Xalqaro islom akademiyasi

MUSTAQILLIKDAN KEYINGI O’ZBEK- AFG’ON MUNOSABATLARI

Hozirgi Afgʻoniston hududida miloddan avvalgi 1-mingʻ yillikda bir qancha mayda davlatlar boʻlgan. Baqtriya ularning eng kuchlisi edi. Ular uzoq asrlar davomida Axomaniylar, Salavkiylar, Arab xalifaligi, G`aznaviylar, Moʻgʻullar, Temuriylar, Boburiylar, Safaviylar hukmronligi ostida boʻlgan. 1747-yilda Ahmadshoh Durroniy Xuroson, Seiston, Sind, Balujiston, Panjob, Kashmir va Balxni, shuningdek Amudaryoning soʻl sohilidagi ayrim hududlarni egallab, birinchi bor mustaqil Afgʻoniston davlatiga asos soldi. Lekin u 1818-yilda bir qator xonliklar (Kobul, Qandahor, Hirot va Peshovar)ga boʻlinib ketdi. 1825-yilda Kobul hokimi Doʻstmuhammad afgʻon yerlarini bir butun davlat qilib birlashtirishga harakat qildi, lekin bunga Angliyaning bosqinchilik urushlari toʻsqinlik qildi (1838 — 42, 1878 — 80 yillardagi urushlar). Angliya Afgʻonistonni oʻz mustamlakasiga aylantira olmadi, lekin 1879-yilda tashqi siyosat uning nazorati ostiga oʻtdi. 19-asr oxiri — 20 — asr boshlarida Afgʻonistonda markazlashgan davlatni shakllantirish jarayoni yakunlandi. Birinchi Jahon urushida Afgʻoniston oʻzini betaraf deb eʼlon qildi. Qulay xalqaro sharoitning vujudga kelishi Afgʻoniston amiri Omonulloxonga 1919-yil 28-fevralda Afgʻonistonni mustaqil deb eʼlon qilishga imkon berdi. 1919 — 28 yillarda Omonulloxon mamlakatda qoloqlikni bartaraf qilish va ishlab chiqarish munosabatlarini rivojlantirishga yoʻnaltirilgan bir qancha islohotlarni amalga oshirdi. 1923-yilda Afgʻonistonning birinchi konstitutsiyasi eʼlon qilindi. 1929-yilda Angliya tomonidan uyushtirilgan isyon natijasida Omonulloxon taxtdan ketdi. Hokimiyatni muxolifat kuchlari rahbarlaridan biri, Bachai Saqo (amir Habibullo nomi bilan) egalladi va u barcha islohotlarni bekor qildi. Lekin shu yilning oʻzida Bachai Saqo hokimiyati agʻdarib tashlandi. Taxtga oʻtirgan Nodirshoh hukumati mamlakatni jadal rivojlantirish yoʻlini davom ettirdi. 1933-yil taxtga uning oʻgʻli Muhammad Zohirshoh oʻtirdi. 2 - Jahon urushi davrida Afgʻoniston betaraflikni saqlab qoldi. Urushdan keyingi yillarda davlat tizimini demokratlashtirish, mamlakat iqtisodiy taraqqiyotini jadallashtirish uchun muxolifat harakati kuchaydi (1947, 1950 — 51 yillardagi chiqishlar, 1965 — 66 yil Kobul shahridagi namoyishlar). 1973-yil 17-iyuldagi qon toʻkilmay oʻtkazilgan davlat toʻntarishi natijasida monarxiya tugatildi va mamlakat respublika deb eʼlon qilindi. Chuqur islohotlarni oʻtkazishga soʻz bergan Muhammad Dovud hukumati oʻz vaʼdasini bajarmadi. Mana shunday sharoitda 1978-yilning 27-aprelda yana davlat toʻntarishi amalga oshirildi. Hokimiyatga Afgʻoniston Xalq demokratik partiyasining rahbari Nurmuhammad Taraqqiy boshchiligidagi kuchlar keldi va mamlakat Afgʻoniston Demokratik Respublikasi, 1987-yildan Afgʻoniston Respublikasi nomini oldi. N. Taraqqiy hokimiyati salkam bir yarim yildan keyin H. Amin tomonidan agʻdarildi, uning oʻzi oʻldirildi. Mamlakatda qirgʻinbarot boshlandi. Lekin H. Amin hokimiyati ham uzoqqa bormadi. U 1979-yil 27-dekabrda agʻdarildi hamda hokimiyat avval B. Karmal, 1986-yildan Najibullo rahbarligidagi Afgʻoniston Xalq demokratik partiyasi va Inqilobiy kengash qoʻliga oʻtdi. 1978-yil aprel toʻntarishidan keyin Afgʻoniston Xalq demokratik partiyasi mavjud sharoitni hisobga olmasdan amalga oshira boshlagan islohotlar afgʻonlarning asrlar davomida shakllangan anʼanalari va urf-odatlariga zid edi. Bu, ayniqsa, yerga egalik qilishda va undan foydalanishda, taʼlim tizimida hamda ayollarning jamiyatda tutgan oʻrnida yaqqol koʻzga tashlanar edi. Shuning uchun ham islohotlarning aksariyati xalqqa chuqur norozilik tugʻdira boshladi. Bu esa mamlakatdagi hamda Pokiston va Erondan boshpana toptan afgʻon muxolifat kuchlariga qoʻl keldi. Keyinchalik Afgʻoniston Xalq demokratik partiyasi yuqoridagi xatoliklarini tuzatishga harakat qildi. Lekin vaqt qoʻldan boy berilgan, mamlakat ichidagi nizolar chuqurlashgan edi. Mana shunday sharoitda Afgʻoniston hukumatini qoʻllab kelayotgan, shuningdek oʻz tashqi siyosatini kommunistik mafkurani dunyo boʻylab yoyish orqali taʼsir doirasini kengaytirish asosida qurgan SSSR qoʻshinlarining 1979-yil 25-dekabrda. Afgʻoniston ga kiritilishi dunyodagi barcha taraqqiyparvar xalqlar tomonidan keskin qoralandi. Koʻp yillik urush mamlakatga 20 mlrd. dollar zarar yetkazdi. 1 mln. afgʻon halok boʻldi, 4 mln. kishi chet ellarga bosh olib ketdi. 1989-y, fevralda sobiq sovet qoʻshinlari Afgʻonistondan olib chiqib ketildi. 1992-yil aprelda Najibullo hokimiyati agʻdarildi. Islomiy kuchlar hokimiyatni qoʻlga oldi. Shu yildan mamlakat Afgʻoniston Islom Davlati deb atala boshladi. Sobiq sovet qoʻshinlari Afgʻonistondan chiqib ketgandan keyin ham mamlakat juda muhtoj boʻlib turgan siyosiy tinchlik va iqtisodiy qayta qurish davriga oʻta olmadi. Mamlakatda ichki fuqarolar urushi boshlanib, u sovet bosqinchilaridan koʻra kattaroq vayronagarchilik olib keldi. „Tolibon“ harakatining oʻzaro kurashga qoʻshilishi Afgʻonistonda yangi vaziyatni vujudga keltirdi. Bu harakatning harbiy kuchlari 1994-yil kuzida dastlabki muvaffaqiyatga erishdi. 1996-yil 27-sentabrda ular Kobulni ishgʻol qilib, prezident B. Rabboniy va G. Hikmatyor hukumati agʻdarib tashlanganini, mamlakatda shariat qonun-qoidalariga asoslangan „chin islom boshqaruvi“ joriy etilganini bildirdi. B. Rabboniy bilan Hikmatyor hukumati Mozori Sharifga borib oʻrnashdi. 1996-yil 27-sentabr kuni Afgʻonistonning sobiq prezidenta M. Najibullo sud qilinmay qatl etildi. 1996-yil 10-oktabrda mamlakat shimolida toliblarga qarshi koalitsiya tuzildi. Xinjon shahrida harbiy rahbarlar — Afgʻoniston R. Doʻstum, Afgʻoniston Sh. Masʼud, Afgʻoniston K. Xaliliy harbiy ittifoq haqida bitam imzoladilar va Oliy mudofaa kengashi (OMK) tuzdilar. OMK shimolidagi 9 viloyatning oʻziga xos hukumati boʻlib, uning qarorgohi Mozori Sharif edi. Bu hukumat avvalgi barcha davlat tuzilmalari ishlay berishini, chet ellardagi diplomatiya va konsullik vakolatxonalari Afgʻoniston manfaatlarini himoya qilishini maʼlum qildi. 1997-yil iyunida OMK tarqatilib, uning oʻrniga Afgʻoniston Birlashgan islom najot fronti tuzildi. Front toliblar bilan muzokara oʻtkazishga tayyor ekanini bildirdi. 1997-yil oktabrda „Tolibon“ harakati mamlakatning nomi Afgʻoniston amirligi deb oʻzgartirilganini rasmiy eʼlon qildi. 1999-yil oxirida toliblar mamlakat hududining 80 % dan ortigʻini nazorat qilar edi. Toliblar maʼmuriyatini 3 davlat: Pokiston, Saudiya Arabistoni va Birlashgan Arab Amirliklari tan olgan. Jahon hamjamiyati prezident B. Rabboniy boshchiligidagi Afgʻoniston hokimiyatini hamon birdan-bir qonuniy hukumat deb tan oladi. BMT da ham B. Rabboniy hukumatidan vakil qatnashadi. Iqtisodiy raqobatchilik va etnik kelishmovchilik kabi omillar ham Afgʻonistondagi har xil jamoa va qabilalar oʻrtasidagi qarama-qarshiliklarni chuqurlashtirdi. Soʻnggi 20 yil ichida boʻlib oʻtgan voqealar Afgʻonistonda kuch bilan hech nimaga erishib boʻlmasligini, faqat oʻzaro kelishuv natijasida tinchlikka erishish va mamlakatdagi barcha siyosiy kuchlarni qanoatlantiruvchi hokimiyat oʻrnatish mumkinligini koʻrsatdi[4].Afgʻonistonning yaqin qoʻshnilaridan boʻlmish Oʻzbekiston ana shularni eʼtiborga olib, Afgʻoniston muammosini tinch bartaraf etishga intilib keldi. Oʻzbekiston Respublikasi prezidenta I. Karimov 1993-yil BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasida bu mamlakatdagi chigal ahvolga jahon jamoatchiligining eʼtiborini qaratdi, 1995-yil 50-sessiyada bu muammoni bartaraf qilish xususidagi takliflarini bayon etdi. 1997-yil Oʻzbekiston Respublikasi prezidenta Afgʻonistonga chegaradosh 6 mamlakat hamda AQSH va Rossiya ishtirokida muloqot oʻtkazish tashabbusi bilan chikdi. Shu tashabbus amalga oshib, „6+2“ guruhi tashkil etildi. Uning birinchi uchrashuvi oʻsha yil 16-oktabr da Nyu-Yorkda boʻldi. Nihoyat, 1999-yil 19-iyulda Toshkentda shu guruhning navbatdagi uchrashuvi oʻtkazildi. Unda Eron, Xitoy, Pokiston, Tojikiston, Turkmaniston, Oʻzbekiston, shuningdek AQSh va Rossiya vakillari qatnashdi, BMT shafelik qildi. Unda Afgʻonistondagi nizolashayotgan tomonlar: „Tolibon“ harakati va Afgʻoniston Birlashgan fronti moʻtabar namoyandalari ishtirok etishi katta voqea boʻldi. Anjuman nihoyasida „Afgʻonistondagi mojaroni tinch yoʻl bilan bartaraf etishning asosiy tamoyillari toʻgʻrisida“ Toshkent Deklaratsiyasi imzolandi. Deklaratsiya „Tolibon“ bilan Birlashgan front oʻrtasida va ular b-i „6+2“ guruhi aʼzolari oʻrtasida bevosita muloqatni yoʻlga qoʻyishga asos boʻldi. BMT Xavfsizlik Kengashi „6+2“ guruhining Toshkent uchrashuvi yakunlarini yuqori baholadi. Qabul qilingan Toshkent deklaratsiyasi BMT hujjati maqomini olgan. Afgʻoniston— 1946-yildan BMT aʼzosi. Oʻzbekiston Respublikasi bilan Afgʻoniston oʻrtasida diplomatiya munosabatlari 1992-yil oktabrda oʻrnatilgan.

Asosiy siyosiy partiya va tashkilotlari. Afgʻoniston islom jamiyati (Rahbari — Burhoniddin Rabboniy);

Afgʻoniston islom partiyasi (Rahbari — Gulbiddin Hikmatyor);
„Tolibon“ harakati (Rahbari — Mulla Muhammad Umar);
Afgʻoniston Milliy islom harakati (Rahbari — Abdul Rashid Do`stum);
Afgʻoniston milliy najot jabhasi (Rahbari — Sibg`atulloh Mujaddadiy);
Afgʻoniston ozodlik islom harakati (Rahbari — Abdu Rasul Sayyof);
Afgʻoniston milliy islom jabhasi (Rahbari — Sayid Ahmad Giyloniy);
Afgʻoniston islom birligi partiyasi (Rahbari — Muhammad Haliliy).
Ammo hozirgi kunda zikr etilgan partayalarning aksariyati Pokiston hududida joylashgan boʻlib, Afgʻoniston hududida esa „Tolibon“ harakati bilan Shimoliy Ittifoq qolgan. Shimoliy Ittifoq tarkibiga „Afgʻoniston islom jamiyati“, „Afgʻoniston islom birligi partiyasi“, „Afgʻoniston ozodlik ittifoqi harakati partiyasi“, „Afgʻoniston milliy islom harakati“ siyosiy partiyalari va ularga qarashli kuchlar kirganO'rta Osiyo va Soviet Ittifoqida Afg'oniston-O'zbekiston aloqalari Afg'oniston-Moskva munosabatlariga ta'sir ko'rsatdi. Soviet Ittifoqi qulaganidan so'ng, O'zbekiston mustaqil davlat sifatida Ittifoqning 25 mamlakatidan biriga aylandi. Afg'oniston 1991 yil 2 yanvarda O'zbekiston mustaqilligini tan oldi va Afg'onistonning Toshkentdagi elchixonasi 1991 yil 22 dekabrda tashkil etildi. Fuqarolik urushlari va Tolibon hukmronligi ikki mamlakat o'rtasidagi munosabatlarni keskinlashtirdi.Afg'onistonda Muvaqqat hukumati tashkil etilgandan so'ng, Kobulga elchi yuborish va Balxda konsullik ochish orqali O'zbekiston Afg'oniston bilan rasmiy aloqalarni o'rnatdi. Ikki mamlakat rasmiylari o'rtasidagi rasmiy sayohatlar sezilarli darajada oshdi va shu sababli tomonlar savdo, sanoat, madaniyat va boshqa sohalarda kelishuvlarni imzoladilar. Ikki mamlakat o'rtasidagi eng muhim kelishuv shu paytgacha Afg'oniston ehtiyojlarining katta qismini qondirib kelgan O'zbekistondan Afg'onistonga elektr energiyasini etkazib berish bo'yicha o'zaro anglashuv memorandumini imzolashdir.2014 yilgacha Afg'oniston tashqi siyosatining G'arb va AQShga yo'naltirilganligi sababli Pokiston, Hindiston va Markaziy Osiyo mamlakatlari, shu jumladan, O'zbekiston Afg'oniston tashqi siyosatida ikkinchi darajali mavqega ega bo'ldi. Milliy birlik hukumati tuzilishi bilan Prezident Mohammad Ashraf G'ani o'zining tashqi siyosatini besh doirada belgilab berdi. Afg'onistonga qo'shni sifatida O'zbekiston Afg'oniston tashqi siyosatining boshida turar edi va ikki davlat o'rtasidagi munosabatlar yangi bosqichga o'tdi.Ushbu maqolani o'rganishda ilmiy bilimlarning mantiqiy, izchil, tarixiy va ob'ektiv usullari keng qo'llanilgan. Bozor iqtisodiyotini rivojlantirishda marketingning o'rni ob'ektiv ochib berildi. Marketingni boshqarish texnologiyalarining rivojlanish davri tarix nuqtai nazaridan tahlil qilindi.Afg'oniston va Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi va Markaziy Osiyo o'rtasidagi munosabatlarni chuqurlashtirish uchun 2014 yilda Prezident G'ani, sobiq savdo vaziri Muhammad Shakir Kargarni, Afg'onistonning Ozarbayjondagi sobiq elchisi va uning hozirgi idorasi rahbarini Afg'onistonning Hamdo'stlik bo'yicha maxsus vakili etib tayinladi. . 2012 yilda Afg'oniston Prezidentining Ozarbayjonda birinchi favqulodda va muxtor elchisi bo'lib ishlagan va Afg'onistonning Ozarbayjonda elchixonasini ochgan janob Kargar Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi va Markaziy Osiyoni yaxshi bilardi.
Afg'oniston-O'zbekiston munosabatlarini chuqurlashtirish sobiq prezidentning Hamdo'stlikdagi maxsus vakili Muhammad Shakir Kargarning rejalarida birinchi o'rinda turardi. Uning sa'y-harakatlari natijasida O'zbekiston Turkmaniston va Qozog'iston bilan bir qatorda Afg'oniston tinchlik jarayoniga qiziqib qoldi va Afg'onistonda tinchlik muzokaralarini o'tkazishga tayyorligini e'lon qildi. Janob Kargarning sa'y-harakatlari tufayli afg'on talabalari birinchi marta o'zbek tilini o'rganish uchun O'zbekistonga yuborildi. Talabalarning O'zbekistonga yuborilishi ikki mamlakat o'rtasidagi madaniy diplomatiyaning boshlanishini anglatadi.Yangi hukumat davrida Afg'onistonning O'zbekiston bilan munosabatlarini chuqurlashtirish tashqi siyosatning ustuvor yo'nalishi bo'lib qolmoqda. Tinchlik va Kovid-19 ga qarshi kurash Afg'oniston hukumati bir vaqtning o'zida yengish kerak bo'lgan ikkita hodisa edi. Afg'oniston urush paytida va qashshoq mamlakat sifatida Koronaga nisbatan eng zaif mamlakatlardan biri sifatida tanilgan. Koronavirus tarqalishi paytida oziq-ovqat narxlarini barqaror ushlab turish Afg'oniston hukumati va aholisini tashvishga solgan masalalardan biri edi.Afg'onistondagi tojning birinchi to'lqinida materiallar narxi oshishi va odamlar xom ashyo sotib ololmasliklari ehtimoli katta edi. Hukumatning sa'y-harakatlari natijasida O'zbekiston Afg'onistonga yuzlab tonna oziq-ovqat va sog'liqni saqlash buyumlarini etkazib berishga rozi bo'ldi. Ushbu oziq-ovqat mahsulotlarining Afg'oniston bozoriga kirishi Afg'oniston bozorida un narxlarini barqaror ushlab turdi va Afg'onistondagi toj inqirozining katta qismini boshqardi.Joriy yilning 29-kunida birinchi marta O'zbek milliy tili kuni hukumat tashabbusi bilan Prezident G'ani, Birinchi vitse-prezident, Senat Spikeri ishtirokida Prezident devoni rahbari Muhammad Shakir Kargar boshchiligida bo'lib o'tdi. va boshqa hukumat amaldorlari hamda O'zbekiston Bosh vazirining o'rinbosari general Oktamovich Omarzakov Prezident Saroyining Tinchlik saroyida bo'lib o'tdi. Afg'oniston Prezidenti tantanali marosimda Stalin fojiasidan 100 yil o'tib, bugun Afg'oniston va O'zbekistonning ajralmas munosabatlari borligini va bu do'stlik davom etishini aytdi.O'zbekiston Bosh vazirining o'rinbosari Sardar Okamovich O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning murojaatini o'qidi. Xabarda Mirziyaf 200 nafar afg'on talabalariga o'z davlatining ta'lim yordamini davom ettirishga va'da berar ekan, ikki mamlakat o'rtasida har tomonlama doimiy hamkorlik zarurligini ta'kidladi. Ushbu marosimni o'tkazish madaniy diplomatiya va odamlaro'rtasidagi aloqalarni mustahkamlashda burilish nuqtasidir; Chunki ushbu marosim ikki mamlakat o'rtasidagi mashhur munosabatlar va Afg'oniston va O'zbekiston o'rtasidagi etnik mushtaraklikni ifoda etdi.Afg'oniston rasmiylarining O'zbekistonga tashriflaridan so'ng, 2020 yil avgust oyida Muhammad Hanif Atmar yuqori darajadagi delegatsiya boshchiligida mamlakatga tashrif buyurdi va o'zbek rasmiylari bilan Afg'onistonga elektr energiyasini etkazib berish bo'yicha o'n yillik shartnoma imzoladi. O'sha yilning noyabr oyida prezident devoni rahbari Muhammad Shokir Kargar O'zbekistonga sobiq ta'lim vaziri vazifasini bajaruvchi Abdul Tavab Bala Karzay tarkibiga kirgan yuqori darajadagi hukumat delegatsiyasiga rahbarlik qilish uchun tashrif buyurdi. Tashrif chog'ida O'zbekistondagi 96 afg'on talabasining muammolarini hal qilish paytida ikki mamlakat Ta'lim vazirliklari o'rtasida o'quv memorandumi imzolandi.

Afg'oniston va O'zbekiston o'rtasidagi hozirgi savdo.Afg'oniston va O'zbekiston o'rtasidagi o'zaro tovar ayirboshlash hajmi hozirgi kunda nisbatan cheklangan, ammo ahamiyatsiz ikkala mamlakat uchun ham muhim ahamiyatga ega. Umumiy o'zaro savdo (eksport va import) deyarli 600 million AQSh dollarini tashkil etdi. 2012 va 2013 yillarda keskin kamayib ketguncha, 2014 yilda 700 million AQSh dollaridan oshdi. 2015 yildagi 340 million AQSh dollaridan (1-jadval); 2016 yildagi dastlabki ma'lumotlar taxminan 500 AQSh dollar miqdorida tiklanishni ko'rsatmoqda million.Afg'oniston nuqtai nazaridan, umumiy importning 5% dan 10% gacha (yoki orqali) keladi.O'zbekiston. To'liq ma'lumotlarga ega bo'lgan so'nggi yil 2015 yilda O'zbekistondan import qilingan mahsulotlarning soni o'tgan yilga to'g'ri keldi336 mln. AQSh dollari yoki Afg'oniston importining 4,4%. Xuddi shu tarzda Afg'onistonning O'zbekistonga eksporti yiliga atigi 0,3 million AQSh dollari miqdorida Afg'oniston eksportining ahamiyatsiz qismi to'g'ri keldi. Shunga ko'ra, ikki tomonlama savdo balansi doimiy ravishda va Afg'oniston uchun sezilarli darajada salbiyBundan tashqari, Afg'oniston va O'zbekiston o'rtasidagi Tijorat - kengayish uchun masalalar va variantlar O'zbekistondan import, o'zgaruvchan bo'lsa-da, deyarli barqaror bo'lib, O'zbekistonga eksport qilmoqda2012 yildan 2015 yilgacha har yili pasayib, dastlabki 6,3 million AQSh dollaridan 0,3 million AQSh dollarigacha.O'zbekiston nuqtai nazaridan Afg'oniston o'rtacha bozor bo'lib, ular orasida hisobga olinadi Jami eksport hajmining 5% va 10%.

1-qidiruv: turg'unlikni hisobga olgan holda (o'zbekistonning Afg'onistonga eksporti bo'yicha) pasayish tendentsiyalari (Afg'onistonning O'zbekistonga eksporti) tendentsiyalari mavjud bo'lib, u erda hali qo'llanilmagan ikki mamlakat o'rtasidagi savdo salohiyati, uni amalga oshirishga ko'maklashish mumkin o'zaro savdoni rivojlantirish uchun ikki tomonlama maslahatlashuvlar. Qo'shni mamlakatlar sifatida hozirgi savdo ko'rsatkichlari yaxshi ishlamadi va kengaytirilgan savdo har ikki tomonga ham katta foyda keltirishi mumkin. Ikki tomonlama konsultatsiya o'zaro savdoni kengaytirish variantlarini o'rganadigan qo'shma ishchi guruhga yo'naltirilgan bo'lishi mumkin.

1-jadval: Afg'oniston-O'zbekiston o'zaro savdosi, asosiy ko'rsatkichlar, 20122016 (million AQSh dollari)

Tavsif Birli k(Unit) 20 12 201 3 201 4 201 5 20 16

AFG: UZBdan import USD M 580.3 581.3 721.9 336.0

AFG: Jami eksport USD M 7,794.4 7,558.7 7,729.2 7,722.9 4,694.4

UZB: AFGdan import (= AFGdan UZBgacha eksport) USD M 401.8 464.0 570.5 571.4 794.0

UZB: Jami import USD M 6.3 2.4 0.4 0.3

UZB: Jami eksport USD M 10,965. 9 12,882.9 13,580.2 10,478.5 9,140.9

UZBdan import USD M 6,428.9 8,489.6 7,144.5 6,399.9 6,983.6

qilinadigan mahsulotlami ng AFG umumiy ulushida ulushi

Umumiy importdagi AFGdan import ulushi % 7.4 7.7 9.3 4.4

UZBdan AFGga eksportni UZB eksportining umumiy hajmida ulushi % 0.1 0.0 0.0 0.0

UZB-dan AFGga eksportni UZB-ning umumiy eksportida ulush % 9.0 6.8 10.1 5.3

AFGdan UZBga eksportni AFG umumiy eksportida ulush % 1.6 0.5 0.1 0.0

Scientific Journal Impact Factor

Tarmoq savdo va savdo salohiyati nuqtai nazaridan O'zbekistonning Afg'onistonga asosiy eksporti (asosida mineral yoqilg'ilar (44%), temir va po'lat (20%) va mashinasozlik va uskunalar (19%), undan keyin uzoq masofada sabzavot (5%) va bug'doy va un (3%).Aksincha, Afg'onistonning O'zbekistonga eksporti asosan qishloq xo'jaligi mahsulotlari: sabzavot va sabzavot mahsulotlari (61%), terilar va terilar (34%) va mevalar (4%).Savdo salohiyati nuqtai nazaridan ITC tomonidan olib borilgan tahlillarga asoslanib, O'zbekiston eksport hajmini kengaytirishi mumkin.Afg'onistonga bir qator qayta ishlangan qishloq xo'jaligi mahsulotlari va sanoat tovarlari, shu jumladan shakar,ba'zi bir qayta ishlangan neft mahsulotlari, dori vositalari, to'qilgan matolar va uy-ro'zg'or buyumlari. Bular mahsulotlar Afg'onistonda katta talabga ega va o'zbek tilida diversifikatsiya manbai bo'lishi mumkin.Afg'onistonga eksport qiladi. Aksincha, Afg'onistonning O'zbekistonga realizatsiya qilinmagan eksport salohiyati mavjud kartoshka va uzumni, shu jumladan to'qimachilik mahsulotlarini va shu jumladan qishloq xo'jaligi mahsulotlarini bir qatori sanoat tovarlari soni.

2-izlanish: Ikki tomonlama maslahatlashuvlar, shu bilan savdoga ta'sir ko'rsatadigan masalalarga alohida e'tibor berishlari kerak hozirda katta hajmlarda sotiladigan yoki kengayish imkoniyatiga ega bo'lgan tarmoqlar. Kursorga asoslangan.Yuqorida ko'rib chiqilgan, bunga mineral yoqilg'i va gaz, temir va po'lat va qishloq xo'jaligi mollari kiradi ayniqsa yangi mahsulotlar va terilar.Chuqurlashtirilgan o'zaro savdo va tranzit har ikki davlatga ham foyda keltirishi aniq. Afg'oniston, O'zbekiston uchun (tranzit shartnomasi bo'lsa ham) Afg'onistonga imkon berishi mumkin bo'lgan strategik geografik pozitsiyada.Xitoy va Rossiya bilan savdosini kuchaytiradi. Yangi savdo yo'li Afg'onistonni kamaytiradi, import uchun Pokistonga qaramlik, shuningdek, afg'on kompaniyalari eksport qilish uchun rag'bat bo'lib xizmat qiladi yaxshi narxlarni taklif qila oladigan bozorlarga tovarlar.2 Shuningdek, O'zbekistondan import qilish muhim ahamiyatga egaAfg'oniston vazirining so'zlariga ko'ra Pokistondan olib kelingan mahsulot bilan taqqoslaganda o'z vaqtida ustunlik Savdo va sanoat, Humayoon Rasaw, ikkinchisi o'rtacha 19 kunni oladi, import esa O'zbekistondan atigi 9 kun talab qilinadi.3 Afg'oniston milliy savdo siyosati va milliy eksport loyihasi Strategiyada O'zbekistonva boshqa davlatlar bilan savdo-sotiq va tranzit kelishuvlarini yanada mustahkamlash ko'zda tutilgan mintaqaviy mamlakatlar. O'zbekiston uchun Afg'oniston janubiy va janubi-sharqiy Osiyo va an qit'alararo yuklarning savdo nuqtasi sifatida rolini oshirish imkoniyati.Uchinchi natijalar: Ikki mamlakat o'rtasidagi savdo-sotiq va aloqani rivojlantirishga bo'lgan manfaatdorlik asosida, ikki tomonlama maslahatlashuvlar nafaqat o'zaro savdo-sotiqqa, balki tranzit rejimlariga ta'sir ko'rsatadigan masalalarni hal qilishi kerak ikkala mamlakatda, shuningdek transport infratuzilmasini birgalikda rivojlantirish bo'yicha chora-tadbirlar.Darhaqiqat, yaqinda o'zaro savdo va transport infratuzilmasini mustahkamlash bo'yicha o'zaro harakatlar amalga oshirilmoqda allaqachon qadam tashladi. O'zbekiston tomonidan Qarshi-Termiz temir yo'lini kamaytirish uchun elektrlashtirilmoqdaAfg'onistonga va undan yuklarni etkazib berish xarajatlari va kichik biznes uchun marjalarni oshirish. The temir yo'l liniyasi allaqachon Afg'onistondagi temir yo'l bilan bog'langan va birinchi shaharlararo tashuvchi hisoblanadi mamlakatda temir yo'l. Qarshi-Termiz temir yo'lining elektrlashtirilishi xarajatlarni yanada kamaytiradi transport, vaqt va CO2 chiqindilari. Bundan tashqari, Samarqanddan Termizgacha bo'lgan avtomagistral ham Afg'oniston tomonida Salangni yangilash rejalashtirilgan tunnel va Kobulni Afg'oniston va o'zbekning shimoliy shaharlari bilan bog'laydigan magistral yo'l chegara.
4-izlanish: Afg'oniston va O'zbekiston o'rtasidagi ikki tomonlama maslahatlashuvlar quyidagilarni ta'minlashi kerak transport infratuzilmasini rivojlantirish "yumshoq" ning yaxshilanishi bilan to'ldiriladi infratuzilma, shu jumladan savdoni engillashtirish choralari, logistika echimlari yangilangan infratuzilma vaqtidagi potentsial daromadlar va xarajatlarni tejash normativ hujjatlar bilan xavf ostida qolmaydi chegara va yo'laklar bo'ylab ma'muriy yuklar.
5-izlanish: Ikki tomonlama xususiy sektorning faolligi ikki tomonlama rivojlanishga bo'lgan talabni ko'rsatadi savdo va ishbilarmonlik munosabatlari; bu o'zaro manfaatli savdo imkoniyatlarini ham ko'rsatadi.O'zbekiston va Afg'oniston. Shuning uchun xususiy sektorning ikki tomonlama maslahatlashuvlarga bo'lgan talabi yuqori; va bunday maslahatlashuvlarni muvaffaqiyatli o'tkazish uchun xususiy sektorning keng ishtiroki konsultatsiyalarni oldindan ko'rish kerak.
5- izlanish : Ikki tomonlama xususiy sektorning faolligi ikki tomonlama rivojlanishga bo'lgan talabni ko'rsatadi savdo va biznes aloqalari; bu o'zaro manfaatlisavdo imkoniyatlarini ham ko'rsatadi. O'zbekiston va Afg'oniston. Shuning uchun xususiy sektorning ikki tomonlama maslahatlashuvlarga bo'lgan talabi yuqori; va bunday maslahatlashuvlarni muvaffaqiyatli o'tkazish uchun xususiy sektorning keng ishtiroki konsultatsiyalarni oldindan ko'rish kerak.Va nihoyat, norasmiy transchegaraviy savdo Afg'oniston savdosining muhim qismini tashkil etadi. Ga binoan turli xil hisob-kitoblar, bu mamlakat umumiy savdo hajmining taxminan 40% ni tashkil etadi (BMTning ESCAP 2015: 31); TheJahon banki hattoki norasmiy savdoning qiymati bo'yicha rasmiy savdoga teng ekanligini taxmin qildi. (Jahon banki 2012). Afg'oniston va O'zbekiston o'rtasidagi rasmiy va norasmiy savdoning namunalariTurli xil: Birinchidan, transport turi temir yo'l yoki avtomobil yo'li orqali amalga oshiriladigan rasmiy savdo bilan farq qiladi yuk mashinalari) va jismoniy shaxslarning piyoda, velosipedda yoki avtoulovlarda transchegaraviy savdosi. Savdoga qo'yiladigan mahsulotlar ham turli xil: rasmiy savdoda yoqilg'i va gaz, po'lat va qurilish materiallari, don va un mahsulotlari o'ynaydi muhim rol o'ynaydi, transchegaraviy savdo esa tezkor iste'mol tovarlariga yo'naltirilgan. Garchi norasmiy savdo statistikada ro'yxatdan o'tkazilmagan va bojxona daromadlarini undirishga yordam bermaydi rasmiy savdo bilan bir xil tarzda, uning chegara jamoalariga iqtisodiy ta'siri, butun dunyo kabi ijobiydirBank tadqiqotlari Xayratanda o'tkazilgan so'rovnomalar asosida ish topish va ishlab chiqarish imkoniyatlarini aniqlash asosida aniqlandi daromadlar va Afg'onistonda rasmiy savdogarlar deyarli sotmaydigan tovarlarni sotish (Jahon) Bank 2012).
6- izlanish: Chegaralarga yaqin bo'lgan (Afg'onistonda ham, O'zbekistonda ham) jamoalar uchun transchegaraviy savdoning kattaligi va iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyatini hisobga olgan holda, ikki tomonlama maslahatlashuvlar chegaraoldi savdoni engillashtirish bo'yicha potentsial choralarni ham hal qilishi mumkin, masalan, soddalashtirilgan savdo orqali. bunday rejimni rasmiylashtirishning uzoq muddatli istiqbollari bilan savdo rejimi.Yuqorida keltirilgan tahlillardan ko'rinib turibdiki, O'zbekiston o'rtasidagi savdo-sotiqqa ta'sir ko'rsatadigan masalalar ro'yxati va Afg'oniston uzoqdir. Shu bilan birga, unutmaslik kerakki, umumiy muhit So'nggi yillarda o'zaro tovar ayirboshlash ancha yaxshilandi va muhokama qilish uchun ajoyib imkoniyat yaratildi masalalarni ikki tomonlama maslahatlashuvlar va hamkorlik orqali hal qilish