Xalqaro moliya munosabatlari



Download 11,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet141/171
Sana26.04.2023
Hajmi11,55 Mb.
#932099
1   ...   137   138   139   140   141   142   143   144   ...   171
Bog'liq
Xalqaro Moliya munjsabatlari. Ataniyazov J.X

yuruvchi foiz
stavkadagi 
t o lo v l a r n i b e lg ila n g a n valu talarda am a lg a o s h irish m ajb uriyatini 
oladi. F ik s irla n g a n yoki suzib yoruvchi foiz stavkalar asosiy shartli 
s u m m a g a (m a sa la n , 1 m i n A Q S H dollariga) ko‘paytiriladi va nati- 
ja la r o ‘zaro a lm a s h tirila d i. Asosiy shartli s u m m a faqat a lrnashtiri- 
ladigan foiz t o ‘lovlari m iq d o r in i an iqlash u c h u n foydalaniladi.
F ik s irla n g a n stavka (m isoldagi 10 foiz) svop stavkasi h iso b la ­
nad i va foiz svop b itim in i tu za y o tg a n d a u n i n g s o f jo riy qiymati 
nolga ten g ( N P V = 0 ) b o ‘ladi. A g a r t o m o n l a r d a n biri svop stavka- 
ga q o 's h im c h a foiz t o ‘lash istagi b o ‘lsa, u n d a s uzuvchi stavkaga 
h a m u s h b u m iq d o r d a g i foiz q o ‘shiladi. M a s a la n , suzib y u ru v -
373


chi «LIBO R+1» foiz stavkasi fiksirlangan 10 foizga teng b o ‘lsa, 
bir t o m o n n i n g isiagi 10+2 b o ‘lsa, suzib yu ru v ch i stavka h a m
« L IB O R + 3»ga a lm a sh tirilish i lozim.
Foiz svoplar birja d an t a s h q a r id a tu zila d ig a n b itim la r h is o b -
lan sa d a , u o ‘z ish tirok c hila rinin g turli ehtiyojlarini q a n o a tla n tirib
k e lm oqda. U n in g keng tarqalgan tu rlari quyidagi ko‘r in is h la r d a
n a m o y o n b o ‘ladi:
— turli valutalardagi fik sirlan g an foiz stavkalar a lm a s h in u v i 
(fixed — for — fixed);
— bir yoki turli valutalardagi fik sirlan g an foiz stavkani suzib 
y uru v chi foiz stavkaga a lm a sh tirish (fixed — for — floating);
— b ir yoki turli valutalardagi suzib y u ru v ch i foiz stavkalar a l­
m as h in u v i (floating - for — floating).
Turli v a lu ta la rd ag i fik s irla n g a n foiz s tav k alar a lm a s h in u v i 
(fixed — for — fixed). U shbu foiz svop b itim i turli v a lu ta la rd ag i 
f ik sirla n g an foiz sta v k a larn i m a ’lu m bir m u d d a tg a o ‘z a ro al- 
m a s h tir a d i. M a sa la n , siz 100 m ln s o ‘m lik k red itg a yillik 24 foiz 
u s ta rn a foiz to 'la s a n g iz , U S D / U Z S = 1000 b o 'lg a n d a , ush bu
svop b itim i o rqali 100 m in g A Q S H do lla rig a te n g lcredit b o ‘y ich a 
25 fo iz 28 ustarna h a q in i t o i a s h i n g i z m u m k i n va a k s in c h a .
Bir valutalardagi fiksirlangan foiz stavkani suzib y uruv chi foiz 
stavkaga a lm a s h tiris h (fixed — for — floating). T o m o n la r d a n biri 
m a ’lum bir s u m m a d a g i va m u d d atd a g i fiksirlangan (yoki suzib 
yu ru v ch i) foiz stavkasidagi bir xil v a lu ta d a b o ‘lgan t o ‘lovlarini 
suzib y u ru v c h i (fiksirlangan) foiz stavkasiga a lm a sh tira d i.
Turli valutalardagi fiksirlangan foiz stavkani suzib y u ru v ch i foiz 
stavkaga a lm a s h tiris h (fixed — for — floating). T o m o n la r d a n biri 
m a ’lu m b ir s u m m a d a g i va m u d d a td a g i f ik s irla n g a n (yoki suzib 
y u r u v c h i) foiz stavkasidagi turli va lu ta la rd a b o ‘lgan t o ‘lovlarini
28 
B unda 25 foiz sh artli ravishda olindi. B itim da o d a td a , 24 va u n d an yuqori 
foiz stavkalar q o 'lla n ilish i lozim . C-hunki foiz stavkalar orasidagi farq n in g v alu- 
ta d ag i ifodasi tash ab b u sk o r investordan konragentga o ‘tad i va u n in g foydasi 
hiso b lan ad i. S huningdek, barcha svop b itim la rid a o d a td a tash ab b u sk o r o‘z 
k o n trag e n tin i m a ’lum bir haq evaziga b itim n i tuzishga undaydi.
374


v a lu ta k u rsin i h iso b g a o lg a n h o l d a suzib y u r u v c h i (fik sirla n g a n ) 
foiz stavkasiga a l m a s h ti r a d i . M a s a la n , siz u s h b u bitim orqali 
150 m l n s o ‘m lik k re d it b o ‘y ic h a U Z I B O R sta v k a sid a h a r c h o -
r a k d a a m a lg a o s h ir i la d ig a n foiz t o ‘lovlarni 100 m in g A Q S H
d o lla r lik k red it b o ‘y icha yillik 12 foiz fik s irla n g a n sta v k a d a
h a r c h o r a k d a a m a lg a o s h ir i la d ig a n t o ‘lovlarga v aluta kursi 
U S D / U Z S = 1500 boM ganda a lm a s h ti r i s h im k o n iy a ti m avjud. 
B u n d a m a ’lum bir b e lg i la n g a n s a n a d a g i valuta k u r s id a n , yoki 
svop b itim i tu z i la y o t g a n d a a m a l d a b o 'l g a n v aluta k u r s i d a n foy- 
d a l a n i s h m u m k i n . S h u n i n g d e k , b i ti m d a faqat foiz t o i o v l a r i al- 
m a s h t ir il a d i, asosiy q a r z s u m m a s i esa a lm a s h tirilm a y d i.
B osh qa b ir m isol q ilib, 10 m in g A Q S H d o llarlik kredit b o ‘y icha 
y illik 6 fo iz d a n f ik s irla n g a n s ta v k a d a oylik u s ta m a t o i o v l a r i n i
a m a lg a o s h ir u v c h i, s h u n in g d e k , 16 m l n s o ‘m li k investitsiyasi- 
d a n U Z I B O R + 5 s ta v k a d a oylik d a r o m a d oluvchi k o m p a n i y a n i
o lish m u m k i n . K o m p a n iy a m o liy a b o z o r i d a k e la jakd a U Z I B O R
s ta v k a n i n g pasayishi va U S D / U Z S k u r s i n i n g ko ‘ta r ilis h e h ti- 
m o l i d a n o ‘zin i h i m o y a la s h m a q s a d i d a o ‘z d a r o m a d l a r i n i A Q S H
d o lla rig a olish n i r e ja la s h tir g a n . U o ‘z rejasini a m a lg a o s h ir is h i 
u c h u n tu rli v a lu ta la rd a g i f ik s irla n g a n foiz stav kan i suzib y u r u v ­
c h i foiz stavkaga a lm a s h t i r i s h b o ‘y ich a svop b iti m i n i tu z is h i 
yetarli h is o b la n a d i. N a tija d a k o m p a n i y a U Z I B O R + 5 s ta v k a d a
10 m i n g A Q S H d o lla r lik k r e d itg a oylik foiz t o ‘lo v la rin i a m a l ­
ga o s h ir a d i va o ‘z in i n g 16 m l n s o ‘m l i k in vestitsiya sida n v aluta 
k u r s i va foiz stavkasi o ‘z g a r i s h id a n h im o y a la g a n h o ld a 2 foiz 
q o ‘s h i m c h a d a r o m a d i n i q a t ’iy belgilab, fik s irla n g a n s ta v k a d a
8 foiz yillik d a r o m a d k o ‘ris h i m k o n iy a tig a ega b o ‘ladi. B itim d a
v a lu ta kursi U S D / U Z S = 1600 etib b e lg ila n g a n .
Bir v a lu ta la rd ag i su z ib y u r u v c h i foiz s ta v k a lar a l m a s h i n u -
vi ( flo a tin g — for — flo a tin g ). T o m o n la r d a n biri m a ’lu m b ir 
v a lu ta d a g i suzib y u r u v c h i foiz sta v k a sid a a n iq l a n g a n s u m m a n i
b o s h q a b ir suzib y u r u v c h i foiz stav k asid ag i s u m m a g a a l m a s h t i ­
ra d i. B i tim n i t u z i s h d a m u d d a t , asosiy q a r z n i n g foiz t o ‘lo v la rin i 
a n i q l a s h d a fo y d a la n ila d ig a n s h a rtli s u m m a in o b a tg a o lin a d i.
375


F lo a tin g — for — floating svoplar bir tu rd a g i suzib y u ru v ch i foiz 
stavka b o 'y ic h a turli sa n ala rd a a m a lg a o s h irila d ig a n foizli t o ‘lovlar 
o ‘rta s id a va biznes k unlari belgilanishidagi turli y o nda shuvla rni 
o ld in i olish u c h u n h a m tuzilishi m u m k in . Bu tu rd a g i svoplar 
a m a liy o td a spekulyativ o peratsiyalar u c h u n q o ‘lla n ilm a s a d a , bi- 
roq k orx o n a va tash k ito tla r aktivlar va passivlarini b o s h q a ris h d a
m u h im a h a m iy a t kasb etadi.
Turli va lutalardagi suzib yu ru v ch i foiz stav k alar a lm a s h in u v i 
(floating — for — floating). T o m o n la r d a n biri m a ’lu m bir v a lu ta d a - 
gi suzib y u ru v c h i foiz stavkasida a n iq la n g a n s u m m a n i b o s h q a bir 
valutada a n iq la n u v ch i suzib y u ru v c h i foiz stavkasidagi s u m m a g a
a lm a s h tira d i. B itim n i tu z is h d a m u d d a t, turli v a lu ta la r o ‘rtasidagi 
kurs, asosiy q a r z n i n g foiz t o ‘lovlarini a n iq la s h d a fo y d ala n ila d ig a n
sh a rlli s u m m a in ob atga o linadi. Bu ja r a y o n n i quyidagi m is o lla r 
orqali t o ‘liq o 'z la s h tiris h m u m k i n . Aytaylik, siz h a r c h o ra k d a 3 yil 
m u d d a tg a o lin g a n 10 m in g A Q S H dollari m iq d o rid a g i k reditg a
U S D L I B O R 1M suzib y uru vchi stavka b o 'y ic h a foiz toMovlarini 
a m a lg a o sh ira s iz . Turli sabablar b ila n siz o 'z foiz t o ‘lo v la rin g izn i 
bo sh q a bir v alutadagi suzib yu ru v ch i foiz stavkaga, m a s a la n , 
Fl BOR 3M ga o ‘tk az m o q ch isiz . B u n d a siz turli v a lu ta la r d a ­
gi suzib y u r u v c h i foiz stavkalar a lm a s h in u v i t a ’m in lo v c h i foiz 
svopidan foy d alanib o ‘z rejangizni a m a lg a o shirasiz. A lb a tta
b u n d a kredit m u d d a ti va valuta k u rsin i in o b a tg a olasiz. Bi- 
tim tu z is h k u n i d a valuta kursi yoki h iso b la n g a n forvard kursi 
U S D / J P Y = 120 b o ‘lsa, 10 m in g A Q S H d o llaridagi kredit
1,2 m lr d Y apo n iya yeniga ten g b o ‘ladi va u sh b u s u m m a h a r c h o ­
rak d a T I B O R 3M stavkadagi foiz t o ‘lovlari u c h u n asos h iso b la - 
nadi.
B o s h q a b ir m isol qilib, Y a p o niyad a o ‘z fao liyatin i y u r itu v -
ch i A Q S H k o m p a n iy a s in i olish m u m k i n . K o m p a n iy a g a fao li­
yatin i riv o jla n tirish u c h u n 100 m ln A Q S H do llari z a r u r b o i s a ,
u m a b l a g ‘la rn i ja lb e ti s h n in g turli s h a k lla r id a n foydalan ish 
im k o n iy a tig a ega. Q a r z m ab la g ‘la rin i b o s h q a r i s h n i o ‘z z im -
m asiga q o ld iris h u c h u n k o m p a n iy a o ‘z fao liy atin i fond b o zori
376


orq ali m o liy a la s h tiris h s h a k ll a r i d a n b irin i, a y ta y lik obligatsiya- 
lar c h iq a r is h y o ‘lini t a n l a g a n i m a ’qul h i s o b la n a d i. B iro q b u n d a
h a m u tu rli m o liy av iy -iq tiso d iy x a v f-x a ta rla rga d u c h o r b o ‘lishi 
m u m k i n , y a ’ni Y a p o n iy a loud b o z o rid a k o m p a n i y a yangi 
is h tiro k c h i b o i g a n l i g i va u n i n g nul'ii/i pastligi bois ob ligatsiy a- 
lar s o tilm a s lig i, s h u n in g d c k , Y a p o n iy a d a c h iq a r il g a n o b liga tsi- 
y a la r n i is h o n c h li s u g ‘u r ta l a s h d a s i u r i n i n g m avjud e m a slig i va 
b o s h q a la r n i olish m u m k i n . B u n d a y m u a m m o l a r n i b a r t a r a f etish 
u c h u n o b lig a ts iy a la rn i A Q S H b o / o r i g a c h iq a r ib so lish k o m p a n i ­
ya u c h u n afzal h i s o b la n a d i. L c k in bu v a /iy a ld a h a m b a ’zi bir 
m u a m m o l a r u c h ra y d i. M a s a la n , valuta kursi va 1'oiz sta v k a la r 
o ‘rta s id a g i f a r q la r d a n y u z a g a kcluvchi xavf-xatarlar. Valuta kursi 
ris k in i fo rv a rd b itim la ri o rq ali b a r t a r a f etish m u m k i n b o ‘sada, 
a m m o f o rv a rd b i ti m i n i n g o ‘zi h a m foiz s ta v k a la r o rq ali a n iq la -
n ish i k o m p a n i y a n i n g foiz ris k in i t o ‘liq b a r t a r a f e ta o lm a y d i.
Foiz va v aluta risk larini x e d jirla sh n in g tu rli usullari b o ‘lishiga 
q a r a m a s d a n , u la r n in g eng o d d iy usuli b u tu rli v alutalardagi suzib 
y u r u v c h i foiz stavkalar a lm a s h in u v i (floating — for — floating), 
y a ’ni foiz svop b itim la rin i tu zish h iso b la n a d i. S h u n d a y qilib, 
k o m p a n iy a AQSF1 d o lla rid a obligatsiyalar c h iq a ra d i va u la rn i 
u sh bu v a lu ta d a svoplaydi. N a tija d a k o m p a n iy a o ‘zi c h iq a r g a n o b ­
ligatsiyalar d a r o m a d la r in i suzib y u ru v ch i foiz stavkalar b o ‘yicha 
A Q S H d o lla r id a to ‘lash m ajb u riy a tin i o ladi, a m m o svop bitim i 
orqali Y a p o n iy a yenidagi suzib y u ru v ch i foiz stavk alar b o ‘yich a 
d a r o m a d l a r n i t o ‘lab borad i.
P u l b o z o rid a g i foiz f y u c h e rs la rig a o p s io n l a r (o p tio n o n m o ­
n e y m a r k e t in te re s t rate fu tu re ). B u n d a y o p s io n o ‘z egasiga a n iq
b ir n a r x b o ‘y ic h a foiz f y u c h e r s in i sotib olish yoki s o tis h h u q u -
q in i b e ra d i. U l a r faqat b irja la rd a m u o m a l a d a b o l a d i , m a s a l a n , 
L I F F E d a . Y e v ro d o lla r va Y E U R 1 B O R b o ‘y ic h a qisqa m u d d a t li
fu n t s te rlin g fy u c h e r s la r ig a o p s io n l a r d a n a m a l iy o t d a k e n g foy- 
d a la n i la d i .
F o iz k a fo la tla ri, «shift» va «pol» s h a k lid a g i s h a r t n o m a l a r
(in te re s t rate g u a r a n t e e , c a p , floor). F R A l a r g a o p s io n l a r «foiz
377


kafolati» ( I R G ) yoki «foiz kapleti» (interest rate caplet) deb 
n o m olgan. F R A la r g a y e v ro p a c h a koll opsion yoki « IR G q a rz - 
dor» kredit oluvehiga s s u d a b o ‘yicha kelajakda m a k s im a l foiz 
s tavkani q a t ’iy belgilash h u q u q in i t a q d i m e tadi. F R A l a r g a p u t 
o p sion yoki «IR G k red ito r» a k s in c h a k redit beruvehig a ssuda
b o ‘y icha kelajakda m i n i m a l foiz stavkani q a t ’iy belgilash h u q u ­
qini t a q d i m etadi.
«Shift» (ing lizcha «cap» — shapka, bosh kiyim) foiz sh a rt- 
n o m ala ri kelishilgan m ak sim a l stavka va aktivlar b o ‘yicha suzib 
yuru vchi foiz stavkasi orasidagi farqni t o i a s h u ch u n tuziladi. 
B unday opsion s h a rtn o m a s in i tuzish orqali q a rz d o r o ‘z m ajb u ri- 
yat la ri b o 'y ich a foizlarni oshish riskidan xoli b o l a d i .
«Pol» (inglizcha «floor» — pol (yer y uzida o ‘rnatilgan taxtali 
qoplam a)) foiz s h a rtn o m a la r i esa aksin ch a, kelishilgan m in im a l 
stavka va aktivlar b o ‘yicha suzib yuruv ch i foiz stavkasi orasidagi 
farqni toMashni tala b qiladi, ya ’ni kafolatlaydi. Bu shakldagi o p -
sionni tuzish orqali k red ito r (qarz bergan shaxs) ta q d im etgan 
krediti b o ‘yicha foiz stavkasi tu sh ish riskidan h im o y a la n a d i.
«Shift» va «pol» s h a r t n o m a l a r i n in g kom binatsiyasi «kol- 
lar» (inglizcha «collar» — b o ‘y in b o g ‘) n o m la n a d i. Foiz stavka- 
siga tu zilg an b u n d a y o p sion investorni foiz stav k a larn in g kes- 
kin te b ra n is h id a n him oyalaydi, y a ’ni m a ’lum m u d d at davom id a 
foiz stav k a larn in g m ak sim a l va m in i m a l che gara da teb ra n is h in i 
t a ’m inlaydi.

Download 11,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   137   138   139   140   141   142   143   144   ...   171




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish