikd a
207


sh ak llan tirish , yangi bozorlarni o‘zlashtirish, ishlab ch iqarish j a -
rayo n in in g yangi bosqichini h am d a xom ashyoning yangi m a n - 
b a la rin i egallash im ko niyati hisobiga korporatsiya raqobatlashuvi 
o sh ish in in g muhirn m anbasi hisoblanadi.
D unyodagi virik ko rporatsiyalar o‘rtasida birlashish va qo‘shib 
olishlar, shuningdek, «yom on» ak tiv larn i sotish va natijada raqo- 
b atc h ila r bilan so lish lirgan d a b irm u n c h a afz a llik k a erishgan kor­
poratsiyalar g u ru h in i ajratib ko‘rsatish m u m k in . B unday korpo- 
ratsiyalarga, BP (B u y u k B rita n iy a , neft sohasi), ExxonM obil, 
ChevronTexaco, C o n o co P h ilip s (AQSH, neft sohasi), G en eral 
Electric (AQSH, konglomerat), G laxo Sm ith K lin e (B u y u k B ri­
ta n iy a , farm atsevtika sanoati), C isco System s, IB M , Apple (AQSH, 
elektronika sanoati), Nestle (Shveysariya)larni kiritish m u m - 
kin. Innovatsion is h la n m a la r yoki texnologiyalarga ega bo‘lgan 
boshqa ko m paniv alar q o 's h ilish in in g m u h im jih a ti farm atsevtika 
T M K la r in in g raqobatbardoshligini qo ‘llab -q u v v atlash d an ibo- 
ratdir. Bu liolalni A m e rik a T M K faoliyatini ta h lil etish isbotlab 
beradi, Pfizer, Johnson & Johnson, Abbot Laboratories, Bris- 
to l-M yers-S q u ib b , Shveysariya T M K la r i H o ffm a n -L a Roche va 
Novartis, A n gliya T M K la r i G la x o S m ith K lin e va A straZ en eca, 
F ran siyan in g Sauof'i-Aventis.
T ranschegaraviy birlashish va q o ‘shib o lish lar ishtirokchi kom- 
p a n iy a la rn in g m ehnat, ilm iy -te x n ik va m oliyaviy resurslarini bir- 
lashtirish hisobiga raqobat a fz a llik la r ig a erishishga yo‘n altirilgan . 
Sh un in gdek , ishlab ch iq a rish n i kengaytirish hisobiga iqtisodiy sa- 
m ara g a erishish, yangi bozorlarga kirish , ishlab c h iq arish n i diver- 
s ifikatsiyalash, yangi ak tivlard an foydalanish, aso san no m o d d iy 
(nou-xau, savdo b e lgilari, ta s h k iliy b ilim la r) va boshqalarga ega 
bo‘lish im ko niyati y u z a g a keladi.
Xulosa o‘rnida t a ’kidlash lo zim k i, tra n sm illiy k o rporatsiyalar 
o‘rtasidagi birlashish va qo‘shib o lish lar jara yo n i jah o n iqtisodiyoti 
h am d a m illiy iqtisodiyotlar rivojlanishiga t a ’sir etuvchi m u h im
o m il bo‘lib hisoblanadi. Bu holat o‘z navbatida tr a n sm illiy korpo- 
ratsiy alarn in g barqaror faoliyat ko‘rsatishiga h am t a ’sir ko‘rsatadi.
208



Download 11,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   171




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish