|
Xalqaro hamkorlik, jinoyatchilikka qarshi kurashda huquqni muhofaza
qilish faoliyatining yo‘nalishlaridan biri bo’lib, davlatlar xalqaro huquq
hamda milliy huquq subyektlari sifatida qatnashadi.
55
Xalqaro toifada jinoyatchilik bilan kurashda xalqaro huquq
subyektlarining ishtiroki kabi davlat ichi huquqi subyektlarining
ishtiroki ham muassasa, tashkilot, xalqaro adliya-sud faoliyatining
o‘ziga xos xususiyatlarida namoyon bo‘ladi.
Jinoyatchilik bilan kurashning tayanch prinsipi ommaviylikdir,
chunki u xalqaro hamkorlikning yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Shu munosabat bilan ko‘pgina davlatlar tomonidan tan olingan
qonun chiqaruvchi, ijro va sud hokimiyatiga bo‘lingan davlat hokimiyati
doirasidagi huquqiy munosabatlarga, xalqaro huquq bilan tartibga
solinadigan xalqaro munosabatlarga nisbatan ishlatilmaydi.
Ular qat‘iy, ya’ni ommaviy vakolatlar egasi va xalqaro huquqiy
subyektlik sohiblari hisoblanadilar. Ularning munosabatlari xalqaro
huquq normalari bilan tartibga solinadi. Bundan tashqari jinoyatchilik
bilan kurash xalqaro hamkorligida davlat ichidagi huquqiy munosabatlar
subyektlari – bu doirada davlat xalqaro huquqiy majburiyatlarini
bevosita amalga oshiradigan milliy huquqni muhofaza qiluvchi organlar
va sudlar ishtirok etadilar. Xususan, aynan ular xalqaro shartnomalar
asosida:
-
tayyorlanayotgan va sodir etilgan jinoyatlarni oldini olish, shu
jumladan, lozim vaziyatlarda tezkor-qidiruv harakatlarni o‘tkazish yo‘li
orqali;
-
jinoyat sud ishlarini yuritish doirasida huquqiy yordam
ko‘rsatishda;
-
xalqaro tashkilotlar va uning xalqaro jinoyatlar ishlari bo‘yicha
odil sudlovni amalga oshiradigan organlari bilan hamkorlikda;
-
xalqaro jinoyatlarni sodir etganligi uchun aybdor shaxslarga
tayinlangan jinoiy jazolarni ijro etishda, shuningdek xalqaro sudlar
tomonidan;
-
xalqaro toifada jinoyatchilik bilan kurashda moddiy, professional-
texnik yordam ko‘rsatishda;
Ammo:
- xalqaro huquq xalqaro munosabatlarda bir qator vazifalarni
bajargani uchun: koordinatsiyalovchi, tartibga soluvchi, saqlovchi,
ta‘minlovchi
27
, uning manbasi esa xalqaro munosabatlar natijasi
hisoblanadi, modomiki xalqaro hamkorlikka muvofiqlashtiruvchi,
tartibga soluvchi, saqlovchi, ta‘minlovchi vazifalar xos.
Boshqacha qilib aytganda, xalqaro huquq bilan tartibga solingan
27
O‘shayerda. – B. 20 - 21.
56
xalqaro munosabatlar subyektlari uning normalarini bajarishda
koordinatsiyalovchi,
tartibga
soluvchi,
saqlovchi,
ta‘minlovchi
vazifalarni amalga oshiradi.
“Tezkor-qidiruv faoliyati to‘g‘risida”gi Qonunga muvofiq,
O‘zbekiston Respublikasi hududida tezkor-qidiruv faoliyatni amalga
oshirish huquqi maxsus vakolat berilgan ichki ishlar organlarining
tezkor bo‘linmalari va boshqa ijroiya hokimiyati organlariga berilgan.
Ma‘lumki, aytib o‘tilgan organlarning tezkor bo‘linmalari, ularning
boshliqlari va mansabdor shaxslari xalqaro huquq subyektlari
hisoblanmaydilar. Shunga qaramay, aynan ular aytib o‘tilgan tavsiyani
bajarishda jinoyatchilik bilan kurash xalqaro hamkorligi ishtirokchilari
bo‘ladilar.
Bunday holatda, jinoyatchilik bilan kurashda xalqaro hamkorlik
subyektlari sifatida, xalqaro huquq subyekti bo‘lmagan, jinoyat sud
ishlarini yuritish ishtirokchilari – davlat ichida jinoyat-protsessual
faoliyatning subyektlari, davlat organi (sud) va mansabdor shaxs bo‘ladi.
Huquq muhofazasi doirasida qonun tomonidan ayrim vazifalarni
ijro qilishi belgilangan boshqa ijro hokimiyati vakillari, jamoat
tashkilotlari, yuridik shaxslar ularni xalqaro huquqbuzarliklar doirasida
amalga oshiradilar.
Subyektlarning to‘rtinchi guruhini shaxsan o‘zlari qonun buzilish
bilan kurashda ko‘mak va ishtirok etadigan jismoniy shaxslar tashkil
qiladilar. Ammo bu faoliyat ular uchun asosiy hisoblanmadi, aniq jinoiy
tajovuzdan himoya shaklda amalga oshiriladi, eng asosiysi, uni bajarish
uchun bunday shaxslarga to‘g‘ridan to‘g‘ri vakolat berilmaydi. Sanab
o‘tilgan huquqni muhofaza qilish faoliyatining subyektlaridagi umumiy
alomat, ularning hammasi u yoki bu tarzda shunday xalqaro huquqni
57
muhofaza qilish faoliyatini tashkil etadigan harakatlarni amalga
oshirishda ishtirok etadilar.
Xalqaro huquq subyektlari – davlatlar, xalqaro tashkilotlar,
Mustaqillik uchun kurash olib borayotgan millatlar, davlatga o‘xshash
tashkilotlarning xalqaro hamkorlikdagi ishtiroki hech qanaqa savol
tug‘dirmaydi.
Ammo bir qator olimlarning fikricha, jismoniy shaxslar ham
chegaralangan hajmda xalqaro huquq subyektlari hisoblanadilar
1
. Garchi
bunday nuqtai nazarga umumiy e’tirof berilmagan bo‘lsa ham, shuni
ta’kidlash kerakki, jinoyatchilik bilan kurashdagi xalqaro hamkorlikka
muvofiq shaxs, xalqaro huquq normalariga ko‘ra, xalqaro huquq va
majburiyatlar egasi hisoblanadilar, Shuningdek, xalqaro huquq
subyektlari tomonidan xalqaro huquq normalarini bajarilishini
ta‘minlaydilar
28
.
Do'stlaringiz bilan baham: |
