|
Xalqaro harbiy tribunal (kelgusida tribunal) 1945-yil 8-
avgustdagiSSSR, AQSH, Buyuk Britaniya hukumatlari va Fransiya
Respublikasi Muvaqqat hukumati tomonidan Yevropa mamlakatlarining
asosiy harbiy jinoyatchilarini sudlash va jazolash bo‘yicha shartnoma
(London shartnomasi) asosida tashkil etilgan
39
.
Keyinchalik bir qator boshqa davlatlar ham ushbu shartnomaga
qo‘shilgan: Avstraliya, Belgiya, Venesuela, Daniya, Gaiti, Gonduras,
Gretsiya, Hindiston, Luksemburg, Niderlandiya, Yangi Zelandiya,
Norvegiya, Panama, Paragvay, Polsha, Urugvay, Chexoslovakiya,
EfiopiyavaYugoslaviya.
1945-yil 8-avgustdagi Tribunal Ustavida quyidagilar belgilangan:
1.
Yurisdiksiya doirasida faoliyatning moddiy-huquqiy asoslarini:
a)
tinchlikka qarshi jinoyatlar, aynan: tajovuzkor urushni yoki
xalqaro bitimlar, shartnomalar yoki kelishuvlarni buzadigan urushni
rejalashtirish, tayyorlash, boshlash yoki olib borish yoki yuqorida
ta’kidlab o‘tilgan harakatlarning har qaysisini amalga oshirishga
yo‘naltirilgan umumiy reja yoki fitnada ishtirok etish;
b)
harbiy jinoyatlar, aynan: urush qonuniyatlari yoki an’analarini
buzish. Bosib olingan hududda yashovchi fuqarolarni o‘ldirish,
qiynoqqa solish yoki qullik yoki boshqa maqsadlarda olib ketish; harbiy
asirlar yoki dengizdagi shaxslarni o‘ldirish yoki qiynoqqa solish;
garovga olinganlarni o‘ldirish; jamoat yoki xususiy mol-mulkni
o‘g‘irlash; shaharlar yoki qishloqlarni behudaga buzib tashlash, harbiy
jihatdan asossiz xonavayron qilish va boshqa jinoyatlar ushbu
qonunbuzarliklarga tegishlidir;
c)
insoniyatga qarshi jinoyatlar, aynan: urushdan oldin yoki urush
paytida fuqarolarni o‘ldirish, qirib tashlash, asirga olish, surgun qilish va
ularga nisbatan boshqa shafqatsizliklarni sodir etish vasiyosiy, irqiy va
diniy vajlar bilan Tribunal Yurisdiksiyaga kiruvchi har qanday jinoyatni
sodir etish maqsadida yoki sababi bilan ta‘qib qilish, ushbu harakatlar
amalga oshirilgan mamlakatning ichki huquq-tartibotini buzishi yoki
buzmasligidan qat‘iy nazar (6-modda).
Tribunalga tegishli huquqlar berilgan, jumladan, Yevropa
mamlakatlari manfaatlarini ko‘zlagan holda ushbu jinoyatlarni sodir
38
Тункин Г.И. Халқаро тизимда ҳуқуқ ва куч. - М., 1983. – 79 б.
39
СССР ва хорижий давлатлар томонидан имзоланган амалдаги битимлар, шартномалар ва
конвенциялар тўплами. - М.: Сиёсий нашриёт, 1955. - № 11 - 163 – 165 б.
66
etgan shaxslarni sudlash va jazolash. Mazkur jinoyatlar uchun
Tribunalaybdorni o‘lim jazosiga hukm qilishga yoki adolatli deb e’tirof
etilgan boshqa jazo chorasini tayinlashga haqli bo‘lgan (27-modda).
2.
Tribunal faoliyatining tashkiliy-huquqiy (sudlov) asoslari, sudlar
va Tribunal Raisini tayinlash va almashtirish tartibi, uning faoliyatini
tashkil etish bilan bog‘liq boshqa umumiy masalalar, jumladan,
harajatlarini moliyalashtirish tartibi.
3.
Tribunal faoliyatining protsessual-huquqiy (sudlov) asoslari,
jumladan, sud jarayoni ishtirokchilarining huquq va majburiyatlari,
sudlanuvchilar uchun protsessual kafolatlar, dalillar va isbotlash
bo‘yicha umumiy qoidalar, sud jarayoni tartibi, hukm bo‘yicha umumiy
qoidalar.
Protsessual xususiyatga ega ayrim umumiy qoidalar tafsilotlari
Tribunal Ish tartibida ko‘rsatilgan
40
.
Tashkiliy nuqtai nazardan Tribunal tarkibiga:
-
4 Tribunala’zolari, har bir ta’sischi davlatdan bittadan va
Tribunal a’zolari yo‘qligida ularni vazifasini bajaruvchi o‘rinbosarlar;
-
asosiy qoralovchilar, har bir ta’sischi davlatdan bittadan;
-
Tribunal Bosh Kotibi tomonidan boshqariladigan Tribunal
Kotibiyati kiradi.
Tribunal a’zolari o‘zlaridan Tribunal Raisini uni butun faoliyati
muddati uchun saylaydilar.
Asosiy harbiy jinoyatchilarning ishlarini va ayblovini tergov qilish
bo‘yicha
Qo‘mita
Asosiy
ayblovchilarning
harakatlarini
muvofiqlashtirish uchun tashkil etildi. SSSR, Angliya, AQSH va
Fransiyadan asosiy ayblovchilar va ularning o‘rinbosarlari ushbu
Qo‘mita tarkibiga kirgan. Qo‘mitaning vazifasi sud jarayoniga
tayyorgarlik bo‘yicha tadbirlarni muvofiqlashtirish, asosiy ayblovchilar
o‘rtasida sud jarayoning alohida bosqichlarini o‘tkazish bo‘yicha
majburiyatlarni taqsimlash (kirish va oxirgi so‘z bilan chiqish tartibi,
ayblov dalillarini taqdim qilish, guvohlar va ayblanuvchilarni so‘roq
qilish tartibi va boshq.), sud jarayonida yuzaga keladigan turli
masalalarni muvofiqlashtirish.
Tribunal sud majlislari 1945-yil 9-oktabrdan 1946-yil 1-oktabrgacha
Berlin shahrida o‘tkazilgan, bunda faqat majlisning tashkiliy va
boshqaruv masalalari ko‘rib chiqilgan va NYurnbergda asosiy harbiy
40
Нюрнберг суд жараёни: Икки жилдда материаллар тўплами. // К.П. Горшенин (бош муҳаррир),
Р.А. Руденко ва И.Т. Никитченко. Иккинчи нашр, тузатилган ва тўлдирилган. - М.: Юридик адабиёт давлат
нашриёти, 1954. – I жилд. - 21 – 25 б.
67
jinoyatchilarga nisbatan ochilgan jinoyat ishi mohiyatan ko‘rib chiqilgan
va bu tarixda Nyurenberg sud jarayoni degan nom bilan mahur .
Tribunal sudiga 24 asosiy harbiy jinoyatchi berilgan. Tribunal
ularning 12 tasini osishga, 3 tasini – umrbod qamoq jazosiga, 4 tasini –
10 yildan 20 yilgan qamoq jazosiga hukm qilgan, 3 tasi esa oqlagan
41
.
Do'stlaringiz bilan baham: |
