Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar

to‘g‘risida”gi  Qonun  qabul  qilindiva  u  bilan  sudning  tuzilishi,  tashkil 
etish va faoliyat tartibi belgilandi
114
. 
2003-yil  bahorida  SYXT  BMTning  Bosniyava  Gersegovina 
bo‘yicha Oliy vakili Boshqarmasi bilan Bosniya va Gersegovina sudida 
harbiy  jinoyatlar  bo‘yicha  ishlarni  ko‘rish  uchun  maxsus  sud  palatasini 
tuzish  to‘g‘risida  kelishuvga  erishdva  uning  faoliyati  2004-yil  oxiri  – 
2005-yil boshlarida boshlanishi lozim edi.
115
 
Bosniya  va  Gersegovinada  2004-yil    24-yanvarda  Bosniya  va 
Gersegovina  JK  va  JPKsini  qabul  qilish  orqali  sudlar  faoliyatining 
moddiy  huquqiy  va  protsessual  huquqiy  asoslari  yaratildi.  Ularning 
normalariga  ko‘ra,  Bosniya  va  Gersegovina  JKsida  jinoiy  javobgarlik 
belgilangan  xalqaro  jinoyatlar  (171-modda  –  genotsid,  172  -modda  – 
insoniyatga qarshi jinoyatlar, 173-175-moddalar – harbiy jinoyatlar, 176 
-modda  –  ularni  sodir  etishdagi  turli  shakldagi  ishtirokchilik)  bo‘yicha 
sudlov,  Bosniya  va  Gersegovina  sudi  tomonidan  hududiy  va  universal 
Yurisdiksiya prinsiplaridan kelib chiqib amalga oshiriladi. 
Ayni  vaqtda  ishlarni  hamda  sobiq  Yugoslaviya    Xalqaro  tribunali 
tomonidan  to‘plangan  Bosniya  va  Gersogovina  sudloviga  tegishli 
materillarni Sobiq Yugoslaviya Xalqaro jinoyat tribunalidan Bosniya va 
Gersogovina  Prokuraturasiga  o‘tkazish  to‘g‘risida  Qonun  qabul 
qilindi
116
.  
Bundan  tashqari  qayd  etilgan  tuzilmalarning  samarali,  xolis  va 
Mustaqil  faoliyatini  ta‘minlashda  harbiy  jinoyatlarni  sodir  etganlik  va 
ularda  ishtirok  etish  uchun  javobgarlikning  huquqiy  asoslari  yaratildi. 
Jumladan,  tergov  va  muhfaza  bo‘yicha  davlat  agentligi  doirasida 
guvohlarni  himoya  qilish  boshqarmasi  ta’sis  etildi,  yuridik  va  texnik 
asoslar  to‘g‘risida  qonunlar  qabul  qilindi.  Xavfga  duchor  bo‘luvchi  va 
bosim  ostidagi  guvohlar  to‘g‘risidagi  qonun
117
,  shuningdek,  guvohlarni 
himoya qilish dasturi to‘g‘risidagi qonun shular jumlasidandir 
118
. 
Shu  asosda  Bosniya  va  Gersegovina  sudida  harbiy  jinoyatlar 
bo‘yicha bo‘lim 2005-yil yanvardan o‘z faoliyatini boshladi, shu yilning 
9-martidan  esa  harbiy  jinoyatlar  bo‘yicha  ishlarni  ko‘rib  chiqishga 
kirishdi.  Bosniya  va  Gersegovina  sudida  harbiy  jinoyatlar  bo‘yicha 
bo‘limning  davlat  sud  tizimidagi  ahamiyatini  aniqroq  tushunish  uchun 
                     
114
См.:  А.Волеводз.  Международные  правоохранительные  организации:  учебное  пособие  –  М., 
Проспект, 2011. С.180. 
115
См.: ДокументООН A/58/297-S/2003/829, 20 August 2003. // http://www.un.org.
 
116
См.: Law on transfer of cases // http://www.sudbih.gov.ba.
 
117
См.: Zakon o zastiti svjedoka pod prijetnjom i ugrozenih svjedoka. http://www.sudbih.gov.ba. 
 
118
См.: Zakon o programu zastite svjedoka. // http://www.sudbih.gov.ba.
 

---

152 
 
mazkur sud umumiy tavsifini berish lozim. Bosniya va Gersegovina sudi 
to‘la  Mustaqil  sud  organi  hisoblanadi  va  mazkur  davlat  vakolatlari 
doirasida  sud  hokimiyati  vakolatlarini 
amalga  oshiradi.  Sud 
qonunlarning to‘la va bir xilda qo‘llanilishini ta‘minlashi, fuqarolarning 
huquq  va  erkinliklarini  himoya  qilishi,  odil  sudlov  sohasidagi  xalqaro 
standartlarga,  ish  yuritish  barcha  ishtirokchilarining  manfaatlariga  amal 
qilinilishini ta‘minlashi lozim.  
Shuni  qayd  etish  kerakki,  zamonaviy  Bosniya  va  Gersegovina 
davlati  ikki  tuzilmadan  –  Bosniya  va  Gersegovina  Federatsiyasi 
(Musulmon-xorvat)  va  Serb  Respublikasidan  iborat.  Bu  tuzilmalardan 
har  biri  o‘z  prezidenti,  parlamenti    va  hukumatiga  ega.  Hokimiyat 
organlari  federal  darajada  prezedium,  parlament  Assambleyasi  va 
Vazirlar  Kengashi,  Konstitutsiyaviy  sudni  o‘z  ichiga  oladi.  Murakkab 
millatlararo  munosabatlardan  kelib  chiqqan  holda  davlat  tuzilmalari 
amaldagi  qonunni  har  doim  ham  bir  xil  qo‘llayvermaydi,  shu  bois 
Bosniya va Gersegovina sudi Oliy sud instansiyasi bo‘lsa-da, davlatning 
Oliy sudi sifatida ko‘rilmaydi.  
Bosniya  va  Gersegovina  konstitutsiyasiga  muvofiq  sud  korpusi 
quyidagilardan tarkib topgan: 
- 
Mahalliy sudyalar – Bosniya va Gersegovina oliy sud prokurorlik 
kengashi  tomonidan  malakaviy  va  axloqiy  talablarga  javob  beradigan 
sudyalikka nomzodlar orasidan tayinlanadi. 
- 
Xalqaro  sudyalar  – Bosniya va Gersegovina oliy sud prokurorlik 
kengashi  tomonidan  tanlovdan  so‘ng  nomzodlar  ichidan  xuddi  o‘sha 
talabga ko‘ra tayinlanadi. 
 
Bosniya va Gersegovina sud organlari quyidagilardir:  
- 
sud  raisi  –  sud  faoliyatini  tashkil  etadi  va  unga  rahbarlik  qiladi, 
boshqa  davlat  xokimiyati  va  boshqaruv  organlari  bilan  munosabatlarda 
sudni taqdim etadi; 
- 
Rais  va  sudning  barcha  a’zolari  tarkibidagi  plenum  –  uning 
vakolatiga sud reglamentini ishlab chiqish va qabul qilish, sudning bosh 
kotibini saylash, sudning budjeti va ish qoidalarini tasdiqlash kiradi. 
- 
Sudya  va  sud  kollegiyalari  –  ular  bevosita  sudlovni  amalga 
oshiradi (xususan JPK da nazarda tutilgan shakllarda sud nazoratini olib 
boradi);  sud  kollegiyalari  3  tadan  kam  bo‘lmagan  professional 
sudyalardan tarkibda tuziladi. 
 
Bosniya va Gersegovina sudi tuzilmasi jinoiy bo‘linma, ma’muriy 
bo‘linma,  Apellyatsiya  bo‘linmasidan  iborat.Sudyalar  faoliyatini 
ta‘minlash uchun sud kotibiyati tuzilgan bo‘lib u umumiy kotibiyat va 1-

---

153 
 
2-bo‘lim  kotibiyatlaridan  iborat.  Kotibiyat  sud  bosh  kotibi  tomonidan 
boshqariladi. 
 
Umumiy  kotibiyat  sudning,  jinoiy  va  ma’muriy  bo‘linma  va 
apellyasion  bo‘linma  yurisdiksiyaga  ta’luqli  boshqa  ishlar  bo‘yicha  3-
bo‘lim faoliyatini ta‘minlaydi.   
 
Kotibiyat  tarkibida  ma’muriyat  (sudlarning  ishlarini  boshqaruv) 
huquqiy  departament,  sud  pristivlar  bo‘limi,  guvohlarga  ko‘maklashish 
bo‘limi, ommaviy axborot bo‘limi shakllantirilgan va amal qilib keladi.  
 
Sudning xalqaro sud korpusi  Bosniya va Gersegovinaning sudlar 
to‘g‘risidagi qonuni 65-moddasiga muvofiq tayinlanadi, unga ko‘ra: 
- 
O‘tish  davrida  (2009-yil  31-dekabrgacha)  sud  bosh  kotibi 
tomonidan  jinoiy  va  Apellyatsiya  bo‘linmalarining  1-2-bo‘limlari 
faoliyati ta‘minoti uchun javob beruvchi xalqaro vakil tayinlanadi; 
- 
Sud  raisi  xalqaro  bosh  kotib  bilan  maslahatlashgandan  so‘ng 
jinoiy va Apellyatsiya bo‘linmalarining 1-2-bo‘limlari milliy va xalqaro 
sudyalarni tayinlaydi; 
- 
Xalqaro  sudyalar  Bosniya  va  Gersegovina  yoki  chegaradosh 
davlatlarning fuqarolari bo‘lishi mumkin emas; 
- 
Sudning 
xalqaro 
bosh 
kotibi 
jinoiy 
va 
Apellyatsiya 
bo‘linmalarining  1  va  2  bo‘limlari  reglementini  chiqaradi  va  u  sud 
reglamentining ajralmas qismiga aylanadi; 
- 
Kotibiyat  jinoiy  va  Apellyatsiya  bo‘linmalarining  1  va  2 
bo‘limlari ish taqsimlanish tizimini tashkil etadi; 
- 
jinoiy va Apellyatsiya bo‘linmalarining 1 va 2 bo‘limlari xalqaro 
sudyalari  dastlabki  sud  muhokamasida  kollegial  tarkibida  sudya 
vakolatlarini  amalga  oshirishi  mumkin,  jinoiy  va  Apellyatsiya 
bo‘linmalarining  1  va  2  bo‘limlari  birinchi  sud  instansiyasida  yakka 
tartibda sudyalik qiladi; 
- 
xalqaro  sudya  u  tomonidan  o‘z  sud  vazifalarini  bajarish  davrida 
aytilgan  fikrlari  va  chiqarilgan  qarorlari  uchun  jinoiy  ta‘qib  etilishi, 
hibsga  olinishi,  shuningdek,  fuqarolik  tartibida  javobgarlikka  tortilishi 
mumkin emas; 
- 
xalqaro  sudyalarga  Bosniya  va  Gersegovina  sudida  ingliz  tilida 
ish yuritishga ruxsat etiladi, yozma va og‘zaki tarjima esa sud tarjimoni 
tomonidan Bosniya va Gersegovina rasmiy tillaridan biriga qilinadi. 
 
2007-yil 
28-martda 
ilgari 
SYXT 
tomonidan 
ayblangan 
Stankovich ishi bo‘yicha hukm chiqdi va unga 20 muddatga ozodlikdan 
mahrum etish tayinlandi. 
 
Bosniya  va  Gersegovina  sudi  tomonidan  o‘z  vazifalarini 

---

154 
 
bajarishda  xalqaro  jinoyatlarga  qarshi  kurash  sohasida  milliy 
qonunqilikdagi ayrim bo‘shliqlar aniqlandi. 
 
Shunday  qilib,  xalqaro  jinoyatlar  sodir  etishda  ayblanayotgan 
shaxslar mulkidan foydalanish, yoki uni begonalashtirish yoxud boshqa 
operatsiyalarning  oldini  olish  maqsadida  Bosniya  va  Gersegovina 
parlament  assambleyasi  SYXT  mandatini  samarali  barish  bo‘yicha 
muvaqqat  chora-tadbirlarni  va  boshqa  xalqaro  tavsifdagi  cheklovchi 
choralarni amalga oshirish to‘g‘risida qonun qabul qilindi. Qonun SYXT 
dan yashiringan xalqaro jinoyatlar sodir etishda ayblanayotgan shaxslar 
mulkini xatlash, pullarini muzlatish asoslari va tartibini belgilaydi.
119