Xalqaro mehnat taqsimoti asosida nima yotadi

Mamlakatlar o'rtasidagi savdo-sotiqning asosini nima tashkil etadi. Umuman olganda, xalqaro savdo – bu mamlakatlar ixtisoslashishni rivojlantirish, o'z resurslari samaradorligini oshirish va shu bilan umumiy ishlab chiqarishni ko'paytirish vositasi. Suveren davlatlar, mamlakatning ayrim shaxslari va mintaqalari singari, o'zlari ishlab chiqaradigan mahsulotlarga nisbatan ixtisoslashishdan va eng yuqori nisbiy samaradorlikka ega bo'lishlari va keyinchalik ularni o'zlari ishlab chiqarolmaydigan tovarlarga almashtirishdan foyda ko'rishlari mumkin.
Ingliz mumtoz siyosiy iqtisodidan kelib chiqqan xalqaro savdo nazariyasi jahon iqtisodiy tafakkurining rivojlanishi bilan bir qatorda o'z rivojlanishida bir qator bosqichlarni bosib o'tdi. Biroq, ularning asosiy savollari quyidagicha bo'lgan va shunday bo'lib qolmoqda:

Xalqaro mehnat taqsimoti asosida nima yotadi

Qaysi xalqaro ixtisoslashuv alohida mamlakatlar va mintaqalar uchun eng samarali hisoblanadi va ularga eng katta foyda keltiradi

Mamlakatning jahon savdosida raqobatbardoshligini qaysi omillar belgilaydi

Ushbu mavzuning dolzarbligi shundaki zamonaviy sharoitlar mamlakatning jahon savdo-sotiqidagi faol ishtiroki muhim ustunliklar bilan bog'liq: bu mamlakatda mavjud bo'lgan resurslardan yanada samarali foydalanish, ilm-fan va texnikaning jahon yutuqlariga qo'shilish, qisqa vaqt ichida o'z iqtisodiyotini qayta qurish jarayonini amalga oshirish, shuningdek, aholining ehtiyojlarini to'liq va xilma-xil qondirish imkonini beradi.

Ushbu ishning maqsadi xalqaro savdo va savdo siyosatini eng to'liq ko'rib chiqish, muammo va xalqaro savdo rivojlanish istiqbollarini aniqlashdir.

Tadqiqot vazifalari: xalqaro savdo nazariyalarining nazariy asoslari, tamoyillari va xususiyatlarini tushunishga, ularning eng muhim mexanizmlari va usullarini o'zlashtirishga, aniq shakllarini tushunishga yordam berish.
Tadqiqotning nazariy va uslubiy asosini mahalliy va xorijiy fanlarning yutuqlari tashkil etadi.
Ushbu kurs muallifi ustida ishlash paytida O. Xekcher, B. Olin D. Rikardo, R. Dornbush, D. Keyns, P. Krugman, V. Leontiev, K. Makkonnell, A. Marshal, M. Kabi iqtisodchilarning asarlari. Obstfeld, S. Fischer, J. Shumpeter. Eng foydali L. Abalkin, A. Aganbegyan, N. Petrakov, J. Tobin, P. Fisher va boshqalarning asarlari edi.
Xalqaro savdo nazariyalari

Xalqaro savdo – bu turli mamlakatlar ishlab chiqaruvchilari o'rtasidagi xalqaro mehnat taqsimoti asosida vujudga keladigan aloqa shaklidir va ularning o'zaro iqtisodiy bog'liqligini ifodalaydi. Adabiyotda quyidagi ta'rif ko'pincha berilgan: «Xalqaro savdo – bu turli mamlakatlardagi xaridorlar, sotuvchilar va vositachilar o'rtasida olib boriladigan sotish jarayoni».

Xalqaro savdo dunyoning barcha mamlakatlari o'rtasida pullik umumiy tovar aylanmasi deb ataladi. Shu bilan birga, «xalqaro savdo» tushunchasi tor ma'noda ham qo'llaniladi: masalan, sanoati rivojlangan mamlakatlarning umumiy tovar aylanmasi, rivojlanayotgan mamlakatlarning umumiy tovar aylanmasi, har qanday qit'a, mintaqa mamlakatlarining umumiy tovar aylanmasi, masalan, Sharqiy Evropa mamlakatlari va boshqalar.
Xalqaro savdo muammolari olimlar va siyosatchilarni iqtisodiy nazariyaning boshqa yo'nalishlari hali rivojlanmagan davrda ham qiziqtirgan.

Xalqaro savdoni nazariy tushunishga va ushbu sohadagi tavsiyalarni ishlab chiqishga birinchi urinish ishlab chiqarish davrida ustun bo'lgan merkantilizm doktrinasi edi, ya'ni. XVI asrdan boshlab. 18-asrning o'rtalariga qadar. Xalqaro mehnat taqsimoti asosan ikki tomonlama va uch tomonlama munosabatlar bilan cheklanib qolganda. O'sha paytda sanoat hali milliy tuproqdan ajralmagan va eksport uchun mahsulotlar milliy xomashyodan ishlab chiqarilgan. Shunday qilib, Angliya junni, Germaniya – zig'irni, Frantsiya – ipakni zig'irga va boshqalarni qayta ishladi. Merkantilistlar davlat har qanday tovarni tashqi bozorda iloji boricha ko'proq sotishi va iloji boricha kamroq sotib olishi kerak degan qarashga rioya qilishdi. Shu bilan birga, boylik bilan aniqlangan oltin to'planadi. Shubhasizki, agar barcha mamlakatlar importni rad etish siyosatini olib boradigan bo'lsalar, unda xaridor bo'lmaydi va hech qanday xalqaro savdo haqida gap bo'lmaydi.

M. Porter nazariyasi alohida qatorda tashqi savdo tuzilishini tushuntirishda D. Rikardo va Xekcher-Ohlin nazariyalari allaqachon ijobiy rol o'ynagan, ammo so'nggi o'n yilliklarda ular amaldagi ahamiyatini yo'qotgan, chunki raqobatdosh ustunliklarni shakllantirish shartlari sezilarli darajada o'zgardi. Tarmoqlarning raqobatbardoshligining mamlakatdagi asosiy ishlab chiqarish omillari mavjudligiga bog'liqligi olib tashlandi. M. Porter sanoat va firmalarning raqobatbardosh ustunliklari rivojlanadigan muhitni tashkil etuvchi quyidagi aniqlovchilarni aniqlaydi:

1. 
   Ma'lum miqdor va sifatni ishlab chiqarish omillari;
   

2. 
   Ushbu soha mahsulotlariga ichki talabning shartlari, uning miqdoriy va sifat ko'rsatkichlari;
   

3. 
   Jahon bozorida raqobatbardosh turdosh va qo'llab-quvvatlovchi tarmoqlarning mavjudligi;
   

4. 
   Firmalar strategiyasi va tuzilishi, ichki bozordagi raqobat xususiyati.
   

Raqobat ustunligining ko'rsatilgan determinantlari o'zaro mustahkamlovchi va bir-birining rivojlanishini ta'minlaydigan tizimni tashkil etadi. Ularga mamlakatdagi vaziyatga jiddiy ta'sir ko'rsatadigan yana ikkita omil – hukumatning harakatlari va tasodifiy hodisalar qo'shildi. Raqobatbardosh tarmoqlarni shakllantirish mumkin bo'lgan iqtisodiy muhitning barcha sanab o'tilgan xususiyatlariga moslashuvchan rivojlanish tizimi sifatida dinamikada qaraladi.

Davlat milliy iqtisodiyot tarmoqlarining o'ziga xos ustunliklarini shakllantirish jarayonida muhim rol o'ynaydi, garchi ushbu jarayon ushbu bosqichning turli bosqichlarida turlicha bo'lsa. Bu maqsadli investitsiyalar, eksportni rag'batlantirish, kapital oqimlarini to'g'ridan-to'g'ri tartibga solish, mahalliy ishlab chiqarishni vaqtincha himoya qilish va dastlabki bosqichlarda raqobatni rag'batlantirish; soliq tizimi orqali bilvosita tartibga solish, bozor infratuzilmasini rivojlantirish, umuman biznes uchun axborot bazasi, ilmiy tadqiqotlarni moliyalashtirish, ta'lim muassasalarini qo'llab-quvvatlash va boshqalar. Tajriba shuni ko'rsatadiki, hech bir davlatda raqobatbardosh ishlab chiqarishlarni yaratish u yoki bu shaklda davlat ishtirokisiz tugallanmagan. Bu o'tish davri iqtisodiyotlari uchun juda muhimdir, chunki xususiy sektorning nisbatan zaifligi unga raqobatdosh ustunlikning zarur omillarini mustaqil ravishda shakllantirishga va qisqa vaqt ichida jahon bozorida o'z o'rnini egallashga imkon bermaydi.

Firmalarning tashqi savdo faoliyati nazariyasi

Ushbu nazariyada tahlil ob'ekti bitta mamlakat emas, balki xalqaro firma hisoblanadi. Ushbu yondashuvning ob'ektiv asosini iqtisodiy fanlar tomonidan umuman tan olingan haqiqat tashkil etadi: tashqi savdo operatsiyalarining muhim qismi aslida firma ichidagi almashinuvdir: firma ichidagi aloqalar hozirgi vaqtda butun dunyo tovar va xizmatlar savdosining qariyb 70 foizini, sotilgan litsenziyalar va patentlarning 80-90 foizini, kapital eksportining 40 foizini tashkil etadi. …

Kompaniyalararo savdo jahon bozorida sotish uchun mo'ljallangan mahsulotni yig'ishda ishlatiladigan yarim tayyor mahsulotlar va ehtiyot qismlarni almashtirishga asoslangan. Shu bilan birga, tashqi savdo statistikasi shuni ko'rsatadiki, tashqi savdo eng yirik transmilliy korporatsiyalar joylashgan mamlakatlar o'rtasida tez sur'atlar bilan kengaymoqda.

Shunday qilib, xalqaro savdoning rivojlanishi va murakkablashishi ushbu jarayonning harakatlantiruvchi kuchlarini tushuntirib beradigan nazariyalar evolyutsiyasida aks etdi. Zamonaviy sharoitda xalqaro ixtisoslashuvdagi farqlarni faqat xalqaro mehnat taqsimotining barcha asosiy modellarining umumiyligi asosida tahlil qilish mumkin.

Agar biz jahon savdosini uning rivojlanish tendentsiyalari nuqtai nazaridan ko'rib chiqsak, u holda, bir tomondan, xalqaro integratsiyaning aniq o'sishi, chegaralarni bosqichma-bosqich yo'q qilish va turli davlatlararo savdo bloklarini yaratish, boshqa tomondan, xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashishi, mamlakatlarning sanoatlashgan va qoloq mamlakatlarga o'tish darajasi mavjud.

Tarixiy nuqtai nazardan Osiyo davlatlarining jahon savdosi jarayonlariga ta'sirining tobora ortib borayotganini ta'kidlamaslik mumkin emas; ehtimol yangi ming yillikda ushbu mintaqa tovarlarni ishlab chiqarish va sotishning jahon jarayonida etakchi o'rinni egallashi mumkin.
Raqobat afzalliklari nazariyasi.

Ushbu nazariya amerikalik iqtisodchi M. Porter tomonidan ishlab chiqilgan. Tashqi savdo nazariyalarining umumiy muammolaridan biri bu milliy iqtisodiyot manfaatlari va xalqaro savdoda qatnashadigan firmalar manfaatlarining birlashmasidir. Bu savolga javob bilan bog'liq: muayyan mamlakatlarning ayrim firmalari qanday qilib ayrim tovarlarda, aniq tarmoqlarda jahon savdosida raqobatdosh ustunliklarga ega?

Xalqaro raqobat (1990) kitobida u milliy firmalarning xalqaro raqobatbardosh ustunliklari ular o'z mamlakatlarida faoliyat yuritadigan makro muhitga bog'liq degan xulosaga keladi.

Jahon eksportining qariyb yarmini tashkil etadigan 10 ta etakchi mamlakat kompaniyalari amaliyotini o'rganish asosida u «xalqlarning xalqaro raqobatdoshligi» kontseptsiyasini ilgari surdi. Mamlakatning xalqaro almashinuvdagi raqobatbardoshligi to'rt asosiy komponentning ta'siri va o'zaro bog'liqligi bilan belgilanadi:

Omil shartlari;

Talab shartlari;

Xizmat ko'rsatish va unga tegishli tarmoqlarning holati;

Aniq raqobat sharoitida firmaning strategiyasi.

Amaliy sharoitlar iqtisodiy omillarning, shu jumladan ishlab chiqarish jarayonida paydo bo'ladigan omillarning mavjudligi bilan belgilanadi (mehnat resurslari etishmasligi bilan mehnat unumdorligini oshirish, cheklangan er bilan ixcham, resurslarni tejaydigan texnologiyalarni joriy etish, axborot texnologiyalarini rivojlantirish). Ikkinchi komponent – talab – firmaning rivojlanishini belgilaydi. Shu bilan birga, ichki talabning holati tashqi bozorning potentsial imkoniyatlari bilan birgalikda korporativ vaziyatga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadi. Bu erda kompaniyaning mamlakat tashqarisiga chiqishiga ta'sir ko'rsatadigan milliy xususiyatlarni (iqtisodiy, madaniy, ma'rifiy, etnik, an'analar va odatlarni) aniqlash muhim ahamiyatga ega. M. Porterning yondashuvi ichki bozor talablarining alohida kompaniyalar faoliyati uchun ustunligini anglatadi.