Xalqaro islom akademiyasi

MUSTAQILLIKDAN KEYINGI O’ZBEK- AFG’ON MUNOSABATLARI 
Hozirgi Afgʻoniston hududida miloddan avvalgi 1-mingʻ yillikda bir qancha mayda davlatlar 
boʻlgan. Baqtriya ularning eng kuchlisi edi. Ular uzoq asrlar davomida Axomaniylar, Salavkiylar, Arab 
xalifaligi, G`aznaviylar, Moʻgʻullar, Temuriylar, Boburiylar, Safaviylar hukmronligi ostida boʻlgan. 1747-
yilda Ahmadshoh Durroniy Xuroson, Seiston, Sind, Balujiston, Panjob, Kashmir va Balxni, shuningdek 
Amudaryoning soʻl sohilidagi ayrim hududlarni egallab, birinchi bor mustaqil Afgʻoniston davlatiga asos 
soldi. Lekin u 1818-yilda bir qator xonliklar (Kobul, Qandahor, Hirot va Peshovar)ga boʻlinib ketdi. 1825-
yilda Kobul hokimi Doʻstmuhammad afgʻon yerlarini bir butun davlat qilib birlashtirishga harakat qildi, 
lekin bunga Angliyaning bosqinchilik urushlari toʻsqinlik qildi (1838 — 42, 1878 — 80 yillardagi urushlar). 
Angliya Afgʻonistonni oʻz mustamlakasiga aylantira olmadi, lekin 1879-yilda tashqi siyosat uning nazorati 
ostiga oʻtdi. 19-asr oxiri — 20 — asr boshlarida Afgʻonistonda markazlashgan davlatni shakllantirish 
jarayoni yakunlandi. Birinchi Jahon urushida Afgʻoniston oʻzini betaraf deb eʼlon qildi. Qulay xalqaro 
sharoitning vujudga kelishi Afgʻoniston amiri Omonulloxonga 1919-yil 28-fevralda Afgʻonistonni mustaqil 
deb eʼlon qilishga imkon berdi. 1919 — 28 yillarda Omonulloxon mamlakatda qoloqlikni bartaraf qilish va 
ishlab chiqarish munosabatlarini rivojlantirishga yoʻnaltirilgan bir qancha islohotlarni amalga oshirdi. 1923-
yilda Afgʻonistonning birinchi konstitutsiyasi eʼlon qilindi. 1929-yilda Angliya tomonidan uyushtirilgan 
isyon natijasida Omonulloxon taxtdan ketdi. Hokimiyatni muxolifat kuchlari rahbarlaridan biri, Bachai Saqo 
(amir Habibullo nomi bilan) egalladi va u barcha islohotlarni bekor qildi. Lekin shu yilning oʻzida Bachai 
Saqo hokimiyati agʻdarib tashlandi. Taxtga oʻtirgan Nodirshoh hukumati mamlakatni jadal rivojlantirish 
yoʻlini davom ettirdi. 1933-yil taxtga uning oʻgʻli Muhammad Zohirshoh oʻtirdi. 2 - Jahon urushi davrida 
Afgʻoniston betaraflikni saqlab qoldi. Urushdan keyingi yillarda davlat tizimini demokratlashtirish, 
mamlakat iqtisodiy taraqqiyotini jadallashtirish uchun muxolifat harakati kuchaydi (1947, 1950 — 51 
yillardagi chiqishlar, 1965 — 66 yil Kobul shahridagi namoyishlar). 1973-yil 17-iyuldagi qon toʻkilmay 
oʻtkazilgan davlat toʻntarishi natijasida monarxiya tugatildi va mamlakat respublika deb eʼlon qilindi. 
Chuqur islohotlarni oʻtkazishga soʻz bergan Muhammad Dovud hukumati oʻz vaʼdasini bajarmadi. Mana 
shunday sharoitda 1978-yilning 27-aprelda yana davlat toʻntarishi amalga oshirildi. Hokimiyatga 
Afgʻoniston Xalq demokratik partiyasining rahbari Nurmuhammad Taraqqiy boshchiligidagi kuchlar keldi 
va mamlakat Afgʻoniston Demokratik Respublikasi, 1987-yildan Afgʻoniston Respublikasi nomini oldi. N. 
Taraqqiy hokimiyati salkam bir yarim yildan keyin H. Amin tomonidan agʻdarildi, uning oʻzi oʻldirildi. 
Mamlakatda qirgʻinbarot boshlandi. Lekin H. Amin hokimiyati ham uzoqqa bormadi. U 1979-yil 27-
dekabrda agʻdarildi hamda hokimiyat avval B. Karmal, 1986-yildan Najibullo rahbarligidagi Afgʻoniston 
Xalq demokratik partiyasi va Inqilobiy kengash qoʻliga oʻtdi. 1978-yil aprel toʻntarishidan keyin 
Afgʻoniston Xalq demokratik partiyasi mavjud sharoitni hisobga olmasdan amalga oshira boshlagan 
islohotlar afgʻonlarning asrlar davomida shakllangan anʼanalari va urf-odatlariga zid edi. Bu, ayniqsa, yerga 
egalik qilishda va undan foydalanishda, taʼlim tizimida hamda ayollarning jamiyatda tutgan oʻrnida yaqqol 
koʻzga tashlanar edi. Shuning uchun ham islohotlarning aksariyati xalqqa chuqur norozilik tugʻdira boshladi. 
Bu esa mamlakatdagi hamda Pokiston va Erondan boshpana toptan afgʻon muxolifat kuchlariga qoʻl keldi. 
Keyinchalik Afgʻoniston Xalq demokratik partiyasi yuqoridagi xatoliklarini tuzatishga harakat qildi. Lekin 
vaqt qoʻldan boy berilgan, mamlakat ichidagi nizolar chuqurlashgan edi. Mana shunday sharoitda 
Afgʻoniston hukumatini qoʻllab kelayotgan, shuningdek oʻz tashqi siyosatini kommunistik mafkurani dunyo 
boʻylab yoyish orqali taʼsir doirasini kengaytirish asosida qurgan SSSR qoʻshinlarining 1979-yil 25-
dekabrda. Afgʻoniston ga kiritilishi dunyodagi barcha taraqqiyparvar xalqlar tomonidan keskin qoralandi. 
Koʻp yillik urush mamlakatga 20 mlrd. dollar zarar yetkazdi. 1 mln. afgʻon halok boʻldi, 4 mln. kishi chet 
ellarga bosh olib ketdi. 1989-y, fevralda sobiq sovet qoʻshinlari Afgʻonistondan olib chiqib ketildi. 1992-yil 
aprelda Najibullo hokimiyati agʻdarildi. Islomiy kuchlar hokimiyatni qoʻlga oldi. Shu yildan mamlakat 
Afgʻoniston Islom Davlati deb atala boshladi. Sobiq sovet qoʻshinlari Afgʻonistondan chiqib ketgandan 
keyin ham mamlakat juda muhtoj boʻlib turgan siyosiy tinchlik va iqtisodiy qayta qurish davriga oʻta 

---

15 
olmadi. Mamlakatda ichki fuqarolar urushi boshlanib, u sovet bosqinchilaridan koʻra kattaroq 
vayronagarchilik olib keldi. „Tolibon“ harakatining oʻzaro kurashga qoʻshilishi Afgʻonistonda yangi 
vaziyatni vujudga keltirdi. Bu harakatning harbiy kuchlari 1994-yil kuzida dastlabki muvaffaqiyatga erishdi. 
1996-yil 27-sentabrda ular Kobulni ishgʻol qilib, prezident B. Rabboniy va G. Hikmatyor hukumati agʻdarib 
tashlanganini, mamlakatda shariat qonun-qoidalariga asoslangan „chin islom boshqaruvi“ joriy etilganini 
bildirdi. B. Rabboniy bilan Hikmatyor hukumati Mozori Sharifga borib oʻrnashdi. 1996-yil 27-sentabr kuni 
Afgʻonistonning sobiq prezidenta M. Najibullo sud qilinmay qatl etildi. 1996-yil 10-oktabrda mamlakat 
shimolida toliblarga qarshi koalitsiya tuzildi. Xinjon shahrida harbiy rahbarlar — Afgʻoniston R. Doʻstum, 
Afgʻoniston Sh. Masʼud, Afgʻoniston K. Xaliliy harbiy ittifoq haqida bitam imzoladilar va Oliy mudofaa 
kengashi (OMK) tuzdilar. OMK shimolidagi 9 viloyatning oʻziga xos hukumati boʻlib, uning qarorgohi 
Mozori Sharif edi. Bu hukumat avvalgi barcha davlat tuzilmalari ishlay berishini, chet ellardagi diplomatiya 
va konsullik vakolatxonalari Afgʻoniston manfaatlarini himoya qilishini maʼlum qildi. 1997-yil iyunida 
OMK tarqatilib, uning oʻrniga Afgʻoniston Birlashgan islom najot fronti tuzildi. Front toliblar bilan 
muzokara oʻtkazishga tayyor ekanini bildirdi. 1997-yil oktabrda „Tolibon“ harakati mamlakatning nomi 
Afgʻoniston amirligi deb oʻzgartirilganini rasmiy eʼlon qildi. 1999-yil oxirida toliblar mamlakat hududining 
80 % dan ortigʻini nazorat qilar edi. Toliblar maʼmuriyatini 3 davlat: Pokiston, Saudiya Arabistoni va 
Birlashgan Arab Amirliklari tan olgan. Jahon hamjamiyati prezident B. Rabboniy boshchiligidagi 
Afgʻoniston hokimiyatini hamon birdan-bir qonuniy hukumat deb tan oladi. BMT da ham B. Rabboniy 
hukumatidan vakil qatnashadi. Iqtisodiy raqobatchilik va etnik kelishmovchilik kabi omillar ham 
Afgʻonistondagi har xil jamoa va qabilalar oʻrtasidagi qarama-qarshiliklarni chuqurlashtirdi. Soʻnggi 20 yil 
ichida boʻlib oʻtgan voqealar Afgʻonistonda kuch bilan hech nimaga erishib boʻlmasligini, faqat oʻzaro 
kelishuv natijasida tinchlikka erishish va mamlakatdagi barcha siyosiy kuchlarni qanoatlantiruvchi 
hokimiyat oʻrnatish mumkinligini koʻrsatdi[4].Afgʻonistonning yaqin qoʻshnilaridan boʻlmish Oʻzbekiston 
ana shularni eʼtiborga olib, Afgʻoniston muammosini tinch bartaraf etishga intilib keldi. Oʻzbekiston 
Respublikasi prezidenta I. Karimov 1993-yil BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasida bu mamlakatdagi 
chigal ahvolga jahon jamoatchiligining eʼtiborini qaratdi, 1995-yil 50-sessiyada bu muammoni bartaraf 
qilish xususidagi takliflarini bayon etdi. 1997-yil Oʻzbekiston Respublikasi prezidenta Afgʻonistonga 
chegaradosh 6 mamlakat hamda AQSH va Rossiya ishtirokida muloqot oʻtkazish tashabbusi bilan chikdi. 
Shu tashabbus amalga oshib, „6+2“ guruhi tashkil etildi. Uning birinchi uchrashuvi oʻsha yil 16-oktabr da 
Nyu-Yorkda boʻldi. Nihoyat, 1999-yil 19-iyulda Toshkentda shu guruhning navbatdagi uchrashuvi 
oʻtkazildi. Unda Eron, Xitoy, Pokiston, Tojikiston, Turkmaniston, Oʻzbekiston, shuningdek AQSh va 
Rossiya vakillari qatnashdi, BMT shafelik qildi. Unda Afgʻonistondagi nizolashayotgan tomonlar: 
„Tolibon“ harakati va Afgʻoniston Birlashgan fronti moʻtabar namoyandalari ishtirok etishi katta voqea 
boʻldi. Anjuman nihoyasida „Afgʻonistondagi mojaroni tinch yoʻl bilan bartaraf etishning asosiy tamoyillari 
toʻgʻrisida“ Toshkent Deklaratsiyasi imzolandi. Deklaratsiya „Tolibon“ bilan Birlashgan front oʻrtasida va 
ular b-i „6+2“ guruhi aʼzolari oʻrtasida bevosita muloqatni yoʻlga qoʻyishga asos boʻldi. BMT Xavfsizlik 
Kengashi „6+2“ guruhining Toshkent uchrashuvi yakunlarini yuqori baholadi. Qabul qilingan Toshkent 
deklaratsiyasi BMT hujjati maqomini olgan. Afgʻoniston— 1946-yildan BMT aʼzosi. Oʻzbekiston 
Respublikasi bilan Afgʻoniston oʻrtasida diplomatiya munosabatlari 1992-yil oktabrda oʻrnatilgan. 
Asosiy siyosiy partiya va tashkilotlari. Afgʻoniston islom jamiyati (Rahbari — Burhoniddin 
Rabboniy); 
Afgʻoniston islom partiyasi (Rahbari — Gulbiddin Hikmatyor); 
„Tolibon“ harakati (Rahbari — Mulla Muhammad Umar); 
Afgʻoniston Milliy islom harakati (Rahbari — Abdul Rashid Do`stum); 
Afgʻoniston milliy najot jabhasi (Rahbari — Sibg`atulloh Mujaddadiy); 

---

16 
Afgʻoniston ozodlik islom harakati (Rahbari — Abdu Rasul Sayyof); 
Afgʻoniston milliy islom jabhasi (Rahbari — Sayid Ahmad Giyloniy); 
Afgʻoniston islom birligi partiyasi (Rahbari — Muhammad Haliliy). 
Ammo hozirgi kunda zikr etilgan partayalarning aksariyati Pokiston hududida joylashgan boʻlib, 
Afgʻoniston hududida esa „Tolibon“ harakati bilan Shimoliy Ittifoq qolgan. Shimoliy Ittifoq tarkibiga 
„Afgʻoniston islom jamiyati“, „Afgʻoniston islom birligi partiyasi“, „Afgʻoniston ozodlik ittifoqi harakati 
partiyasi“, „Afgʻoniston milliy islom harakati“ siyosiy partiyalari va ularga qarashli kuchlar kirganO'rta 
Osiyo va Soviet Ittifoqida Afg'oniston-O'zbekiston aloqalari Afg'oniston-Moskva munosabatlariga ta'sir 
ko'rsatdi. Soviet Ittifoqi qulaganidan so'ng, O'zbekiston mustaqil davlat sifatida Ittifoqning 25 mamlakatidan 
biriga aylandi. Afg'oniston 1991 yil 2 yanvarda O'zbekiston mustaqilligini tan oldi va Afg'onistonning 
Toshkentdagi elchixonasi 1991 yil 22 dekabrda tashkil etildi. Fuqarolik urushlari va Tolibon hukmronligi 
ikki mamlakat o'rtasidagi munosabatlarni keskinlashtirdi.Afg'onistonda Muvaqqat hukumati tashkil 
etilgandan so'ng, Kobulga elchi yuborish va Balxda konsullik ochish orqali O'zbekiston Afg'oniston bilan 
rasmiy aloqalarni o'rnatdi. Ikki mamlakat rasmiylari o'rtasidagi rasmiy sayohatlar sezilarli darajada oshdi va 
shu sababli tomonlar savdo, sanoat, madaniyat va boshqa sohalarda kelishuvlarni imzoladilar. Ikki mamlakat 
o'rtasidagi eng muhim kelishuv shu paytgacha Afg'oniston ehtiyojlarining katta qismini qondirib kelgan 
O'zbekistondan Afg'onistonga elektr energiyasini etkazib berish bo'yicha o'zaro anglashuv memorandumini 
imzolashdir.2014 yilgacha Afg'oniston tashqi siyosatining G'arb va AQShga yo'naltirilganligi sababli 
Pokiston, Hindiston va Markaziy Osiyo mamlakatlari, shu jumladan, O'zbekiston Afg'oniston tashqi 
siyosatida ikkinchi darajali mavqega ega bo'ldi. Milliy birlik hukumati tuzilishi bilan Prezident Mohammad 
Ashraf G'ani o'zining tashqi siyosatini besh doirada belgilab berdi. Afg'onistonga qo'shni sifatida 
O'zbekiston Afg'oniston tashqi siyosatining boshida turar edi va ikki davlat o'rtasidagi munosabatlar yangi 
bosqichga o'tdi.Ushbu maqolani o'rganishda ilmiy bilimlarning mantiqiy, izchil, tarixiy va ob'ektiv usullari 
keng qo'llanilgan. Bozor iqtisodiyotini rivojlantirishda marketingning o'rni ob'ektiv ochib berildi. 
Marketingni boshqarish texnologiyalarining rivojlanish davri tarix nuqtai nazaridan tahlil qilindi.Afg'oniston 
va Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi va Markaziy Osiyo o'rtasidagi munosabatlarni chuqurlashtirish uchun 
2014 yilda Prezident G'ani, sobiq savdo vaziri Muhammad Shakir Kargarni, Afg'onistonning 
Ozarbayjondagi sobiq elchisi va uning hozirgi idorasi rahbarini Afg'onistonning Hamdo'stlik bo'yicha 
maxsus vakili etib tayinladi. . 2012 yilda Afg'oniston Prezidentining Ozarbayjonda birinchi favqulodda va 
muxtor elchisi bo'lib ishlagan va Afg'onistonning Ozarbayjonda elchixonasini ochgan janob Kargar Mustaqil 
Davlatlar Hamdo'stligi va Markaziy Osiyoni yaxshi bilardi. 
Afg'oniston-O'zbekiston munosabatlarini chuqurlashtirish sobiq prezidentning Hamdo'stlikdagi 
maxsus vakili Muhammad Shakir Kargarning rejalarida birinchi o'rinda turardi. Uning sa'y-harakatlari 
natijasida O'zbekiston Turkmaniston va Qozog'iston bilan bir qatorda Afg'oniston tinchlik jarayoniga qiziqib 
qoldi va Afg'onistonda tinchlik muzokaralarini o'tkazishga tayyorligini e'lon qildi. Janob Kargarning sa'y-
harakatlari tufayli afg'on talabalari birinchi marta o'zbek tilini o'rganish uchun O'zbekistonga yuborildi. 
Talabalarning O'zbekistonga yuborilishi ikki mamlakat o'rtasidagi madaniy diplomatiyaning boshlanishini 
anglatadi.Yangi hukumat davrida Afg'onistonning O'zbekiston bilan munosabatlarini chuqurlashtirish tashqi 
siyosatning ustuvor yo'nalishi bo'lib qolmoqda. Tinchlik va Kovid-19 ga qarshi kurash Afg'oniston hukumati 
bir vaqtning o'zida yengish kerak bo'lgan ikkita hodisa edi. Afg'oniston urush paytida va qashshoq mamlakat 
sifatida Koronaga nisbatan eng zaif mamlakatlardan biri sifatida tanilgan. Koronavirus tarqalishi paytida 
oziq-ovqat narxlarini barqaror ushlab turish Afg'oniston hukumati va aholisini tashvishga solgan 
masalalardan biri edi.Afg'onistondagi tojning birinchi to'lqinida materiallar narxi oshishi va odamlar xom 
ashyo sotib ololmasliklari ehtimoli katta edi. Hukumatning sa'y-harakatlari natijasida O'zbekiston 
Afg'onistonga yuzlab tonna oziq-ovqat va sog'liqni saqlash buyumlarini etkazib berishga rozi bo'ldi. Ushbu 
oziq-ovqat mahsulotlarining Afg'oniston bozoriga kirishi Afg'oniston bozorida un narxlarini barqaror ushlab 
turdi va Afg'onistondagi toj inqirozining katta qismini boshqardi.Joriy yilning 29-kunida birinchi marta 

---

17 
O'zbek milliy tili kuni hukumat tashabbusi bilan Prezident G'ani, Birinchi vitse-prezident, Senat Spikeri 
ishtirokida Prezident devoni rahbari Muhammad Shakir Kargar boshchiligida bo'lib o'tdi. va boshqa 
hukumat amaldorlari hamda O'zbekiston Bosh vazirining o'rinbosari general Oktamovich Omarzakov 
Prezident Saroyining Tinchlik saroyida bo'lib o'tdi. Afg'oniston Prezidenti tantanali marosimda Stalin 
fojiasidan 100 yil o'tib, bugun Afg'oniston va O'zbekistonning ajralmas munosabatlari borligini va bu 
do'stlik davom etishini aytdi.O'zbekiston Bosh vazirining o'rinbosari Sardar Okamovich O'zbekiston 
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning murojaatini o'qidi. Xabarda Mirziyaf 200 nafar afg'on 
talabalariga o'z davlatining ta'lim yordamini davom ettirishga va'da berar ekan, ikki mamlakat o'rtasida har 
tomonlama doimiy hamkorlik zarurligini ta'kidladi. Ushbu marosimni o'tkazish madaniy diplomatiya va 
odamlaro'rtasidagi aloqalarni mustahkamlashda burilish nuqtasidir; Chunki ushbu marosim ikki mamlakat 
o'rtasidagi mashhur munosabatlar va Afg'oniston va O'zbekiston o'rtasidagi etnik mushtaraklikni ifoda 
etdi.Afg'oniston rasmiylarining O'zbekistonga tashriflaridan so'ng, 2020 yil avgust oyida Muhammad Hanif 
Atmar yuqori darajadagi delegatsiya boshchiligida mamlakatga tashrif buyurdi va o'zbek rasmiylari bilan 
Afg'onistonga elektr energiyasini etkazib berish bo'yicha o'n yillik shartnoma imzoladi. O'sha yilning noyabr 
oyida prezident devoni rahbari Muhammad Shokir Kargar O'zbekistonga sobiq ta'lim vaziri vazifasini 
bajaruvchi Abdul Tavab Bala Karzay tarkibiga kirgan yuqori darajadagi hukumat delegatsiyasiga rahbarlik 
qilish uchun tashrif buyurdi. Tashrif chog'ida O'zbekistondagi 96 afg'on talabasining muammolarini hal 
qilish paytida ikki mamlakat Ta'lim vazirliklari o'rtasida o'quv memorandumi imzolandi. 
Afg'oniston va O'zbekiston o'rtasidagi hozirgi savdo.Afg'oniston va O'zbekiston o'rtasidagi o'zaro 
tovar ayirboshlash hajmi hozirgi kunda nisbatan cheklangan, ammo ahamiyatsiz ikkala mamlakat uchun 
ham muhim ahamiyatga ega. Umumiy o'zaro savdo (eksport va import) deyarli 600 million AQSh dollarini 
tashkil etdi. 2012 va 2013 yillarda keskin kamayib ketguncha, 2014 yilda 700 million AQSh dollaridan 
oshdi. 2015 yildagi 340 million AQSh dollaridan (1-jadval); 2016 yildagi dastlabki ma'lumotlar taxminan 
500 AQSh dollar miqdorida tiklanishni ko'rsatmoqda million.Afg'oniston nuqtai nazaridan, umumiy 
importning 5% dan 10% gacha (yoki orqali) keladi.O'zbekiston. To'liq ma'lumotlarga ega bo'lgan so'nggi yil 
2015 yilda O'zbekistondan import qilingan mahsulotlarning soni o'tgan yilga to'g'ri keldi336 mln. AQSh 
dollari yoki Afg'oniston importining 4,4%. Xuddi shu tarzda Afg'onistonning O'zbekistonga eksporti yiliga 
atigi 0,3 million AQSh dollari miqdorida Afg'oniston eksportining ahamiyatsiz qismi to'g'ri keldi. Shunga 
ko'ra, ikki tomonlama savdo balansi doimiy ravishda va Afg'oniston uchun sezilarli darajada salbiyBundan 
tashqari, Afg'oniston va O'zbekiston o'rtasidagi Tijorat - kengayish uchun masalalar va variantlar 
O'zbekistondan import, o'zgaruvchan bo'lsa-da, deyarli barqaror bo'lib, O'zbekistonga eksport qilmoqda2012 
yildan 2015 yilgacha har yili pasayib, dastlabki 6,3 million AQSh dollaridan 0,3 million AQSh 
dollarigacha.O'zbekiston nuqtai nazaridan Afg'oniston o'rtacha bozor bo'lib, ular orasida hisobga olinadi 
Jami eksport hajmining 5% va 10%. 
1-qidiruv: turg'unlikni hisobga olgan holda (o'zbekistonning Afg'onistonga eksporti bo'yicha) 
pasayish tendentsiyalari (Afg'onistonning O'zbekistonga eksporti) tendentsiyalari mavjud bo'lib, u erda hali 
qo'llanilmagan ikki mamlakat o'rtasidagi savdo salohiyati, uni amalga oshirishga ko'maklashish mumkin 
o'zaro savdoni rivojlantirish uchun ikki tomonlama maslahatlashuvlar. Qo'shni mamlakatlar sifatida hozirgi 
savdo ko'rsatkichlari yaxshi ishlamadi va kengaytirilgan savdo har ikki tomonga ham katta foyda keltirishi 
mumkin. Ikki tomonlama konsultatsiya o'zaro savdoni kengaytirish variantlarini o'rganadigan qo'shma 
ishchi guruhga yo'naltirilgan bo'lishi mumkin. 
1-jadval: Afg'oniston-O'zbekiston o'zaro savdosi, asosiy ko'rsatkichlar, 20122016 (million AQSh 
dollari) 

---

18 
Tavsif Birli k(Unit) 20 12 201 3 201 4 201 5 20 16 
AFG: UZBdan import USD M 580.3 581.3 721.9 336.0 
AFG: Jami eksport USD M 7,794.4 7,558.7 7,729.2 7,722.9 4,694.4 
UZB: AFGdan import (= AFGdan UZBgacha eksport) USD M 401.8 464.0 570.5 571.4 794.0 
UZB: Jami import USD M 6.3 2.4 0.4 0.3 
UZB: Jami eksport USD M 10,965. 9 12,882.9 13,580.2 10,478.5 9,140.9 
UZBdan import USD M 6,428.9 8,489.6 7,144.5 6,399.9 6,983.6 
qilinadigan mahsulotlami ng AFG umumiy ulushida ulushi 
Umumiy importdagi AFGdan import ulushi % 7.4 7.7 9.3 4.4 
UZBdan AFGga eksportni UZB eksportining umumiy hajmida ulushi % 0.1 0.0 0.0 0.0 
UZB-dan AFGga eksportni UZB-ning umumiy eksportida ulush % 9.0 6.8 10.1 5.3 
AFGdan UZBga eksportni AFG umumiy eksportida ulush % 1.6 0.5 0.1 0.0 
Scientific Journal Impact Factor 
Tarmoq savdo va savdo salohiyati nuqtai nazaridan O'zbekistonning Afg'onistonga asosiy eksporti 
(asosida mineral yoqilg'ilar (44%), temir va po'lat (20%) va mashinasozlik va uskunalar (19%), undan keyin 
uzoq masofada sabzavot (5%) va bug'doy va un (3%).Aksincha, Afg'onistonning O'zbekistonga eksporti 
asosan qishloq xo'jaligi mahsulotlari: sabzavot va sabzavot mahsulotlari (61%), terilar va terilar (34%) va 
mevalar (4%).Savdo salohiyati nuqtai nazaridan ITC tomonidan olib borilgan tahlillarga asoslanib, 
O'zbekiston eksport hajmini kengaytirishi mumkin.Afg'onistonga bir qator qayta ishlangan qishloq xo'jaligi 

---

19 
mahsulotlari va sanoat tovarlari, shu jumladan shakar,ba'zi bir qayta ishlangan neft mahsulotlari, dori 
vositalari, to'qilgan matolar va uy-ro'zg'or buyumlari. Bular mahsulotlar Afg'onistonda katta talabga ega va 
o'zbek tilida diversifikatsiya manbai bo'lishi mumkin.Afg'onistonga eksport qiladi. Aksincha, 
Afg'onistonning O'zbekistonga realizatsiya qilinmagan eksport salohiyati mavjud kartoshka va uzumni, shu 
jumladan to'qimachilik mahsulotlarini va shu jumladan qishloq xo'jaligi mahsulotlarini bir qatori sanoat 
tovarlari soni. 
2-izlanish: Ikki tomonlama maslahatlashuvlar, shu bilan savdoga ta'sir ko'rsatadigan masalalarga 
alohida e'tibor berishlari kerak hozirda katta hajmlarda sotiladigan yoki kengayish imkoniyatiga ega bo'lgan 
tarmoqlar. Kursorga asoslangan.Yuqorida ko'rib chiqilgan, bunga mineral yoqilg'i va gaz, temir va po'lat va 
qishloq xo'jaligi mollari kiradi ayniqsa yangi mahsulotlar va terilar.Chuqurlashtirilgan o'zaro savdo va 
tranzit har ikki davlatga ham foyda keltirishi aniq. Afg'oniston, O'zbekiston uchun (tranzit shartnomasi 
bo'lsa ham) Afg'onistonga imkon berishi mumkin bo'lgan strategik geografik pozitsiyada.Xitoy va Rossiya 
bilan savdosini kuchaytiradi. Yangi savdo yo'li Afg'onistonni kamaytiradi, import uchun Pokistonga 
qaramlik, shuningdek, afg'on kompaniyalari eksport qilish uchun rag'bat bo'lib xizmat qiladi yaxshi 
narxlarni taklif qila oladigan bozorlarga tovarlar.2 Shuningdek, O'zbekistondan import qilish muhim 
ahamiyatga egaAfg'oniston vazirining so'zlariga ko'ra Pokistondan olib kelingan mahsulot bilan 
taqqoslaganda o'z vaqtida ustunlik Savdo va sanoat, Humayoon Rasaw, ikkinchisi o'rtacha 19 kunni oladi, 
import esa O'zbekistondan atigi 9 kun talab qilinadi.3 Afg'oniston milliy savdo siyosati va milliy eksport 
loyihasi Strategiyada O'zbekistonva boshqa davlatlar bilan savdo-sotiq va tranzit kelishuvlarini yanada 
mustahkamlash ko'zda tutilgan mintaqaviy mamlakatlar. O'zbekiston uchun Afg'oniston janubiy va janubi-
sharqiy Osiyo va an qit'alararo yuklarning savdo nuqtasi sifatida rolini oshirish imkoniyati.Uchinchi 
natijalar: Ikki mamlakat o'rtasidagi savdo-sotiq va aloqani rivojlantirishga bo'lgan manfaatdorlik asosida, 
ikki tomonlama maslahatlashuvlar nafaqat o'zaro savdo-sotiqqa, balki tranzit rejimlariga ta'sir ko'rsatadigan 
masalalarni hal qilishi kerak ikkala mamlakatda, shuningdek transport infratuzilmasini birgalikda 
rivojlantirish bo'yicha chora-tadbirlar.Darhaqiqat, yaqinda o'zaro savdo va transport infratuzilmasini 
mustahkamlash bo'yicha o'zaro harakatlar amalga oshirilmoqda allaqachon qadam tashladi. O'zbekiston 
tomonidan Qarshi-Termiz temir yo'lini kamaytirish uchun elektrlashtirilmoqdaAfg'onistonga va undan 
yuklarni etkazib berish xarajatlari va kichik biznes uchun marjalarni oshirish. The temir yo'l liniyasi 
allaqachon Afg'onistondagi temir yo'l bilan bog'langan va birinchi shaharlararo tashuvchi hisoblanadi 
mamlakatda temir yo'l. Qarshi-Termiz temir yo'lining elektrlashtirilishi xarajatlarni yanada kamaytiradi 
transport, vaqt va CO2 chiqindilari. Bundan tashqari, Samarqanddan Termizgacha bo'lgan avtomagistral 
ham Afg'oniston tomonida Salangni yangilash rejalashtirilgan tunnel va Kobulni Afg'oniston va o'zbekning 
shimoliy shaharlari bilan bog'laydigan magistral yo'l chegara. 
4-izlanish: Afg'oniston va O'zbekiston o'rtasidagi ikki tomonlama maslahatlashuvlar quyidagilarni 
ta'minlashi kerak transport infratuzilmasini rivojlantirish "yumshoq" ning yaxshilanishi bilan to'ldiriladi 
infratuzilma, shu jumladan savdoni engillashtirish choralari, logistika echimlari yangilangan infratuzilma 
vaqtidagi potentsial daromadlar va xarajatlarni tejash normativ hujjatlar bilan xavf ostida qolmaydi chegara 
va yo'laklar bo'ylab ma'muriy yuklar. 
5-izlanish: Ikki tomonlama xususiy sektorning faolligi ikki tomonlama rivojlanishga bo'lgan talabni 
ko'rsatadi savdo va ishbilarmonlik munosabatlari; bu o'zaro manfaatli savdo imkoniyatlarini ham 
ko'rsatadi.O'zbekiston va Afg'oniston. Shuning uchun xususiy sektorning ikki tomonlama 
maslahatlashuvlarga bo'lgan talabi yuqori; va bunday maslahatlashuvlarni muvaffaqiyatli o'tkazish uchun 
xususiy sektorning keng ishtiroki konsultatsiyalarni oldindan ko'rish kerak. 
5- izlanish : Ikki tomonlama xususiy sektorning faolligi ikki tomonlama rivojlanishga bo'lgan talabni 
ko'rsatadi savdo va biznes aloqalari; bu o'zaro manfaatlisavdo imkoniyatlarini ham ko'rsatadi. O'zbekiston 
va Afg'oniston. Shuning uchun xususiy sektorning ikki tomonlama maslahatlashuvlarga bo'lgan talabi 
yuqori; va bunday maslahatlashuvlarni muvaffaqiyatli o'tkazish uchun xususiy sektorning keng ishtiroki 

---

20 
konsultatsiyalarni oldindan ko'rish kerak.Va nihoyat, norasmiy transchegaraviy savdo Afg'oniston 
savdosining muhim qismini tashkil etadi. Ga binoan turli xil hisob-kitoblar, bu mamlakat umumiy savdo 
hajmining taxminan 40% ni tashkil etadi (BMTning ESCAP 2015: 31); TheJahon banki hattoki norasmiy 
savdoning qiymati bo'yicha rasmiy savdoga teng ekanligini taxmin qildi. (Jahon banki 2012). Afg'oniston va 
O'zbekiston o'rtasidagi rasmiy va norasmiy savdoning namunalariTurli xil: Birinchidan, transport turi temir 
yo'l yoki avtomobil yo'li orqali amalga oshiriladigan rasmiy savdo bilan farq qiladi yuk mashinalari) va 
jismoniy shaxslarning piyoda, velosipedda yoki avtoulovlarda transchegaraviy savdosi. Savdoga 
qo'yiladigan mahsulotlar ham turli xil: rasmiy savdoda yoqilg'i va gaz, po'lat va qurilish materiallari, don va 
un mahsulotlari o'ynaydi muhim rol o'ynaydi, transchegaraviy savdo esa tezkor iste'mol tovarlariga 
yo'naltirilgan. Garchi norasmiy savdo statistikada ro'yxatdan o'tkazilmagan va bojxona daromadlarini 
undirishga yordam bermaydi rasmiy savdo bilan bir xil tarzda, uning chegara jamoalariga iqtisodiy ta'siri, 
butun dunyo kabi ijobiydirBank tadqiqotlari Xayratanda o'tkazilgan so'rovnomalar asosida ish topish va 
ishlab chiqarish imkoniyatlarini aniqlash asosida aniqlandi daromadlar va Afg'onistonda rasmiy savdogarlar 
deyarli sotmaydigan tovarlarni sotish (Jahon) Bank 2012). 
6- izlanish: Chegaralarga yaqin bo'lgan (Afg'onistonda ham, O'zbekistonda ham) jamoalar uchun 
transchegaraviy savdoning kattaligi va iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyatini hisobga olgan holda, ikki 
tomonlama maslahatlashuvlar chegaraoldi savdoni engillashtirish bo'yicha potentsial choralarni ham hal 
qilishi mumkin, masalan, soddalashtirilgan savdo orqali. bunday rejimni rasmiylashtirishning uzoq muddatli 
istiqbollari bilan savdo rejimi.Yuqorida keltirilgan tahlillardan ko'rinib turibdiki, O'zbekiston o'rtasidagi 
savdo-sotiqqa ta'sir ko'rsatadigan masalalar ro'yxati va Afg'oniston uzoqdir. Shu bilan birga, unutmaslik 
kerakki, umumiy muhit So'nggi yillarda o'zaro tovar ayirboshlash ancha yaxshilandi va muhokama qilish 
uchun ajoyib imkoniyat yaratildi masalalarni ikki tomonlama maslahatlashuvlar va hamkorlik orqali hal 
qilish 

---

21