"Xalqaro jurnalistika" yo'nalishi 113-guruh talabasi Dusiyarova Barnoning

"Xalqaro jurnalistika" yo'nalishi
113-guruh talabasi Dusiyarova Barnoning
"Xalqaro jurnalistikada yangilik va sharh"
fanidan yozgan yakuniy nazorat ishi
Savollar:
1. Sharhning kompozitsiyasi deganda nimani tushunasiz? Misollar keltiring.
2. Sharhga qo'yiladigan talablar qanday va qaysi xususiyatlari bilan boshqa tahliliy janrlardan farq qiladi?
3. Xalqaro sharhlovchilar o'z faoliyatida pozitsiya masalasiga qanchalik e`tibor qilishadi? Misollar keltiring.
Javoblar:
1. Sharhning qurilishi janrning mohiyatidan kelib chiqadi va uning barcha tarkibiy elementlari bir-birini aniqlaydi. Shuning uchun, ularning hammasi sharhda ishtirok etishlari kerak. Aks holda, muvaffaqiyatsiz bo'lishi mumkin. Shunday qilib, agar matnda dastlabki (sharhlangan) fakt bo'lmasa, u tinglovchilarga noma'lum bo'lsa, savol havoda to'xtatib qo'yiladi va eng yaxshi holatda u tinglovchilarga noma'lum bo'lgan ba'zi bir voqealarga nisbatan umumiy nuqtai nazar bo'lishi mumkin. Xuddi shu narsa, sharhlovchi tinglovchilarning e'tiborini jalb qilish uchun keltirilgan dalil bilan boshlanganida, ammo sharhlash uchun dalil emas. Yaxshi sharh aniq xulosaga ega bo'lishi kerak. Agar u yo'q bo'lsa, unda muallifning fikrlari ketma-ketligi tomoshabinlarni o'ziga jalb etmasligi mumkin.
Sharh texnologiyasini muhokama qilish, shuningdek, sarlavha atributlarining xususiyatlarini o'z ichiga oladi. Yaxshi sharh sarlavhasi va boshqa har qanday matnning sarlavhasi nashrning mohiyatini anglatadi. Masalan, 10.01.2020 sanasida Xabar.uz sayti e'lon qilgan "AQSh harbiy bazalari qaysi mamlakatlarda joylashtirilgan va qanday maqsadda?". Bu sharhlashning qurilishi va usuli bilan chambarchas bog'liq. Ko'pincha bu savolning qisqacha taqdimotini o'z ichiga oladi; xarakterli xususiyati so'roq gaplar yoki tezislarning (xulosalarning) tez-tez ishlatilishi. Ba'zan sarlavha asosiy dalilni o'z ichiga oladi, kam hollarda qiziqarli tafsilot. Shuningdek, u muallif tomonidan ishlatiladigan sharhlarning asosiy usullaridan birini namoyish qilishi mumkin, masalan, muxolifat.
Sharh sarlavhasida asosan voqea yoki u bilan bog'liq vaziyat, jarayon, tendentsiya, vazifalar, ularni hal qilish yo'llari, baholash aks ettiriladi. Shuningdek, u munosabatlarni ko'rsatishi yoki sharhning polemik yo'nalishini aks ettirishi mumkin. Shunday qilib, sharh tayyorlash uchun tavsiflangan asosiy qoidalar funktsional ravishda aniqlanadi. Ular to'g'ridan-to'g'ri ushbu janrning vazifalaridan kelib chiqadi, dalillarga asoslangan fikrlashning asosi bo'lgan uning ichki mantig'i bilan belgilanadi. Bu fikrlash mantig'iga, sharhlovchining xatti-harakatlarining mantig'iga yuqori talablarni qo'yadi. Sharhlarni tayyorlash tezligini hisobga olgan holda, ushbu janr muallifdan yuqori o'zini o'zi boshqarish, tezkorlik va professional o'zini o'zi takomillashtirishni talab qiladi. Misol uchun, Xalqaro munosabatlar eksperti Nurbek Alimov Xabar.uz va o'zining telegramdagi shaxsiy saytlarida tez-tez sharhlar taqdim etib boradi. Shulardan biri: "Berlin devori - o'tmish. Raqamli devorlar - bugun va kelajak" nomli dunyoning raqamli iqtisodiyotga o'tayotgani haqidagi sharhi.
Sharhning muvaffaqiyati ko'p jihatdan uning qanchalik yaxshi qurilganiga bog'liq. Sharh qurish uchun ko'plab variantlar mavjud. Ammo uning printsipi bitta bo'lishi kerak - nashrning tuzilishi sharhlangan muammoning ravshanligi va tushunarli bo'lishiga hissa qo'shishi kerak. O'quvchiga ko'p harakat qilmasdan, aslida nima muhokama qilinayotgani, sharhlovchi o'z pozitsiyasi foydasiga qanday dalillar keltirishi, qanday yechimlar taklif qilishi va hokazolarni ko'rish imkoniyati beriladi. Ushbu janrdagi nashrlarning klassik qurilishi bu "fakt-sharh" sxemasi bo'yicha materiallarni joylashtirishdir.
Sharh tuzilishi (misol tariqasida Xabar.uz sayti sharhidan foydalanamiz) :