Xalqaro iqtisodiy munosabatlar fakulteti

2.3 XVFni isloh qilish yo’nalishlari

Jahon xo’jaligini rivojlanish va moliyaviy globalizatsiya jarayonida, yirik rivojlanayotgan davlatlarning jahon iqtisodiyotidagi ro’lining oshishi, takroriy chuqur iqtisodiy va moliyaviy hurujlar sharoitida global valyuta-kredit tizimini boshqarishda islohatlar o’tqazish zaruriyatini paydo qilmoqda. Jahon iqtisodiyotini regulatori sifatida ‘’Guruh 20’’ bu masalada islohatchi vazifasini o’tashi kuzda tutilmoqda.

2009-yil 2 aprelda London sammitida ‘’Guruh 20’’ tomonidan qabul qilingan ‘’Harakat rejasi’’ning asosiy maqsadlaridan biri Inqirozni yengish va kelajakdagi yuz berishi mumkin bo’lgan inqirozlarni oldini olish uchun xalqaro moliya tashkilotlarni moliyalashtirish va ularning faoliyatini isloh qilishdan iborat.

‘’Guruh 20’’ asosan XVFni faoliyatini mukkammalashtirishga qaratmoqda. Chunki XVF o’zining ko’p yillik faoliyatida butun jahon davlatlari tomonidan tan olingan hamda xalqaro valyuta-kredit munosabatlarini boshqaruvchi ustmilliy tashkilot hisoblanadi. U davlatlarning milliy makroiqtisodiy siyosatini yo’naltirib beruvchi muhim mexanizmga aylangan . ¹⁷

XVF uchun muhim sinov sifatida Jahon ro’y bergan valyuta va moliya inqirozlari bo’ldi. Ushbu holatda uning faoliyati e’tirozlarga uchradi.Fondni o’z vaqtida jahon valyuta va moliya bozorida rivojlangan inqirozni oldinda ko’ra bilmaganlikda ayblashdi. XVF faoliyatida chuqur islohatlar o’tqazilishi lozimligi 2000-yillining ikkinchi yarmida yaqol ko’zga tashlandi.

Hozirgi kunda ko’pchilik davalatlar XVFga ishonchsizlik bilan qarashmoqda, bu holatni oldini olish uchun XVF rahbarlari tomonidan davlatlar o’rtasida ovozlar taqsimoti va qaror qabul qilish jarayonidagi nomutonosibligni yo’qotish taklif qilinmoqda. XVFning faoliyatiga G’arb davlatlari va Yaponiyaning ta’siri yuqori. Eng ko’p ovozga ega bo’lgan AQSh XVFda ovoz berish jarayonida veto huquqiga ega bo’lgan yagona davlat hisoblanadi. Chunki muhim qarorlarni qabul qilish jarayonida a’zo davlatlarning 85% ovozi shart.

Xitoy davlati Jahonda eng yirik ikkinchi iqtisodiyot bo’lishiga qaramay , uning yetarli nomzodlari XVFda mavjud emasligidan aziyat chekmoqda. Pekin hozirgi kunda XVFda oltinchi pog’onada bormoqda AQSh, Yaponiya, Germaniya, Buyuk Britaniya va Fransiya kabi davlatlardan keying o’rinda. Xitoy hukumati bu muammoni hal qilishga harakat qilishdi. Ular ustav kapitalga ko’proq sarmoya kiritish yo’li bilan ko’proq ovoz berish huquqiga ega bo’lishmoqchi bo’lishdi, ammo bu tashabus ko’pchilik a’zo davlatlar tomonidan ma’qulanmadi. Xitoy shu kabi e’tiroz bilan chiqqan yagona davlat emas. BRICS davlatlari ham bu kabi holatdan norozi.

Kvotalar bo’yicha muhokamalar 10 yildan beri davom etmoqda. Oxirgi shu kabi taklif Pittsburg shahrida kun tartibiga qo’yilgan edi. Sanoat rivojlangan davlatlar ovozlari ulushini 57%dan 52%gacha kamaytirishga rozi bo’lishdi. Ammo rivojlanayotgan davlatlar to’liq tenglikni talab qilishmoqda.

Yevropa davlatlar ovozlarini kamayishiga to’g’ri kesa ham bu taklifni yo’qlab chiqishmoqti. Shuni aytish lozimki, bunday buyon XVFni yevropalik shaxs tomonidan boshqarilishi maqsadga muvofiq emas deb ta’kidlanmoqda. Chunki shundog’ ham Yevropa davlatlari XVFga ta’sir kuchi yuqori. Yevropa Ittifoqiga a’zo davlatlari 27tani tashkil qilib, butun jahon YaIMisni 25%ni va fonda 32,07% ovoz berish huquqiga ega. Bu holat XVF faoliatida nomutonosiblikka olib kelishi mumkin.¹⁸

Rivojlanayotgan davlatlarning yana bir muhim talabi bu- Qo’shma Shtatlarni veto huquqini bekor qilishda iborat. Hozirda AQShda veto huquqidan tashqari, XVF boshqaruv shtabida amerikaliklarni sonini ko’pligi hamda XVFning shtab kvartirasi ularning vazirliklardan uncha uzoq bo’lmagan joyda joylashgani, boshqa davlatlarni XVFni AQSh manfaatlari uchun xizmat qilmoqda deb o’ylashmoqda.

Yana bir muammo bu xalqaro valyuta tizimidagi o’zgarishlar va ularni boshqarish borasidagi muammolar. Global moliyaviy inqiroz davlatlar o’rtasida valyuta sohasida keskin kelishmovchiliklarga olib keldi. Bu narsa esa o’z navbatida ‘’Valyuta kurashlar’’iga yo’l ochib berdi.Shu munosabat bilan 2011-yilli Ijroiya soveti tomonidan xalqaro valyuta tizimini mustahklamlash borasida olib borilayotga ishlar to’g’risida majlis o’tqazildi. Ushbu majlisda XVF tomonidan jahon valyuta mexanizmning samarali faoliyat olib borishidagi muammolar aniqlandi. Ular quyidagicha:

• 
  Transchegaraviy kapital oqimni boshqarishdagi muammolar;
  
• 
  SDRni XVF ro’lidagi muammolar;
  
• 
  Rasmiy xalqaro rezervlarni boshqarishdagi muammolar;
  

Faqatgina chuqur islohatlar o’tqazish yo’li bilan ushbu muammolarni hal qilsh XVF rahbarlari tomonidan kelishib olindi.