Xalqaro iqtisodiy munosabatlar

Eksport bojlari va eksportni ixtiyoriy cheklash

Eksportga tariflar yoki eksport bojlari kiritilishining oqibati import bojlari kiritilishi oqibatining aynan aksidir. Eksport bojlari sharoitida mahsulotlar ichki narxi (Pd) uning tashqi narxidan (P_w) kam. Bunday vaziyatlarda ichki iste’mol D₀ dan D₁ gacha o‘sadi, ishlab chiqarish S₀ dan S₁ gacha, eksport esa X₀ dan X_I ga kamayadi.

Eksportga bojlarni joriy qilish natijasida milliy ishlab chiqaruv-chilarda (a+v+c+d) sohalarda yo‘qotishga duch bo‘ladilar. Xalqaro narxlarga nisbatan ichki narxning kamayishidan iste’molchilar «a» sohada yutuqqa erishsa, davlat esa «s» sohada daromadga ega bo‘ladi. Sof yo‘qotishlar (v +d) soxalardan iborat bo‘ladi. Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash eksport kvotalarining bir turi bo‘lib, xorij mamlakatlarining ayrimlariga “ixtiyoriy” eksport miqdorlarini cheklashdan iborat.

Bu yerda «ixtiyoriy so‘zi» shartli xarakterga ega. Chunki, eksport qilayotgan mamlakat savdo siyosatida o‘z hamkorlari tomonidan birorta noxushlikka duch kelmasligi uchun eksport miqdorini cheklaydi.

Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash ikki xil xususiyatga ega:

1. Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash milliy iste’molchilar uchun tarif va kvotalarni belgilashga nisbatan ancha sezilarsiz. Shuning uchun iste’molchilar ularni e’tiborsiz qabul qiladilar va hukumatga norozilik bildirmaydilar.

2. Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash sharoitida xorij iste’molchilari ular sotib olayotgan eksport mahsulotiga yuqoriroq narx belgilashlari mumkin.

Shunday qilib, xorijliklar ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash sharoi-tida eksportyor ko‘rgan yuqotishlarni narxlarni oshirish hisobiga qoplashadi.

29.4- rasm


boj

Savdo siyosatini amalga oshirishning ko‘rib o‘tilgan usullarining har biri ijobiy jihatlari bilan birga salbiy oqibatlarga ham ega. Mamlakat iktisodiyotining rakobatbardoshligi darajasi kuchayib borgani sari tashqi savdo liberallashtirib boriladi¹. Mamlakatning xalqaro savdo tashkilot-lariga a’zo bo‘lishi bu jarayonining qonuniy natijalaridan biridir. Tashqi savdoni erkinlanggirilishi iqtisodiyotda bozor munosabatlarini yanada rivojlantirishga olib keladi.